Στην Πρέσπα Ανταμώνουν η Φύση με την Κοινωνία

Βιο-κοινωνικά υβρίδια: ένα μοντέλο πολιτικών περιβαλλοντικής διαχείρισης που προωθεί την τοπικότητα.

Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών

Η δομή και η λειτουργία των φορέων βασίζεται στην ιδέα της συμμετρίας/ισοτιμίας ανάμεσα στη φύση και την κοινωνία

Εφαρμόζουν ευέλικτη μεθοδολογία περιβαλλοντικής παρέμβασης  γνωστή ως προσαρμοζόμενη διαχείριση

Μοντέλα διαχείρισης περιβάλλοντος αλλά και άλλων ελεύθερων αγαθών με βάση την ιδέα των φυσικό-κοινωνικών υβριδίων δεν αποτελούν θεωρητική πρόταση. Έχουν υλοποιηθεί με επιτυχία  στην Πρέσπα, τη Δαδιά, τη Ζάκυνθο, την Κερκίνη  και αλλού

Πρέσπα: Οι συνέπειες του εμφυλίου και των μετεμφυλιακών καταστάσεων υπήρξαν καταστροφικές

Πέντε από το 15 τα χωριά εγκαταλείφθηκαν, η τοπική κοινωνία αποδιαρθρώθηκε  και ο πληθυσμός μειώθηκε από περίπου 7 χιλιάδες στους 1000 πάνω κάτω

Ελπίδα επιβίωσης για την περιοχή έδωσε η ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών το 1974, χάρη στη μεγάλη οικολογική αξία της περιοχής με την πλούσια χλωρίδα και  την ακόμα πλουσιότερη πανίδα

Κορυφαίας αξίας για την επιβίωση της περιοχής αποδείχθηκε η ορνιθοπανίδα (πελεκάνοι ερωδιοί, κορμοράνοι και πολλά άλλα). Κλειδί ανάμεσά τους υπήρξε ο αργυροπολεκάνος που διατρέχει κίνδυνο ολοκληρωτικής εξαφάνισης από προσώπου γης

Τα φυσικά στοιχεία  της περιοχής  και ειδικότερα ο πελεκάνος δημιούργησαν συνθήκες  επιβίωσης της τοπικής κοινωνίας

O Φορέας Διαχείρισης ιδρύθηκε το 2003 με σκοπό την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Πρέσπας

Πρακτικά, ωστόσο, πρώτιστο  μέλημα του υπήρξε η επιβίωση του πελεκάνου. Ο πελεκάνος λοιπόν αποτέλεσε το δρών στοιχείο,  οι βιολογικές ανάγκες του οποίου κινητοποίησαν τη δημιουργία του φορέα

Στη συγκρότηση του φορέα ενεργοποιήθηκαν εξ αρχής η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, το WWF,  το δασαρχείο, παραγωγικοί φορείς όπως ο συνεταιρισμός των αλιέων, αλλά και μεμονωμένα άτομα διαφόρων επαγγελμάτων, εκπρόσωποι των τριών βαθμίδων αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι διαφόρων υπουργείων

Έτσι λοιπόν σχηματίστηκε ένα υβριδικό δίκτυο δρώντων που περιλάμβανε στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος (πελεκάνος, άλλα πουλιά, λίμνες, δασικές συστάδες, καλλιεργούμενες εκτάσεις  κ.λ.π), αλλά και κατοίκους, δημοτικές και δημόσιες υπηρεσίες, φορείς της κοινωνίας των πολιτών

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του φυσικο-βιο-κοινωνικού υβριδίου είναι η ετερογένεια των σκοπών

Τα διαφορετικά στοιχεία που το συναπαρτίζουν έρχονται να υπερασπίσουν διαφορετικά συμφέροντα

Ειδικά ο πελεκάνος, μετέχει με ανάγκες βιολογίας, κινητοποιεί τα υπόλοιπα στοιχεία του δικτύου και προσανατολίζει ή και υποτάσσει τη δράση τους στην εξυπηρέτηση της επιβίωσης του βασικού δρώντος στοιχείου δηλαδή του εαυτού του

Όσο κι αν ηχούν παράξενες οι λέξεις ‘δρών φυσικό στοιχείο’, ‘προσανατολίζει, ‘υποτάσσει’ είναι ωστόσο οι κατάλληλες με την έννοια ότι χωρίς τον πελεκάνο, κυρίως, η ύπαρξη της τοπικής κοινωνίας κινδυνεύει και επομένως είναι η ανάγκη επιβίωσής του την κινητοποιεί

