Επί της ουσίας ο Latour μας είπε ότι είναι ανάγκη να αφήσουμε τις γενικότητες και να πιάσουμε να συζητάμε εντελώς συγκεκριμένα

Bruno Latour

Τελευταία, η καθ’ ημάς αριστερά φαίνεται ότι ανακάλυψε, ετεροχρονισμένα ως συνήθως, και τον Bruno Latour. Μεταφράσεις, συνεντεύξεις, τηλεδιασκέψεις, συζητήσεις εικονογραφούν μια εικόνα επικαιρότητας. Και πράγματι, ο Latour αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας μεγάλης θεωρητικής παράδοσης γνωστής με το ακρωνύμιο ANT (Actor Network Theory). Στη διαμόρφωση αυτής της παράδοσης εκτός του Latour πρωταγωνίστησε πλειάδα άλλων (Murdoch, Castree, Massey, Law, Demerrit, Hackin, Patten είναι μερικά ονόματα ανάμεσα σε πολλά άλλα που έρχονται πρόχειρα στο νου μου)

Samshia Hasani

Όπως έχω σημειώσει και σε προηγούμενη ανάρτηση πρόκειται για ιδέες που βλέπουν τα πράγματα ως υβριδικό δίκτυο σχέσεων ανάμεσα σε βιο-φυσικές και κοινωνικές, και πάντως ισότιμες οντότητες. Σχεδόν όπως εικονίζονται στον πίνακα της Samshia Hasani

Το δόντι του εγκλήματος: γενικολογίες και στερεότυπα

Παρόλο που ο βασικός πυρήνας της ΑΝΤ συγκροτήθηκε πριν από 30 και βάλε χρόνια η επικαιρότητα της, είναι ζωτικής σημασίας σε μια εποχή όπου στο περίκλειστο επίπεδο της κεντρικής πολιτικής σκηνής φαίνεται να κυριαρχεί μια ρητορική γεμάτη γενικολογίες, στερεότυπα, απολυτότητα και αυταρέσκεια. Όπου μπλέκεται αδιάκριτα ο χρόνος της Πολιτικής με τον χρόνο της Ιστορίας, καθώς και το Τοπικό με το Παγκόσμιο.

Σε αυτή τη συγκυρία αξίζει να ξανασκεφτούμε όλες εκείνες τις ιδέες που εξισώνουν αδιάκριτα το τοπικό με το πλανητικό, καθώς και τον χρόνο της πολιτικής με τον γραμμικό χρόνο του ημερολογίου

Να μιλάμε πολιτικά

Με άλλα λόγια, αξίζει να μιλήσουμε για το πολιτικό νόημα που έχουν ο χώρος και ο χρόνος. Να πούμε δηλαδή ότι υπάρχει τέτοιο νόημα μονάχα όταν οι πολιτικές ιδέες γίνονται πενηνταράκια και εξειδικεύονται στο μικροεπίπεδο του συγκεκριμένου χώρου και στην μικροκλίμακα της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής. Αυτή, επί της ουσίας, είναι η πρωτοτυπία και η επικαιρότητα της ΑΝΤ για την αριστερά

Μια διαπίστωση: για την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη ευθύνεται ο καπιταλισμός ή/και η κλιματική αλλαγή. Δυο γενικότητες πολιτικά κενές.

Στο πλαίσιο της ΑΝΤ και με πολιτικό βάρος για την αριστερά η διατύπωση θα είχε η εξής: Η αέρια ρύπανση στην πόλη και η κλιματική αλλαγή στο επίπεδο του πλανήτη είναι δύο διαφορετικά φαινόμενα, αναφέρονται σε δύο εντελώς διαφορετικές χωροχρονικές κλίμακες και ελέγχονται από εντελώς διαφορετικούς μηχανισμούς

Πώς όμως διασυνδέονται μεταξύ τους; Δηλαδή, πώς μπορούμε να προβάλουμε σε μια κατώτερη κλίμακα (στο επίπεδο μιας πόλης, σήμερα), τα όσα διαδραματίζονται σε ένα ανώτερο επίπεδο (στο πλανητικό επίπεδο, στη μακρόσυρτη χρονική κλίμακα της κλιματολογίας), αλλά και το αντίστροφο;

Εργοστάσιο παπουτσιών Αλυσίδa, Χαριλάου

Πρώτα, πρέπει να ορίσουμε τη χρονική διάρκεια της συγκυρίας για την οποία συζητάμε π.χ. από το 1960 κι εδώ. Ύστερα, να περιγράψουν τους μηχανισμούς που γεννούν τα φαινόμενα. Το πώς δηλαδή η συγκέντρωση πηγών αέριων εκπομπών –μεταποίηση, αυτοκίνητα, καλοριφέρ κλπ.– σε χώρους με τη φυσιογραφία της Θεσσαλονίκης αναμένεται να διαμεσολαβήσουν την εκδήλωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής στην ατμοσφαιρική ποιότητα της πόλης. Και τέλος, τί συνέπειες αναμένονται για τα φυσικά συστήματα και τους ανθρώπους.

