Γιάννης Κρεστενίτης
Οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν αφήσει στους ωκεανούς μη βιώσιμο αποτύπωμα, μέσα από πολλαπλές δραστηριότητες, παρά το γεγονός ότι η ανθρώπινη ευημερία αλλά και οι πολιτισμοί μας βασίζονται στον ωκεανό. Η διαβίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων εξαρτάται από τον ωκεανό και η εκτιμώμενη αξία των θαλάσσιων και παράκτιων πόρων και βιομηχανιών ανέρχεται σε τρισεκατομμύρια ευρώ.
Οι θάλασσες απαιτούν
Το 66% του ωκεανού αντιμετωπίζει αυξανόμενες σωρευτικές επιπτώσεις από τις ανθρώπινες ενέργειες, όπως μη βιώσιμοι τρόποι παραγωγής και κατανάλωσης, που απειλούν με εξαφάνισηπερισσότερα είδη, τώρα από ποτέ.
Η πρόσφατη (2020) έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος αναφέρει ότι οι συνολικές περιβαλλοντικές τάσεις στην Ευρώπη δεν έχουν βελτιωθεί από την τελευταία έκθεσητο 2015.
Η κυκλοφορία στη Μεσογεική λεκάνη
Η Μεσόγειος, η κοινή μας θάλασσα, δέχεται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις, που σχετίζονται με την αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών, την ανάπτυξη του τουρισμού, τη βιομηχανία, τη ναυτιλία και την αλιεία και παρουσιάζεται να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στα φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, σε σύγκριση με τους ωκεανούς, ανταποκρινόμενη σε αυτά πολύ ταχύτερα.
Για την παρακολούθηση των περιβαλλοντικώναλλαγών χρησιμοποιούνται δείκτες[i] που οργανώνονται σε ομάδες: «μπλέ ωκεανός», για την παρακολούθηση της φυσικής κατάστασης, «πράσινος ωκεανός», για την παρακολούθηση των βιογεωχημικώνδιεργασιών και «λευκός ωκεανός» για την παρακολούθηση των πολικών περιοχών.
Τα νερά της Μεσογείου παρουσιάζουν σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας και της αλατότητας, ως αποτέλεσμα της ταχείας απόκρισης της λεκάνης στην κλιματική αλλαγή.
Αύξηση της θερμοκρασίας
Συγκεκριμένα, από το 1993 έως το 2017, η αύξηση της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο έχει ρυθμό 0,038 βαθμούς Κελσίου ετησίως, ενώ στην ίδια περίοδο στον παγκόσμιο ωκεανό η αύξηση είναι 0,014 βαθμοί Κελσίου ετησίως, δηλαδή λιγότερο από το ήμισυ της αύξησης στη Μεσόγειο. Αυτή η ετήσια αύξηση σημαίνει ότι η θερμοκρασία των υδάτων της Μεσογείου αυξήθηκε στα έτη 1993-2017 σχεδόν 1 βαθμό Κελσίου.
Θερμικό περιεχόμενο
Αντίστοιχα το θερμικό περιεχόμενο του θαλάσσιου στρώματος έως 700m βάθος της Μεσογείου, παρουσίασε στην ίδια περίοδο, συνεχή αύξηση με ρυθμό 0,8 Watt ανά τετραγωνικό μέτρο. Και ο ρυθμός αυτός είναι εντονότερος μετά το 2005.
Αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας
Λόγω των κλιματικών αλλαγών, η μέση στάθμη της θάλασσας στη Μεσόγειο ανυψώνεται με ρυθμό 2,5 χιλιοστών το χρόνο.
Συγκέντρωση χλωροφύλλης
Η χλωροφύλλη-Α, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του φυτοπλαγκτού, αυξάνεται, κατά την περίοδο από 1997 έως 2017, με τάση σχεδόν 1%, υποδηλώνοντας αλλαγές στις περιβαλλοντικές συνθήκες στα νερά της Μεσογείου.
Συνέπειες ατμοσφαιρικών αλλαγών στη θάλασσα
Επιπλέον, η συνεχιζόμενη οξίνιση της Μεσογείου, ως αποτέλεσμα της συνεχώς αυξανόμενης συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, σχετιζόμενη άμεσα με την κλιματική αλλαγή, έχει αντίκτυπο στο οικοσύστημα και αποτελεί σοβαρότατη απειλή στην ισορροπία των θαλάσσιων οικοτόπων.
Οι παραπάνω δείκτες, αλλά και πληθώρα άλλων μελετών, υποδηλώνουν τις μη αναστρέψιμες μεταβολές που θα επιφέρουν οι ανθρωπογενείς πιέσεις στο οικοσύστημα της Μεσογείου εντός του 21ουαιώνα, εκτός εάν, ληφθούν κατάλληλα μέτρα, όχι μόνο για τη Μεσόγειο, αλλά και για τον παγκόσμιο ωκεανό.