Βέβαια,  ισχύει εξίσου και το έτερο σκέλος της διαλεκτικής ενότητας που λέει ότι δε μπορεί να υπάρξει πελεκάνος και γενικότερα ορνιθοπανίδα χωρίς το συγκεκριμένο τοπίο που διαμορφώνει η καθημερινή πράξη των κατοίκων της περιοχής

Με άλλα λόγια, στην Πρέσπα οι πράξεις των ανθρώπων λειτουργούν συνδυαστικά με τη δράση των φυσικο-βιολογικών στοιχείων

Και αν μεν τα φυσικά στοιχεία εισέρχονται στο δίκτυο με όρους φύσης

Οι κοινωνικοί φορείς θα επιχειρηματολογήσουν με όρους κοινωνικής ορθότητας

Το WWF, θα μιλήσει με όρους της κατ’ αυτό οικολογικής ορθότητας

Οι επαγγελματικοί φορείς θα επιχειρηματολογήσουν με βάση το συνδικαλιστικά ορθόν και ανάλογα θα πράξουν οι φορείς της πολιτείας

Τελικά, η επίμονη διαπραγμάτευση θα οδηγήσει σε πρακτικά αποτελέσματα για χάρη του τοπικού συμφέροντος

Και για την άρση παρεξηγήσεων, ναι μεν η αφορμή για τη δημιουργία του φορέα δόθηκε από τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος τα οποία και προσανατολίζουν/υποτάσσουν τα υπόλοιπα στοιχεία του δικτύου,

Ωστόσο, η βαθύτερη αιτία που πίεσε και τελικά επέβαλε τη διαδικασία συγκρότησης του ήταν α) η βούληση των κατοίκων της περιοχής να παραμείνουν στον τόπο τους και να αποφύγουν την κακή μοίρα άλλων ανάλογων περιοχών, που εγκαταλείφθηκαν και β) η εθελοντική εμπλοκή δομών της κοινωνίας των πολιτών όπως το WWF που διέθετε και εμπειρία διαχείρισης ανάλογων καταστάσεων αλλά και πολιτική ισχύ

Ένα άλλο ενδιαφέρον είναι ότι τα διάφορα στοιχεία του υβριδίου είναι και αυτά με τη σειρά τους δίκτυα (δίκτυα μέσα δίκτυα, μέσα σε δίκτυα μέσα σε δίκτυα …)

Παράδειγμα: Η ορνιθοπανίδα και τα υπόλοιπα φυσικά στοιχεία μετέχουν στα οικολογικά δίκτυα της περιοχής, τα οικοσυστήματα

Το τοπικό WWF είναι μέρος ενός ευρύτερου δικτύου δομών περιβαλλοντικής προστασίας και διαχείρισης

Το ίδιο και οι παραγωγικοί και οι φορείς της πολιτείας

Όλα αυτά τα μερικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, διαπλέκονται μεταξύ τους και συγκροτούν ένα δίκτυο δικτύων  ανώτερου επιπέδου

Με άλλα λόγια ο φορέας διαχείρισης είναι ένα υβριδικό δίκτυο επιμέρους δικτύων που συγκροτεί ένα χώρο πολυεπίπεδης εκπροσώπησης διαφορετικών συμφερόντων

Τελικά, ο φορέας διαχείρισης είναι ένας ανεξάρτητος και  πλουραλιστικός χώρος διαβούλευσης, σύγκρουσης και διαπραγμάτευσης τοπικών διαφορών, εντέλει παραγωγής τοπικής πολιτικής

Κοντολογίς, ο φορέας διαχείρισης προσφέρει παράδειγμα κοινωνικών δομών που δεν ανήκουν μεν στην κοινωνία των πολιτών διατηρούν ,ωστόσο, προνομιακή σχέση μαζί της

Από πού αντλεί ο φορέας τη νομιμότητα να επιβάλλεται στην τοπική κοινωνία καθόσον ο ίδιος στερείται μηχανισμών πειθούς, εξαναγκασμού και καταστολής ;

Αυτή η δυνατότητα είναι αποκλειστικά ζήτημα ηθικής και εδράζεται στην αυτοδέσμευση των συμμετεχόντων

που παράγει η διαρκής, συγκρουσιακή αλλά ξεκάθαρη και γι’ αυτό έντιμη διαβούλευση ανάμεσά στους μετέχοντες