Σαράντης Δημητριάδης
Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση γύρω από τα επιχειρήματα της αποανάπτυξης μοιάζει να κερδίζει έδαφος. Διατυπώνονται σχετικά με το θέμα πολλές και διάφορες απόψεις. Στο κείμενο αυτό επιχειρείται μια περιεκτική συμπύκνωση της κοινής βάσης πάνω στην οποία εδράζεται η περί αποανάπτυξης επιχειρηματολογία.
Η έννοια της “αποανάπτυξης” προβάλει ως στόχο της την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης μέσω ουσιαστικών αλλαγών στο υφιστάμενο πολιτικοοικονομικό σύστημα.
Το επιχείρημα βασίζεται στα ακόλουθα δεδομένα:
α) το περιορισμένο των φυσικών πόρων -αρκετοί από τους οποίους θα βρεθούν σύντομα σε κατάσταση σπανιότητας ή έλλειψης αν δεν αλλάξουν τα καταναλωτικά πρότυπα τα οποία διαμορφώνει το υφιστάμενο πολιτικοοικονομικό σύστημα,
β) τη σκανδαλωδώς ασύμμετρη και άδικη -τόσο σε παγκόσμια όσο και σε στενότερη κλίμακα- διανομή του υλικού πλούτου, κάτι που επίσης διαμορφώνει το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα, και
γ) τις πολλές αρνητικές παρενέργειες της καθολικής σήμερα παγκοσμιοποίησης όπως την διαμόρφωσε το υφιστάμενο πολιτικοοικονομικό σύστημα.
Με βάση τα δεδομένα αυτά το κίνημα της αποανάπτυξης προτείνει ένα αναπτυξιακό μοντέλο ποιοτικά διαφορετικό από το υφιστάμενο, περιοριστικό μεν σε σχέση με αυτό, αναπτυξιακό όμως από μιαν άλλη τελείως διαφορετική άποψη.
Η υιοθέτηση και υλοποίηση των προταγμάτων της αποανάπτυξης προϋποθέτει και συνεπάγεται πως η εφαρμογή του νέου μοντέλου πρέπει να συμβαδίσει με την αντικατάσταση του υφιστάμενου πολιτικοοικονομικού μοντέλου.
Δεν είναι λοιπόν τα βήματα και η εργαλειοθήκη της αποανάπτυξης ο τελικός στόχος. Αυτά είναι τα μέσα δια των οποίων θα μπορούσε να εκπληρωθεί ο απώτερος σκοπός. Που δεν (πρέπει να) είναι άλλος από την αντικατάσταση του, όπως όλο και περισσότερο συνειδητοποιούμε, εντελώς αποτυχημένου παρόντος πολιτικοοικονομικού συστήματος με ένα άλλο. Που θα είναι δικαιότερο ως προς την κατανομή του πλούτου, πολύ λιγότερο παγκοσμιοποιημένο, μη ληστρικό ως προς την απόληψη και χρήση των φυσικών πόρων και, το κυριότερο, που θα εγγυάται μιαν ανθρωπότητα με τα μέλη της λιγότερο αγχωμένα, λιγότερο αποπροσανατολισμένα, όσο το δυνατό λιγότερο μονίμως ανικανοποίητα.
Τελικά δηλαδή, ενός άλλου συστήματος που θα προκύψει από την αλλαγή της φιλοσοφίας, του τρόπου ζωής και των προτύπων μας και που θα μας κάνει πιο υγιείς, πιο ήρεμους, πιο ολοκληρωμένους, πιο ευτυχισμένους -έστω και με λιγότερα, ειδικότερα μάλιστα με λιγότερα.
Η πρόταση μοιάζει ουτοπική, πολύ περισσότερο αφού λείπει και η ολοκληρωμένη και πειστική περιγραφή της διαδικασίας υλοποίησής της. Ωστόσο, η πρόταση δεν πρέπει για το λόγο αυτό να αγνοηθεί ή απορριφθεί άκριτα. Αν το ζητούμενο παραμένει η ουσιαστική αλλαγή του υφιστάμενου πολιτικοοικονομικού συστήματος και η αντικατάστασή του με ένα άλλο, δικαιότερο και ανθρωπινότερο, αυτό μπορεί να γίνει:
α) είτε με εκ των κάτω επαναστατικό τρόπο,
β) είτε με άνωθεν(;) επιβολή,
γ) είτε με εκ των έσω σταδιακή κατάρρευση του υφιστάμενου από το βάρος των ανομιών του,
δ) είτε, πάλι σταδιακά, λόγω “ωρίμανσης” της ανθρωπότητας συνολικά και επανεξέτασης και επαναξιολόγησης των προτύπων ζωής και της χρήσης των φυσικών πόρων,
ε) είτε τέλος μετά από μια μεγάλης κλίμακας φυσική καταστροφή που θα καταστήσει αναγκαία μιαν επανεκκίνηση εκ του μηδενός.
Σε κάθε περίπτωση, το κίνημα της αποανάπτυξης επιχειρεί να αποφύγει τα λάθη του παρελθόντος –και έγιναν πολλά τέτοια, να προβλέψει μελλοντικές δυσκολίες, να ονειρευτεί και να σχεδιάσει το επόμενο σύστημα.
Άλλωστε, ο σχεδιασμός, έστω και επί χάρτου, του καλύτερου για όλους είναι στη φύση του καθενός, όλοι το επιχειρούν, έστω και σιωπηλά -όσοι τουλάχιστον δεν είναι τελείως και αγιάτρευτα εγωκεντρικοί.
Κρίνει το κίνημα της αποανάπτυξης πως αν διεκδικηθεί και υπάρξει μια κάποια εξισορρόπηση, ακόμα και αν εξαλειφθούν οι σημερινές ανισότητες που πλήττουν το 95% του πληθυσμού υπέρ του 5% που καταληστεύει τον διαθέσιμο συνολικό πλούτο, αυτό από μόνο του δεν αρκεί.
Τέλος, το κίνημα της αποανάπτυξης θεωρεί άδικη και αστήρικτη την κριτική ότι ο περιορισμός της ανάπτυξης που υποστηρίζει μεροληπτεί κοινωνικά εναντίων των πολλών, αν δεν ταυτίζεται κιόλας με τις υφεσιακές πολιτικές της νεοφιλελεύθερης λιτότητας. Αντιπροτείνει πως, για να μην είναι το ίδιο άδικο και θνησιγενές, οτιδήποτε αντικαταστήσει το υφιστάμενο άδικο και θνησιγενές πολιτικοοικονομικό σύστημα, θα πρέπει να εμπεριέχει σε σημαντικό βαθμό και αποαναπτυξιακές συνιστώσες.