Έφη Παπαθεοδώρου
Με αφορμή την πανδημία αλλά και την περιβαλλοντική κρίση που εμφανίζεται οξυμένη λόγω της κλιματικής 
αλλαγής, συχνά αναφέρεται ότι είμαστε όλοι κρίκοι ενός συστήματος στενά συνδεδεμένοι μεταξύ μας και άρα το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα έχει επιπτώσεις στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Άραγε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε μια μεταφορά από το χώρο της στατιστικής για να περιγράψουμε την απόκριση/ανθεκτικότητα/ευπάθεια ενός κοινωνικού συστήματος σε ένα απρόσμενο γεγονός ;
Άλλωστε, οι μεταφορές και οι αλληγορίες ως τρόπος σκέψης είναι ένα παλιό, καλό και χιλιοχρησιμοποιημένο εργαλείο που επιτρέπει να φτιαχτεί ένα πρότυπο με γνωστά υλικά και ιδιότητες που θα υποβοηθήσει στην ανάλυση κάποιου άλλου λιγότερο οικείου, κάτω βέβαια από συγκεκριμένους περιορισμούς. Έχοντας λοιπόν κατά νο
υ ότι ο κάθε χώρος αποτελεί αυθύπαρκτη ολότητα, έχει το δικό του λεξιλόγιο, τα δικά του εργαλεία άρθρωσης του λόγου, τις δικές του διαδικασίες αξιολόγησης και ένα σωρό άλλα, εδώ επιστρατεύουμε την διαπραγμάτευση του όρου fragile (ευπάθεια) και antifragile (μη ευπάθεια) από τον στατιστικολόγο Nassim Nicholas Taleb στο βιβλίο του Antifragile.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα η μη ευπάθεια (antifragile, στερεότητα) είναι μια έννοια που προσδιορίζεται σε αντιδιαστολή με την αντίθετή της fragile. Οι δύο αυτές έννοιες αποτελούν τα άκρα ενός γραμμικού συνεχούς, ενώ κάπου στη μέση βρίσκεται η ευρωστία (robustness).
Η μη ευπάθεια είναι μια έννοια που συνδέεται με τα πολύπλοκα συστήματα και τον τρόπο απόκρισης τους στη μη κανονικότητα δηλ. ένα σπάνιο γεγονός, ρίσκο με όρους οικονομίας ή μια διαταραχή με όρους οικολογίας. Η μη ευπάθεια (στερεότητα) κατά Τάλεμπ αγαπά το τυχαίο, το λάθος, την αβεβαιότητα σε όποιο σύστημα και αν αυτά εμφανίζονται: στην κοινωνία, στη φύση ακόμη και στον ανθρώπινο οργανισμό. Κατά το κυρίαρχο δόγμα της βιολογίας άλλωστε, μόνο μέσα από τυχαίες αλλαγές σε γονιδιακούς τόπους (μεταλλάξεις) έγινε δυνατή η δημιουργία ζωής και η μετέπειτα εξέλιξη της. Aν ένα σύστημα βρεθεί στην περιοχή τoυ ευπαθούς και γίνουν λάθη, αυτά τα λάθη είναι μη αναστρέψιμα ενώ στην περιοχή του μη ευπαθούς τα λάθη είναι πιο μικρά και αναστρέψιμα.
Εκείνο που δεν φαίνεται να μπαίνει στην προβληματική του Τάλεμπ είναι η επίδραση της χωρικής κλίμακας του ρίσκου. Υπάρχει διαφοροποίηση στην ευπάθεια/μη ευπάθεια ενός συστήματος δηλ. στην ικανότητα του να αντιμετωπίζει ρίσκα ανάλογα με την κλίμακα; Ναι, στην οικολογία, για παράδειγμα, η ύπαρξη μιας μετακοινότητας, δηλ. η ύπαρξη τοπικών κοινοτήτων μεταξύ των οποίων γίνεται ανταλλαγή ατόμων κυρίως, αλλά και ενέργειας και υποδομών, λειτουργεί ως δικλείδα ασφαλείας για τη μη ευπάθεια (ευστάθεια) του οικολογικού σχηματισμού, καθώς οι καταστροφικές συνέπειες απρόβλεπτων γεγονότων σε τοπική κλίμακα αίρονται από τη μετακίνηση ατόμων από τις ανέπαφες στις κατεστραμμένες κοινότητες και συνεισφέρουν στην περαιτέρω ανασυγκρότησής τους. Άρα ενώ η μετακοινότητα εμφανίζεται ευπαθής σε τοπική (local) κλίμακα εντούτοις συνολικά (global) είναι μη ευπαθής (ευσταθής).
Το επόμενο λοιπόν ερώτημα αφορά το κατά πόσο αυτή η μεταφορά θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάλυση μιας διακρατικής κοινότητας και συγκεκριμένα αν η ευπάθεια κάποιων χωρών της ΕΕ (τοπική κλίμακα) μπορεί να εγγυηθεί τη μη ευπάθεια (ευστάθεια) του συνόλου της ΕΕ. Σε αυτή την λογική αλλά και για λόγους κέρδους/εξουσίας κλπ που εμπίπτουν σε άλλη κουβέντα, φαίνεται να στηρίχθηκε η άσκηση Ευρωπαϊκής πολιτικής κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2010.
Υπό την ηγεμονία της Γερμανίας (οικονομική, ιδεολογική) η ΕΕ παρείχε πακέτα οικονομικής στήριξης σε κράτη μέλη που βρέθηκαν σε δεινή θέση (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Κύπρος) όμως με πολύ σκληρούς όρους, δηλ. οι τοπικές κοινότητες δεν αντιμετωπίστηκαν ως ισοδύναμες. Αυτό οδήγησε σε φυγόκεντρες τάσεις με κορυφαίο συμβάν το Brexit.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με την πανδημία αλλά στην περίπτωση του κοροναϊού το απρόβλεπτο γεγονός είναι παγκοσμιοποιημένο. Και σε αυτή την περίπτωση όμως η Γερμανία ακολουθεί τον ίδιο κανόνα και ελέγχει ακόμα και τα πακέτα βοήθειας νοσοκομειακού εξοπλισμού που θα μεταφερθούν σε χώρες που εμφανίζουν τεράστιο αριθμό κρουσμάτων και θανάτων από τον ιό. Στο τελευταίο Εurogroup οι πρωθυπουργοί Γερμανίας και Ολλανδίας υπήρξαν άτεγκτοι στην έκδοση ευρωομολόγου, γεγονός που ανάγκασε την Ιταλία να σκεφτεί σοβαρά την παραμονή της στην ΕΕ.
Οι δύο αυτές απανωτές κρίσεις δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην παγκοσμιοποίηση, δηλ. στην χωρίς περιορισμούς κυκλοφορία των αγαθών, πληροφορίας και χρήματος αλλά στην άνιση ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων που αποτελούν τμήματα της μετακοινότητας. Καθημαγμένες τοπικές κοινότητες δεν προσφέρουν πλεονέκτημα στην μη ευπάθεια της μετακοινότητας, επομένως το πρόβλημα δεν είναι η παγκοσμιοποίηση αλλά με ποιους όρους αυτή πραγματώνεται.