Πώς Διαβάζει η Οικολογία τη Φύση

Οι Κλασικές, Ρομαντικές και Μπαρόκ αναγνώσεις της φύσης.

Η κλασική οπτική για τη φύση αντλεί από μια ιδεολογία εκμετάλλευσης και κυριαρχίας πάνω της. H άθικτη και άγρια φύση θωρείται κόσμος σκληρός και άτεγκτος. Πρόκειται για την ‘πρώτη φύση’ της μαρξιστικής φιλολογίας. Για να επιβιώσει λοιπόν ο άνθρωπος, η πρώτη φύση χρειάζεται να εξημερωθεί και να γίνει φιλική. Η μετασχηματισμένη ανθρωπογενής φύση είναι η ‘δεύτερη φύση’ της μαρξιστικής φιλολογίας.

Η κλασική πρόσληψη της φύσης συνάδει και με μια αντίληψη για την επιστήμη που θέλει τη φύση να είναι κάτι ‘εκεί έξω’. Αυτό το ‘εκεί έξω’ είναι επιστημονικά διαχειρίσιμο και μπορεί να προσομοιωθεί πειραματικά μέσω διαδικασιών γνώσης. Λοιπόν, μέσω της επιστημονικής δραστηριότητας, οι άνθρωποι αποκτούν αντικειμενική γνώση της φύσης ‘εκεί έξω’και επομένως είναι σε θέση να την διαχειριστούν και να την θέσουν yπό έλεγχο.

Η κλασική ματιά στη φύση αναπτύσσεται κατά τη φάση εκβιομηχάνισης των κοινωνιών όπου η επιστήμη και η τεχνολoγία επαγγέλλονται την τιθάσευση και εκμετάλλευσή της. Χρονικά προηγείται της ρομαντικής ματιάς η οποία χαρακτηρίζει τις ώριμες βιομηχανικές κοινωνίες. Σε αυτές τις βιομηχανικές κοινωνίες η επαφή με τη φύση είναι η εξαίρεση, οπότε ως καθημερινή εμπειρία η ίδια η φύση εξιδανικεύεται.

Το μότο που συνοψίζει τη ρομαντική πρόσληψη της φύσης συνοψίζεται ως εξής: όσο περισσότερο ένα περιβάλλον στέκει ανέγγιχτο από τον άνθρωπο, τόσο περισσότερο προσεγγίζει τη ‘φύση’. Αυτή η ανέγγιχτη, αγιοποιημένη φύση (pristine nature) έχει εσωτερική λογική και ιεραρχική δομή που αποκαλύπτονται από την επιστήμη.

Οι ανθρώπινες ενέργειες πρέπει να ακολουθούν φυσικές λειτουργίες (οι γνωστοί βιογεωχημικοί κύκλοι, οι διεργασίες αποικοδόμησης, η παραγωγή βιομάζας κλπ). Όταν οι άνθρωποι δεν ακολουθούν τις φυσικές κανονικότητες, προκαλούνται δυσλειτουργίες.

Σε κάθε περίπτωση, η φύση θα ανταποκριθεί στις διαταραχές που προκαλούν δυσλειτουργίες. Αν οι δυσλειτουργίες βρίσκονται μέσα στα ανεκτά από τη φύση όρια, τότε θα αποκατασταθούν, διαφορετικά, η φυσική ισορροπία των πραγμάτων θα αντιμετωπίσει κίνδυνο.

Φαίνεται λοιπόν ότι η ρομαντική ματιά δεν λατρεύει μόνο την άγρια, ανέγγιχτη και σταθερή φύση, έχει και άποψη για την επιστήμη. Την περιγράφει ως κοίταγμα του κόσμου μέσα από ένα διαφανές, πλην άθραυστο παράθυρο. Το άθραυστο παράθυρο δεν επιτρέπει στη δραστηριότητα του επιστήμονα να παρέμβει στις εσωτερικές και ισορροπημένες φυσικές διαδικασίες της φύσης, απλώς τις παρατηρεί και τις καταγράφει. Κάθε απόπειρα παρέμβασης στη φύση συνιστά ύβρη και έχει παρενέργειες, συχνά καταστροφικές.

