Θεματική: Για έναν διάλογο ανάμεσα στο κόκκινο και το πράσινο (μέρος πρώτο)

Karl Marx και Serge Latouche

Η ιδεολογία του οικομαρξισμού και της από-ανάπτυξης: Ένα βασικό σημείο σύμπτωσης   

Ένα ζητούμενο της επικαιρότητας: Είναι δυνατή η σύμπλευση της ριζοσπαστικής αριστεράς και της ριζοσπαστικής οικολογίας ; Η κατ’ αρχήν απάντηση είναι θετική αφού οι δύο βασικοί πυλώνες του ριζοσπαστισμού, η οικοαριστερά και η ριζοσπαστική τάση του κινήματος της από-ανάπτυξης έχουν ένα βασικό σημείο ιδεολογικής σύμπτωσης (τα πολλά σημεία αποκλίσεων και διαφωνιών θα παρουσιαστούν σε επόμενες αναρτήσεις)

Η συσσώρευση προβλημάτων επικαιροποιεί το αίτημα κοινωνικού μετασχηματισμού

Πράγματι, και παρά τις σημαντικές μεταξύ τους αποκλίσεις, τόσο οι διάφορες τάσεις του σύγχρονου οικομαρξισμού όσο και οι ανατρεπτικές τάσεις του κινήματος της από-ανάπτυξης ασκούν ριζική κριτική στα νεοφιλελεύθερα δόγματα και θεωρούν ότι η τρέχουσα συσσώρευση φαινομένων κρίσης θα μπορούσε σύντομα να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για έναν πλήρη μετασχηματισμό της κοινωνίας

Τα δύο ρεύματα σκέψης φτάνουν σε τούτο το κοινό συμπέρασμα παρόλο που ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες. Ο οικομαρξιστές δεν εναντιώνονται στην τεχνολογική ανάπτυξη. Το αντίθετο, την θεωρούν απελευθερωτική για τον άνθρωπο έναντι περιβαλλοντικών περιορισμών (οι λόγοι θα παρουσιαστούν σε επόμενη ανάρτηση)

Ο ίδιος ο Μαρξ υποστήριξε ότι η άνοδος των παραγωγικών δυνάμεων δημιουργεί την οικονομική βάση για την κοινωνική απελευθέρωση. Αυτό που απορρίπτει ο Μαρξ και συμμερίζονται οι οικομαρξιστές δεν είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων καθαυτή αλλά η τυφλότητα του καπιταλισμού και η μονομερής επικέντρωση στην βραχυπρόθεσμη επιδίωξη καπιταλιστικού κέρδους

Σπατάλη πόρων: εγγενές καπιταλιστικό χαρακτηριστικό

Ειδικότερα, η κριτική του οικομαρξισμού αναφέρεται στην οικονομική αναρχία που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό ο οποίος σπαταλά εργατική δύναμη και φυσικούς πόρους για χάρη της συσσώρευση κεφαλαίων. Κοντολογίς, είναι η ανικανότητα του καπιταλισμού να διαχειριστεί ορθολογικά τον μεταβολισμό του ανθρώπου με τη φύση που δημιουργεί συνθήκες οικολογικής κρίσης

Το μοντέλο της από-ανάπτυξης

Από την πλευρά τους οι υποστηρικτές του μοντέλου της από-ανάπτυξης θεωρούν αυτή τη θέση του οικομαρξιστικού ρεύματος συνώνυμη της τάσης του ανθρώπου για κυριαρχία επί της φύσης με βάση την τεχνολογία. Αντίθετα, το μοντέλο της από-ανάπτυξης επιδιώκει να μειώσει το επίπεδο ανάπτυξης κάτω από τεκμηριωμένα οικολογικά όρια

Χειραφέτηση

Η απάντηση του οικομαρξισμού είναι ότι αυτός δεν επιδιώκει ενός κάποιου είδους αρμονία με τη φύση γιατί το θεωρεί ανέφικτο. Με άλλα λόγια δεν αποδέχεται τον αναχωρητισμό, δηλαδή την οικοκεντρική αντίληψη μιας ζωής που ρυθμίζεται με βάση τους κυρίαρχους ρυθμούς της φύσης. Για τον Μαρξ και τους οικομαρξιστές απελευθερωμένος θεωρείται ο άνθρωπος που δεν ελέγχεται από εξωτερικές δυνάμεις, είτε αυτές προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον είτε από μορφές εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο

Αυτοπραγμάτωση της ανθρώπινης ουσίας

Έτσι, ο οικομαρξισμός προσβλέπει στην αυτοπραγμάτωση της ανθρώπινης ουσίας και βλέπει στην τεχνολογία ένα – ανάμεσα σε άλλα- μέσον απελευθέρωσης από τον φόρτο εργασία, πράγμα που συντείνει στην επίτευξη του στόχου της αυτοπραγμάτωσης. Από την πλευρά της, η θεωρίες της από-ανάπτυξης θεωρούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων (ιδιοκατασκευές, αστικοί κήποι κλπ) ως εργαλείων επίτευξης του στόχου της ανθρώπινης αυτονομίας. Αυτές οι αποκλίνουσες αντιλήψεις αντανακλούν την αντίληψη για τις κοινωνικές ανισότητες. Οι οικομαρξιστές εντοπίζουν την αιτία στους υλικούς όρους παραγωγής του πλούτου και την καπιταλιστική τυφλότητα. Ωστόσο παραδέχονται ότι οι ανισότητες εγγράφονται στο λαϊκό φαντασιακό ως φυσικές. Από την πλευρά τους οι οπαδοί της από-ανάπτυξης την αποδίδουν την καπιταλιστική κυριαρχία απευθείας στην στρεβλή έως παθολογική εμμονή του φαντασιακού στην κοινωνική αξία του καταναλωτισμού

Ιδεολογική μετάπτωση

Ωστόσο και παρά τις θεμελιακές διαφορές και οι δύο απόψεις συμπίπτουν ότι ο καπιταλισμός αδυνατεί να λειτουργήσει ορθολογικά και οδηγεί αναπόφευκτα σε οικολογικές κρίσεις. Μόνη λύση η ανατροπή του. Πρώτο βήμα η εντατικοποίηση της καμπάνιας ενημέρωσης και ανατροπής των ψευδών εικόνων που αποικοποιούν, κατά την έκφραση των οπαδών της από-ανάπτυξης, το φαντασιακό. Επομένως, κοινός στόχος η απελευθέρωση με την άρση των εμποδίων που θέτει ηθελημένα ο καπιταλισμός λόγω της ανάγκης του για συνεχή αύξηση της κεφαλαιακής συσσώρευσης