Ιδιοκατασκευαστές (makers): μια νέα δυναμική κοινωνική κατηγορία ;

Θεοδόσης Σιάκκας 

Πριν από μερικές ημέρες η παρούσα κυβέρνηση απηύθυνε κάλεσμα “στην κοινότητα των makers” να βοηθήσουν στην παραγωγή μέσων προστασίας για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, ανεβάζοντας σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα τα σχέδιά των απαιτούμενων υλικών προστασίας (blueprints). Υπήρξε δηλαδή δωρεάν διαμοιρασμός σχεδίων από έναν κεντρικό φορέα προς τα τοπικά σημεία παραγωγής

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα τους, οι makers συγκροτούν συνεγατικούς χώρους εργασίας, μάθηση, εξερεύνηση και ανταλλαγής όπου χρησιμοποιούνται εργαλεία υψηλής τεχνολογίας αποκλειστικά. Αυτοί οι χώροι είναι ανοιχτοί σε παιδιά, ενήλικες και επιχειρηματίες, ενώ διαθέτουν και ποικιλία εξοπλισμών, συμπεριλαμβανομένων τρισδιάστατων εκτυπωτών, κοπτικών λέιζερ, CNC (Computer Numerical Control) μηχανημάτων κοπής και χάραξης, συσκευών κόλλησης ακόμα και ραπτομηχανών

Οι makers, ή ιδιοκατασκευαστές, αποτελούν την εξέλιξη αυτού που οι άνθρωποι της παραγωγής ονομάζουν λανθασμένα επινοητές “πατέντας” (tinkering) και είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εποχής ανάπτυξης της ελληνικής βιοτεχνίας και του αγώνα για επιβίωση. Εκείνη την εποχή γίνονταν προσπάθειες κατασκευής εξοπλισμού με ίδια μέσα λόγω έλλειψης κεφαλαίου αλλά και της χαμηλής συναλλαγματικής ισοτιμίας της δραχμής σε σχέση με άλλα νομίσματα, που καθιστούσε την εισαγωγή μηχανών απαγορευτική. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι άνθρωποι αυτοί ακολούθησαν τη φθίνουσα πορεία της ελληνικής παραγωγής, μην έχοντας πλέον θέση σε μια οικονομία υπηρεσιών και φθηνών πιστώσεων

Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε πριν μια δεκαετία περίπου, έφερε στην επιφάνεια τους καινούριους ιδιοκατασκευαστές, οι οποίοι μη έχοντας την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν για εργαλεία και ακριβά ανταλλακτικά, ξεκίνησαν να τα κατασκευάζουν μόνοι τους. Η καινούρια αυτή γενιά εκτός από παραδοσιακές κατασκευαστικές δεξιότητες (hard skills), έχει γνώσεις ηλεκτρονικής, προγραμματισμού, αγγλικής γλώσσας και χρησιμοποιεί με ευκολία τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Τότε εμφανίστηκαν και οι πρώτοι οικονομικοί τρισδιάστατοι εκτυπωτές, οι οποίοι μπορούν (με κάποιους περιορισμούς φυσικά) να δημιουργήσουν αντικείμενα αρκεί να υπάρχει το κατάλληλο σχέδιο. Οι 3D εκτυπωτές έγιναν το σύμβολο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και του industry 4.0, κυρίως από καλλιτέχνες τους οποίους θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως χιπστερ (hipsters, εκείνοι που ακολουθούν τις νέες τάσεις). Όμως μεγαλύτερο ρόλο παίζει κάτι άλλο, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λιγότερο εντυπωσιακό από έναν εκτυπωτή 3D αλλά είναι ουσιαστικότερης σημασίας

Η άνοδος της Κίνας και η εξειδίκευσή της σε φθηνά ηλεκτρονικά, επέτρεψε σε αυτούς τους ανθρώπους να εκσυγχρονίζουν με λίγα χρήματα τα μέσα παραγωγής τους αναβαθμίζοντας τις δυνατότητές τους. Τα φθηνά κινέζικα inverters απελευθέρωσαν τους ηλεκτροκινητήρες από τον βραχνά της σταθερής απόδοσης, ώστε η παραγωγική διαδικασία να εκτελείται πλέον με τον επιθυμητό ρυθμό. Έτσι μπορεί κανείς να αναμορφώσει ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο/βιοτεχνία/εργαστήριο/ατελιέ και να του ξαναδώσει ζωή χωρίς να πετάξει τον ήδη υπάρχοντα εξοπλισμό

Υπάρχουν πλέον άτομα τα οποία κατέχουν μέσα παραγωγής, μπορούν να παράγουν σχεδόν αμέσως σύμφωνα με τις κοινωνικές ανάγκες, δεν τους επηρεάζουν τάσεις όπως η μόδα, μπορούν να αντισταθούν στις δυνάμεις τις δημιουργικής καταστροφής, ενώ η αυξημένη κοινωνική δικτύωση τους επιτρέπει να γνωρίζουν τις υπάρχουσες τιμές και να είναι ανταγωνιστικοί. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι έχουμε την ανάδυση μιας παραγωγικής κοινωνικής κατηγορίας η οποία έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από την προκάτοχη της

Η κρίση η οποία εξελίσσεται την περίοδο αυτή είναι η πρώτη του είδους της για την χώρα μας. Απαιτείται η αλλαγή του μοντέλου παραγωγής προς κάτι ανθεκτικό, πιο τοπικό, που δεν διαταράσσει τον κοινωνικό ιστό, ικανό να ανταπεξέλθει στις μελλοντικές προκλήσεις χωρίς να χρειάζεται να κατεβάζει ρολά ανά περιόδους. Χαρακτηριστικά αυτού του παραγωγικού μοντέλου είναι οι μικρότερες εφοδιαστικές αλυσίδες,η  αυτάρκεια τροφίμων και στρατηγικών αγαθών, ο περιορισμός της εξάρτησης από εισαγωγές  -και κατά συνέπεια η προστασία των φυσικών πόρων και των κοινών τα οποία διαθέτει η κοινωνία μας.

Η δυναμική των προαναφερθέντων ατόμων δε μπορεί να περιοριστεί στην συγκυριακή τους χρησιμότητα κατά την περίοδο της τρέχουσα  κρίσης, αλλά μπορεί και πρέπει να αποτελέσει δομικό στοιχείο των νέων  μορφών οργάνωσης της οικονομίας

Ο Θεοδόσης Σιάκκας είναι οικονομολόγος