Μετά οφείλουμε να μιλήσουμε για το πώς οι κοινωνικές συνθήκες συμβάλουν στη δημιουργία των φαινομένων και πώς από κοινού με τη φυσιογραφία διαμεσολαβούν στην εκδήλωση του φαινομένου

Ανατολική Θεσσαλονίκη 1960

Και για να το κάνουμε λιανά, πώς και γιατί μια πόλη 200-300 χιλιάδων στις αρχές του 60, με χαμηλής όχλησης μεταποιητικές μονάδες κατανεμημένες εντός της οικιστικής ζώνης (κατά βάση Χαριλάου και Τούμπα), με συγκεκριμένη γεωγραφική θέση και φυσιογραφία, εξελίχθηκε, μέσα σε λίγες δεκαετίες, σε μεγαλούπολη του 1,5 εκατομμυρίου

Πώς και γιατί βρέθηκε η πόλη περικυκλωμένη, και στις δύο πλευρές της, από βαριάς όχλησης (βόρεια) και ελαφρότερης όχλησης (νότια) μεταποιητικές μονάδες. Πώς δηλαδή η μετεμφυλιακή καπιταλιστική ολοκλήρωση επέβαλε πληθυσμιακές και μεταποιητικές υπερσυγκεντρώσεις

Θεσσαλονίκη αέρια ρύπανση, 2019

Να πούμε γιατί υιοθετήθηκαν αυτά και όχι άλλα αναπτυξιακά και κυκλοφοριακά πρότυπα, και γενικότερα για το πώς οργανώθηκε η ζωή στον εμπορευματοποιημένο χώρο και χρόνο του νέου άστεος, τους νέους συσχετισμούς στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κλπ.

Αφού τα πράξουμε όλα αυτά, μπορούμε μετά να αναλύσουμε τα εμπειρικά δεδομένα και να αποφανθούμε για την αέρια ρύπανση στην πόλη. Τότε, και μόνο τότε, δικαιούμαστε να καταμερίσουμε ευθύνες στον καπιταλισμό, την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, την τοπική φυσιογραφία, το ιστορικό της πόλης, την τυχαιότητα, και τους συνδυασμούς όλων αυτών

Σε αντίθεση με την παραπάνω αριστερής έμπνευση περιγραφή, ο κάθε κρατιστής νεοφιλελεύθερος, να πούμε σαν τον Βορίδη, ονειρεύεται μια ζωή που διαδραματίζεται σε συνθήκες κοινωνικής ακινησίας

Ο χρόνος έχει μια μακρινή αρχή, για παράδειγμα τα τέλη του 18ου αιώνα, τότε που ξέσπασαν η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση. Έχει και ένα τέλος, τότε που πριν λίγα χρόνια οπόταν και όπως μας είπαν τελείωσαν οι ιδεολογίες. Στο μεταξύ λιγοστά άλλαξαν και αυτά στα επιφαινόμενα. Η ουσία παρέμεινε αναλλοίωτη

Αλλά και τον χώρο τον ονειρεύεται περίκλειστο να μοιάζει με χύτρα ταχύτητας όπου βράζει ο κοινωνικός χυλός και μόνο μέσα από τις βαλβίδες διαφυγής τα περισσεύματα του χυλού να χάνονται στο πουθενά

Κοντολογίς και σε αντίθεση με όσα ισχυρίζεται η ΑΝΤ, για τον κρατιστή νεοφιλελεύθερο ο χώρος δεν έχει ιδιαιτερότητες, γωνίες, προεξοχές, λακκούβες και καμπυλότητες. Ο χρόνος δεν έχει πυκνώματα και αραιώματα. Σε ένα τέτοιο αδιαφοροποίητο μέσον, γίνεται αδύνατον προσδιοριστούν οι σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα (αυτό συνέβη τότε, εκεί), αφού όλες οι στιγμές είναι ίδιες και όλοι οι τόποι όμοιοι.

Αιτίες και αφορμές παύουν να έχουν νόημα, οπότε και τα φαινόμενα καταντούν είτε εντελώς τοπικά και δεν συσχετίζονται μεταξύ τους (η ρύπανση του Θερμαϊκού δεν σχετίζεται με εκείνη του Παγασητικού ούτε και η αποβιομηχάνιση του Βόλου με εκείνη της Θεσσαλονίκης) ή τόσο όμοια ώστε οι ίδιες αιτίες (π.χ. ο καπιταλισμός και η επιδίωξη του κέρδους) να επάγουν τη ρύπανση τόσο στον Θερμαϊκό όσο και στον Παγασητικό, αλλά και την αποβιομηχάνιση στις δύο πόλεις.

Εξόριστοι

Εντέλει, και πάλι σε αντίθεση με την ΑΝΤ ο νεοφιλελεύθερος θα αποσιωπήσει κάθε αναφορά σε υλικές διαδικασίες και υλικούς μηχανισμούς, σε ιδεολογίας, σε καταστολή, σε ελεγχόμενη κυκλοφορία της πληροφορίας, σε κεφαλαιακή συσσώρευση, στην πολιτιστική ισοπέδωση κλπ. Ο χώρος, ο χρόνος και η δυναμική των φαινομένων δεν είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, ούτε συγκροτούν ένα όλον, ούτε το καθένα νοηματοδοτεί τα άλλα δύο, αλλά και νοηματοδοτείται από αυτά

Δωρικός ρυθμός