Κριτική στο θεωρητικό κεκτημένο της οικο-αριστεράς (μέρος δεύτερο). Η Τρίτη εκδοχή: Στρατηγική Σχεσιακή Πρόταση

Τα τελευταία χρόνια διατυπώθηκε από τον Bob Jessop κατά κύριο λόγο, αλλά και άλλους όπως Noah Quastel, μια τρίτη εκδοχή της Οικολογικής Πολιτικής Οικονομίας. Αυτή η άποψη α) σημειώνει ότι ο καπιταλισμός κατανοεί πλήρως το πόσο ζωτικές είναι οι σχέσεις του με τη φύση ως βασικό συντελεστή της παραγωγικής διαδικασίας, β) θεωρεί σημαντική την ευελιξία του καπιταλισμού έναντι του περιβαλλοντικού προβλήματος, ενώ γ) αναγνωρίζει τον πρωτεύοντα ρόλο του περιβάλλοντος αναφορικά με τις μάχες στο επίπεδο της οικονομίας, της πολιτικής και της ιδεολογίας και τέλος, δ) θέτει στο κέντρο της συζήτησης τη δυνατότητα παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών στις κρατικές δομές υπέρ της πράσινης πολιτικής

Ενισχυμένος ο ρόλος του κράτους

Θεμελιακά στοιχείο αυτής της άποψης είναι ότι οι οικονομικές διαδικασίες είναι πάντα πολιτικές και κατά μεγάλο μέρος διαμορφώνονται αλλά και ασκούνται από το κράτος. Για το λόγο αυτό μια συγκροτημένη οικολογική πολιτική μπορεί να αποτελέσει ισχυρό όπλο στη μάχη για την ανατροπή της νεοφιλελεύθερης και γενικότερα της καπιταλιστικής οικονομίας

Κράτος Οικονομία Ιδεολογία Πολιτισμός

Το κράτος η ιδεολογία, ο πολιτισμός και η οικονομία αναλύονται ως ξεχωριστά δίκτυα, καθένα από τα οποία έχει δικό του λειτουργικό κώδικα, δικές του οργανωτικές αρχές, διέπεται από τον δικό του ορθολογισμό και έχει τη δική του δυναμική

Αλληλεπικαλυπτόμενα αλληλεξαρτώμενα συν-εξελισσόμενα δίκτυα

Ωστόσο, όλα αυτά τα δίκτυα διαθέτουν περιοχές που αλληλεπικαλύπτονται. Κανένα δεν υπάρχει από μόνο του. Οι πρακτικές τους αλληλεξαρτώνται και συν-εξελίσσονται. Έτσι, όταν η καπιταλιστική οικονομία ταλανίζεται από τις αντιφάσεις της και πνίγεται στα διλήμματα έρχεται το κράτος να ρυθμίσει τις οικονομικές αρρυθμίες. Τελικά ο καπιταλισμός βρίσκεται σε διαρκή κίνηση με την έμφαση της ρητορικής να αιωρείται συνεχώς ανάμεσα στην οικονομία, την πολιτική και την ιδεολογία.

Να γιατί κρατικοί θεσμοί, τα ιδεολογικά προτάγματα και οι οικονομικές πρακτικές αλλάζουν με τον χρόνο και διαφέρουν από τον έναν τόπο στον άλλον στην προσπάθεια να ξεπεραστούν οι αρρυθμίες κατά τη διαδικασία της κεφαλαιακής συσσώρευσης.

Η οικολογική κρίση είναι κοινωνική κρίση

Και η οικολογία ; Τούτη η τρίτη εκδοχή προτείνει ότι οι οικολογικές κρίσεις είναι κοινωνικές. Αφορούν τη σχέση με τη φύση όλων των κοινωνικών υποσυστημάτων, το πολιτικό, εκείνο της οικονομίας, και της ιδεολογίας, του πολιτισμού. Να γιατί μια συγκροτημένη πρόταση της Οικολογικής Πολιτικής Οικονομίας μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στον δρόμο για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας στο σύνολό της

