Εφη Παπαθεοδώρου
Οι σύγχρονες ‘οικοφεμινιστικές εκδοχές’ έχουν τις ρίζες τους στη δεκαετία του 1970. Μάλιστα, το 1980 σε ένα συνέδριο στις ΗΠΑ με τίτλο ‘Οικοφεμινισμός και η Ζωή στη Γη’ έγινε διασύνδεση ανάμεσα στα οικολογικά κινήματα και τα κινήματα των γυναικών, ανάμεσα στην αποψίλωση της φύσης, και τις διακρίσεις και την επικυριαρχία που δέχονται οι γυναίκες. Δημοσιευμένος, ο όρος εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1974 από την Françoise d’Eaubonne, σε βιβλίο που τιτλοφορείται ‘Feminism or death’. Βέβαια αρχές του οικοφεμινισμού μπορεί να βρει κανείς και στο βιβλίο ‘Silent Spring’ της Rachel Carson που δημοσιεύτηκε το 1962 και είχε καίρια συμβολή στην απαγόρευση της χρήσης του DDT στις ΗΠΑ.
Τι είναι ο ’Οικοφεμινισμός’;.φιλοσοφική θεώρηση, ηθική πράξη ή κινηματική δράση; Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι όλα αυτά. Σύμφωνα με τη Lahar (1991) ο οικοφεμινισμός παρέχει ένα πλαίσιο και εκείνες τις διασυνδέσεις ώστε να γίνει κατανοητή η αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και να οδηγήσει στην πολιτική κινητοποίηση μέσω της κατανόησης του πόσο επηρεάζει η δράση του καθενός από εμάς την ανθρώπινη κοινότητα και τις βιοφυσικές οντότητες (ζώα, έδαφος, δένδρα κλπ).
Η βασική ιδέα είναι ότι η καταπίεση, η σεξουαλική παρενόχληση, ο ρατσισμός που όλα εμπίπτουν σε αυτό που ονομάζεται «κουλτούρα βιασμού (rape culture)1» αποδέκτες των οποίων είναι οι γυναίκες, δεν διαφέρει από τον «βιασμό» που δέχονται όλες οι περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, όπως αυτοί με μειωμένη εργατική δύναμη ή οι αυτόχθονοι πληθυσμοί των οποίων η επιβίωση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την παραδοσιακή χρήση των κοινών. Στη γενικότητά τους όλες οι καταπιεζόμενες ομάδες αποτελούν ισομορφικό σύστημα με την φύση η οποία υπόκειται σε εκμετάλλευση μέσω της χρησιμοθηρικής χρήσης των πόρων. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες, για παράδειγμα, όπως οι παραγωγοί πρέπει να αποξενώνονται από τα μέσα και το προϊόν της παραγωγής τους ώστε αυτό να είναι εκμεταλλεύσιμο είτε ιδιωτικά είτε κρατικά, έτσι και οι γυναίκες πρέπει να αποξενώνονται από το σώμα τους το οποίο χρησιμοποιείται ως μέσο παραγωγής. Συχνά οι δομές εξουσίας νομιμοποιούν την κυριαρχία τους μέσα από αξιολογικά δίπολα αρσενικό/θηλυκό, άνθρωπος/ζώο, ψυχή/σώμα, πνεύμα/ ύλη όπως και μέσα από διαιρέσεις που επιτυγχάνονται μέσω της εδραίωσης του ρατσισμού , σεξισμού, ξενοφοβίας κλπ.
Σε αντίθεση με την μηχανιστική αντίληψη της φύσης που έχει στόχο την οικονομική της εκμετάλλευση, η σχέση της γυναίκας με την φύση είναι ουσιαστική και είναι και ολιστική. Η γυναίκα μπορεί πολύ καλύτερα να αντιληφθεί την αλληλεξάρτηση των διαδικασιών που συμβαίνουν σε ένα οικολογικό σύστημα και να αισθανθεί μέρος αυτών των διαδικασιών. Στις αγοραίες όμως κοινωνίες αυτή η αμοιβαιότητα έχει διαρραγεί. Ένα καλό σχετικό παράδειγμα προσφέρει η σημερινή διαδικασία του τοκετού: η γέννα είναι μια φυσική διεργασία, όμως, πρώτα η «ιατρικοποίηση» και μετά η ακραία εμπορευματοποίηση της διαδικασίας έχει διαρρήξει τη συγκεκριμένη σχέση της γυναίκας με την φύση. Με τη συγκριτική μελέτη ανάλογων περιπτώσεων η οικοφεμινιστική ματιά θα καταλήξει στην αισιόδοξη γενίκευση ότι αν οι γυναίκες δεν αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας δεν θα αποτελούσαν φτηνή εργατική δύναμη (η αμοιβή τους είναι κατά μέση τιμή 25% λιγότερη από αυτή των αντρών), ούτε θα ήταν εύκολη η εκμετάλλευση των κοινών που προσφέρει η φύση εξαιτίας της βαθιάς διασύνδεσης τους με τη φύση.
Λόγω της βαθύτερης ενσυναίσθησης των γυναικών σε θέματα περιβαλλοντικών κρίσεων, πολλές ακτιβιστικές περιβαλλοντικές δράσεις κινητοποιούνται από γυναίκες με τελευταίο παράδειγμα της Greta Thunberg για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, ο τρόπος για να κερδηθεί η μάχη ενάντια στην εκμετάλλευση είναι η ενότητα όλων των περιθωριοποιημένων ομάδων πέρα από φύλο, φυλή, σεξουαλικό προσανατολισμό και τις λοιπές διαιρέσεις, η διαφύλαξη των δικαιωμάτων των θυμάτων της καταπίεσης και η διεκδίκηση των απαιτήσεων τους.
1σύνολο των αντιλήψεων πάνω στις οποίες στηρίζεται η βία των αντρών εναντίον των γυναικών συμπεριλαμβανομένης και της αντίληψης ότι η βία είναι φυσικό επακόλουθο της ζωής, ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στη βία και την σεξουαλικότητα, ότι οι άντρες είναι ενεργητικοί ενώ οι γυναίκες παθητικοί δέκτες των όσων συμβαίνουν και ότι οι άντρες έχουν δικαίωμα στη συνουσία .
Πηγές
Lahar S. (1991) Ecofeminist Theory and Grassroots
Brownhill L. & Turner T.E. (2020) Ecofeminist Ways, Ecosocialist Means: Life in the Post-capitalist Future, Capitalism Nature Socialism, 31:1, 1-14, DOI: 10.1080/10455752.2019.1710362
Zein L.F. & Setiawan A.R. (2017) General Overview of Ecofeminism. DOI : 10.31219/osf.io/fmjgk URL : https://dx.doi.org/10.31219/osf.io/fmjgk