Για αυτό, τα Ηνωμένα Έθνη, στις 5 Δεκεμβρίου 2017, καθόρισαν την δεκαετία 2021-2030, ως την Δεκαετία της Επιστήμης των Ωκεανών για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Ευελπιστώντας ότι στη δεκαετία θα αναπτυχθεί ένα κοινό πλαίσιο ώστε ότι η επιστήμη των ωκεανών να υποστηρίξει πλήρως τις χώρες και τις κοινωνίες για την επίτευξη των στόχων (SDGs) της Ατζέντας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του 2030, αναφορικά με τους ωκεανούς και τις ακτές μας.
Ωκεανογραφία: η επιστήμη των ωκεανών
Για την υλοποίηση της παραπάνω διακήρυξης, η Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC) της UNESCO ανέλαβε, σε συνεργασία με αντίστοιχους διεθνείς και εθνικούς φορείς να σχεδιάσει την Δεκαετία της επιστήμης των ωκεανών για την «επιστήμη που χρειαζόμαστε για τον ωκεανό που θέλουμε» (TheScienceWeNeedfortheOceanWeWant)[ii].
Οι στόχοι για την προστασία της υγείας του κοινόχρηστου ωκεανού μας, που έχει καθορίσει η Δεκαετία, συνοψίζονται στους:
- Ένας καθαρός ωκεανός, όπου εντοπίζονται και απομακρύνονται οι πηγές ρύπανσης,
- Ένας υγιής και ανθεκτικός ωκεανός, όπου χαρτογραφούνται και προστατεύονται τα θαλάσσια οικοσυστήματα,
- Ένας προβλέψιμος ωκεανός, όπου η κοινωνία έχει την δυνατότητα να γνωρίζει τις τρέχουσες και μελλοντικές καταστάσεις του ωκεανού,
- Ένας ασφαλής ωκεανός, όπου οι άνθρωποι προστατεύονται από τους κινδύνους των ωκεανών,
- Ένας βιώσιμα αλιεύσιμος και παραγωγικός ωκεανός, που εξασφαλίζει την παροχή τροφίμων
- Ένας διαφανής ωκεανός, με ανοιχτή πρόσβαση σε δεδομένα, πληροφορίες και τεχνολογίες.
Αντίστοιχα, καθορίστηκαν και οι στόχοι για την Μεσόγειο, από το Περιφερειακό Συνέδριο της IOC (Βενετία, Ιανουάριος 2020) – «Η Μεσόγειος Θάλασσα που χρειαζόμαστε για το μέλλον που θέλουμε», με 6 ομάδες στόχων: Καθαρή Μεσόγειος, Υγιής και ανθεκτική Μεσόγειος, Προβλέψιμη Μεσόγειος, Ασφαλής Μεσόγειος, Βιώσιμα αλιεύσιμη και παραγωγική Μεσόγειος και Διαφανής και προσιτή Μεσόγειος[iii].
Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Θαλάσσιο Συμβούλιο, παρουσίασε (Οκτώβριος 2019) τις «Προτάσεις για τη Δεκαετία του Ωκεανού»[iv], βασισμένες στο έγγραφο θέσης «Πλοήγηση στο μέλλον V»[v]. Εξειδικεύοντας την επιστήμη που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων της αειφορίας, προτείνοντας μια ολιστική, θαλάσσια ερευνητική ατζέντα προσανατολισμένη στις λύσεις που θα πρέπει να σχεδιάσουν από κοινού, κυβερνητικοί φορείς, επιστημονική κοινότητα, οι χρήστες και η κοινωνία των πολιτών, με τη βιωσιμότητα στον πυρήνα της.
Οι στόχοι της αειφορίας
Ας σημειωθεί ότι οι περισσότεροι στόχοι αειφόρου ανάπτυξης αναφέρονται σε κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με τις παράκτιες περιοχές, όπως αυτές της Μεσογείου και των Ελληνικών Θαλασσών, που δέχονται ανθρωπογενείς πιέσεις όπως ποτέ άλλοτε.
Η δεκαετία για την επιστήμη των ωκεανών για την αειφόρο ανάπτυξη, παρουσιάζεται ως ευκαιρία όχι μόνον για τους επιστήμονες, αλλά κυρίως για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τη βιομηχανία και τους πολίτες, ώστε από κοινού να διασφαλίσουν ότι η κοινωνία θα συνεχίσει να επωφελείται από τους θαλάσσιους πόρους, βελτιώνοντας την οικολογική κατάσταση των ωκεανών με μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.
Το ερώτημα βέβαια είναι: το 2021 έφτασε, εμείς τι κάνουμε για τις Ελληνικές θάλασσες;
[i]https://www.copernicus.eu/en/news/news/observer-ocean-state-report-4-and-ocean-monitoring-indicators-updates
[ii]https://oceandecade.org/about?tab=our-governance#top_of_page
[iii]https://www.cnr.it/it/news/9212/un-decade-of-ocean-science-for-sustainable-development-2021-2030-mediterranean-workshop-the-mediterranean-sea-we-need-for-the-future-we-want
[iv]https://www.marineboard.eu/publications/navigating-future-v-recomendations-ocean-decade
[v]https://www.marineboard.eu/publications/navigating-future-v