Michel Callon John Law
Αυτός που αποδέχεται τον δυισμό φύση από τη μια κοινωνία από την άλλη υποχρεώνεται να ψάξει για εξηγήσεις είτε στη φύση είτε εναλλακτικά στην κοινωνία
Όταν το δόγμα είναι ανθρωποκεντρικό τότε η φύση γίνεται αντιληπτή και αξιολογείται με όρους κοινωνικούς και γι’ αυτό ενέχει δόση σχετικισμού. Αυτό κάνουν για παράδειγμα οι ακραίοι εποικοδομητιστές όταν ρίχνουν το βάρος στην κοινωνία οπότε η φύση εκλαμβάνεται αποκλειστικά ως κοινωνική κατασκευή που οργανώνεται μέσω της γλώσσας, του λόγου και των κειμένων
Όταν το δόγμα είναι οικοκεντρικό τότε θεωρείται ότι η φύση υφίσταται αντικειμενικά εκεί έξω, έχει υπόσταση υλική και οργανώνεται με βάσει φυσικούς νόμους και μηχανισμούς. Σ’ αυτή την περίπτωση η διαπραγμάτευση του κοινωνικού ζητήματος γίνεται με όρους φυσιοκρατικούς, με όρους δηλαδή φυσικών περιορισμών, φυσικής αρμονίας, ισορροπίας της φύσης και τα παρόμοια, όπου η φύση κυριαρχεί. Πρόκειται και πάλι για τη διπολική ιδέα των ρεαλιστών όπου τον κυρίαρχο πόλο κατέχει η φύση και τον υποτελή η κοινωνία
Η ΑΝΤ έρχεται να γεφυρώσει τη διαίρεση ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και το σχετικισμό με το κοινωνικό και το φυσικό να κατανοούνται στην αλληλοσύνδεσή τους ως ισότιμα στοιχεία ενός δικτύου σχέσεων. Ο κόσμος της ΑΝΤ είναι συμμετρικός
Η συμμετρία προκύπτει από την έλλειψη κανόνων που να υπαγορεύουν το ποιά στοιχεία του δικτύου δρουν ανεξάρτητα και το ποιά λειτουργούν ως ενδιάμεσοι μεταφορείς της δράσης άλλων
Παράδειγμα: κινηματογραφικό συνεργείο καταγράφει τις αντιδράσεις πλημμυροπαθών που στη συνέχεια προβάλλονται ως τηλεοπτικό θέαμα. Εδώ, οι πλημμυροπαθείς (άνθρωποι) είναι οι ενδιάμεσοι φορείς μέσω των οποίων το αποτέλεσμα της άμεσης δράσης του ανεξάρτητου παράγοντα ‘βροχή’ (φυσικό γεγονός) μετατρέπεται σε τηλεοπτικό γεγονός. Εκτός όμως από τους ενδιάμεσους, άλλοι άνθρωποι (τεχνικοί) εμπλέκονται ως στην παραγωγή του τηλεοπτικού γεγονότος, επομένως είναι ανεξάρτητοι παράγοντες του τηλεοπτικού θεάματος
Εδώ εγκαλείται η ΑΝΤ γιατί παραμένει αγνωστικιστική σχετικά με τα δίκτυα που ερευνά και ερμηνεύει αφού αποφεύγει ερωτήσεις αναφορικά με την κοινωνική ανισότητα που παρατηρούμε γύρω μας, για το δίκαιο και το άδικο σ’ αυτόν τον κόσμο, για πράγματα δηλαδή που συνδέονται με ευθύνες ανθρώπων και ανθρώπινων θεσμών
Μετριοπαθέστερες εκδοχές της ΑΝΤ απαλύνουν τον προηγούμενο εξισωτισμό και υποστηρίζουν ότι οι κόμβοι του δικτύου δεν είναι όλοι ισοδύναμοι. Μερικοί αναλαμβάνουν να στηρίξουν τη θέση άλλων ή και ακόμα να καθορίσουν τη σημασία άλλων
Επομένως, δρώντα στοιχεία του δικτύου μπορεί μεν να θεωρηθούν εξίσου άνθρωποι και μη. Η διαφορά όμως είναι ότι σε αντίθεση με τα βιοφυσικά στοιχεία που δρουν παθητικά, ο άνθρωπος επεξεργάζεται τα ζητήματα και λειτουργεί ενεργητικά άλλοτε προσαρμοζόμενος και άλλοτε αντιστέκεται διαπραγματευόμενος συνεχώς τη θέση του στο πλαίσιο του δικτύου και αυτό είναι αποκλειστικά ανθρώπινη ιδιότητα