Με τη σειρά της, η μπαρόκ ματιά βλέπει στη φύση έναν κόσμο ιδιαίτερα περίπλοκο και ρευστό όπου κυριαρχεί το τυχαίο. Στον σύνθετο αυτό κόσμο συμβαίνουν αναπάντεχα ραγδαίες αλλαγές. Έτσι, φαινομενικά σταθερά καταστάσεις καταρρέουν ξαφνικά. Οι διαδικασίες αποκατάστασης που διαθέτει αυτός ο κόσμος είναι συγκεκριμένες, υπάρχουν όρια και ειδικά σημεία όπου θα ισορροπήσει προσωρινά.

Επιπλέον, η μπαρόκ ματιά, δεν βλέπει να υπάρχουν φυσικά, προκαθορισμένα όρια ανάμεσα στο στοιχεία αυτού του κόσμου, ανάμεσά τους και ο άνθρωπος. Όλα συνδέονται. Το καθένα, ανάμεσά τους και ο άνθρωπος, περιέχει και περιέχεται σε όλα τα άλλα.

Η μπαρόκ πρόσληψη του κόσμου βρίσκεται στον αντίποδα άλλων οπτικών, όπως π.χ. ο διαλεκτικός υλισμός, όπου οι διασυνδέσεις των πραγμάτων και των πράξεων ακολουθούν κανόνες που αλλάζουν την ουσία τόσο των πραγμάτων όσο και των καταστάσεων. Η μπαρόκ ματιά, αντίθετα, θέλει τις διασυνδέσεις ανάμεσα στα φυσικά στοιχεία και τους ανθρώπους τυχαίες οπότε το αποτέλεσμα μπορεί να είναι στα όρια του αποδεκτού, μπορεί να είναι αποκαταστάσιμο, μπορεί όμως να είναι και καταστροφικό.

Αντίθετα με τις ρομαντικές και κλασσικές απόψεις, το μπαρόκ δεν θεωρεί την επιστήμη ως διαφανές παράθυρο προς τον κόσμο, αλλά ως στρεβλωτικό καθρέφτη που παραλλάσσει αυτό που παρατηρεί και καταγράφει στον πολύπλοκο, ρευστό και ασταθή κόσμο του σημερινού ύστερου καπιταλισμού των παγκόσμιων και ραγδαίων αλλαγών

Ενδιαφέρον έχει όχι μονάχα το τι οι ρομαντικές και οι μπαρόκ οπτικές βλέπουν στον κόσμο αλλά και πώς, με ποια μέθοδο το βλέπουν. Η ρομαντική λοιπόν μέθοδος κοιτάζει από τα πάνω τον κόσμο κάτω. Τον προσεγγίζει με διάθεση ολιστική και φέρνει σε επαφή διαφορετικά ή ακόμη και ετερογενή πράγματα που έστεκαν προηγουμένως χωριστά. Η βασική ιδέα είναι ότι η εξέταση του συνόλου μπορεί να παράγει γνώση και για τα επιμέρους.

Αντίθετα, η μπαρόκ μέθοδος βρίσκεται στον αντίποδα της ρομαντικής και βλέπει από τα κάτω. Αντί να αναζητά τη μεγάλη εικόνα όπως ο ρομαντισμός, εξετάζει την λεπτομέρεια των πραγμάτων. Το κάθε στοιχείο είναι αυτοτελές, είναι μια πραγματικότητα από μόνο του. Έτσι, ακόμα και αν τα στοιχεία λειτουργήσουν από κοινού και σχηματίσουν μεγαλύτερες οντότητες, η διαμόρφωση που προκύπτει δεν ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Όπως σημειώθηκε και παραπάνω, μερικές φορές το αποτέλεσμα είναι ευτυχές, άλλοτε είναι καταστροφικό