Με λίγα λόγια, α) στο πλαίσιο διαφορετικών πρακτικών τα πρόσωπα εγκαλούνται συχνά ως διαφορετικά είδη ανθρώπων (π.χ. άλλοτε ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και άλλοτε, τα ίδια πρόσωπα, ως οπαδοί μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, του Ηρακλή ας πούμε όπως εγώ) και β) οι άνθρωποι κάνουν ρητές επιλογές σχετικά με τον τρόπο της ζωής τους, άλλοτε συμμορφούμενοι και άλλοτε αντιστεκόμενοι στον κανόνα
Η γεωμετρία της εξουσίας
Η εξουσία ως υπερκαθορισμός υλικών και κοινωνικών δομών είναι μια δυνατότητα που διαχέεται κατά μήκος και πλάτος σε ολόκληρο το δίκτυο. Άλλο λιγότερο και άλλο περισσότερο όλα τα στοιχεία του δικτύου διαθέτουν τη δυνατότητα να μετέχουν της εξουσίας
Πρακτικά, η εξουσία δεν κατέχεται από συγκεκριμένα στοιχεία αλλά εντοπίζεται στους δεσμούς που συνδέουν τα στοιχεία μεταξύ τους. Άλλα από αυτά διατηρούν πολλούς και ισχυρούς δεσμούς με άλλα και επομένως κατέχουν ισχυρή θέση στο πλαίσιο του συσχετισμού δυνάμεων και άλλα όχι
Παράδειγμα εξουσίας βιοφυσικού στοιχείου: τα Δαρδανέλια και ο Βόσπορος εξουσιάζουν/υπερκαθρίζουν το εμπόριο ανάμεσα στη μαύρη θάλασσα και το Αιγαίο
Άλλο ανάλογο παράδειγμα: η ελιά υπερκαθόρισε για μεγάλη χρονική περίοδο την κοινωνική διάρθρωση της Λεσβιακής κοινωνίας
Πραγματικοί εξουσιαστές είναι εκείνοι που μπορούν να ελέγχουν, να πείθουν, να στρατολογούν άλλα στοιχεία και τελικά να ελέγχουν σε κάποιο βαθμό τη θέση και το ρόλο τους (αυτών των άλλων) στο πλαίσιο του δικτύου
Παράδειγμα: η άνιση ανάπτυξη της χώρας οφείλει να συζητηθούν υπό το πρίσμα της υπεροχής του λεκανοπεδίου χάρη στη συγκέντρωσης σχέσεων ελέγχου στην πρωτεύουσα
Το σημαντικό είναι ότι οι ρόλοι δεν είναι σταθεροί ούτε στο χρόνο ούτε στο χώρο. Σε κάποια χρονική φάση, ας πούμε την περίοδο του κλαδέματος ο ρόλος του δρώντα ανήκει στον καλλιεργητή που διαμορφώνει την ιδιοσυστασία της ελιάς, τον καιρό όμως της καρποφορίας και της συγκομιδής είναι η ιδιοσυστασία της ελιάς που δρα
Έχει και έναν ορισμό ο Φουκώ για την εξουσία που παραπέμπει στην ΑΝΤ. Πρόκειται για το στένεμα των βαθμών ελευθερίας και τον εκ των προτέρων επιβαλλόμενο προσδιορισμό και περιορισμό της δράσης από ένα σύνολο πιθανών δυνατοτήτων.
Επίσης έχω ένα θέμα με την έννοια της συμμετρίας όπως την πραγματεύεται η ΑΝΤ και το ακουμπάς στο παρόν άρθρο μιλώντας για τις διαφορές ανάμεσα στα κοινωνικά και στα φυσικά στοιχεία (π.χ. ενεργητικότητα / παθητικότητα – μάλιστα αποδίδεις στον άνθρωπο apriori ιδιότητες, πράγμα που δεν ξέρω αν συμφωνεί με την επιστημολογία της ANT). Αυτό που εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω είναι αν στα παραδείγματα που αναφέρεις η εξουσία μπορεί πράγματι να αποδοθεί στα βιοφυσικά στοιχεία. Είναι για παράδειγμα η ελιά που εξουσιάζει (με τον τρόπο που η ΑΝΤ λέει ότι το κάνει- π.χ. ορίζει ταυτότητες, μοιράζει ρόλους κ.λ.π.) ή οι άνθρωποι που έχουν φέρει στο προσκήνιο την ελιά και μιλούν εξ ονόματος της ελιάς για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα (άρα η ελιά είναι agent και όχι actor); Εκτός και θεωρείς ότι από ένα σημείο και μετά η ελιά αυτονομείται από τη δράση αυτών των ανθρώπων ή έχει αυτή τη δυνατότητα από την αρχή….