Το επίδικο: το πράσινο κοινωνικό συμβόλαιο

Και να γιατί η εναλλακτική πρόταση μετασχηματισμού του κράτους και της οικονομίας απαιτεί τη διαμόρφωση στρατηγικού σχεδίου και πιθανές γραμμές επίμονης δράσης για τη βαθμιαία αλλαγή αυτής της πραγματικότητας μέσω ριζοσπαστικών παρεμβάσεων/ μεταρρυθμίσεων στο κράτος, την οικονομία, τον πολιτισμό και την ιδεολογία

Τελικά αυτό που απαιτείται είναι να διαμορφωθούν νέα ιδανικά δημοσίου συμφέροντος. Με βάση αυτά τα νέα ιδανικά, το πράσινο πρόγραμμα θα επιδιώξει μεταρρυθμίσεις σε όλο το φάσμα της κοινωνίας από την επιστήμη και την τεχνολογία ως το νομικό καθεστώς και την πολιτική, την εκπαίδευση και τη θρησκεία, εντέλει σε ολόκληρο τον κόσμο της ζωής, τον βιόκοσμο

Τα οικολογικά δίκτυα ως κοινωνικές υποδομές

Όπως το θέλει ο Quastel, η οικολογία επηρεάζει διάφορους τομείς τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους όπως

• η τεχνολογία (οικολογικές τεχνολογίες, ενεργειακή απόδοση),
• η παραγωγική οικονομία (πράσινες θέσεις εργασίας, βιώσιμη ανάπτυξη, οικολογικός εκσυγχρονισμός, οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα),
• το χρηματοπιστωτικό σύστημα (ανώτατο όριο και εμπόριο, εμπορία άνθρακα, πράσινα ομόλογα, βιώσιμες επενδύσεις),
• το νομικό καθεστώς (περιβαλλοντικά δικαιώματα, νέα νομικά καθεστώτα),
• η πολιτική (το πράσινο κίνημα, το κίνημα για την κλιματική αλλαγή),
• η θρησκεία (η θική στην περιβαλλοντική διαχείριση) και οι ταυτότητες (πράσινος τρόπος ζωής)

Κοντολογίς, οι σχέσεις με τη φύση δεν αποτελούν μόνο πρόβλημα για το κεφάλαιο (π.χ. στη διασφάλιση της εύρυθμης κεφαλαιακής κυκλοφορίας και αναπαραγωγής). Αφορούν ολόκληρη την κοινωνία

Να γιατί ο ρόλος του κράτους δεν είναι απλώς να διασφαλίσει ότι η φύση είναι διαθέσιμη στο διηνεκές ως προϋπόθεση παραγωγής για τον καπιταλισμό. Αντίθετα, το κράτος της οικοαριστεράς οφείλει να επιδιώξει μεταρρυθμίσεις σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας στην κατεύθυνση ενός οικονομικού μετασχηματισμού που να συνάδει με τα αναδυόμενα νέα ιδανικά δημοσίου συμφέροντος

Τιμολόγηση των κοινών αγαθών σημαίνει καταστροφή

Η Τρίτη αυτή εκδοχή αποδέχεται την άποψη του Μαρξ ότι εξαιτίας της άνευ όρων και ορίων επικέντρωσης του καπιταλισμού στο κέρδος η διαδικασία παραγωγής προϊόντων γεννάει ανταγωνισμούς  για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων  και αυτό είναι πηγή αντιφάσεων

Οιονεί εμπορευματα

Αυτή η ιδέα συνδυάζεται με την αντίληψη του Polanyi σχετικά με τα οιονεί εμπορεύματα, δηλαδή τα προαπαιτούμενα της οικονομικής δραστηριότητας, τη γη, το χρήμα, τη γνώση, την αισθητική  και την εργατική δύναμη. Ο Polanyi υποστήριξε ότι ναι μεν αυτά τα προαπαιτούμενα προέρχονται έξω από τις διαδικασίες της οικονομίας, προέρχονται δηλαδή από τον βιόκοσμο, το κράτος, την κοινωνία, όμως ο καπιταλισμός τα διαχειρίζεται ως εμπορεύματα και αυτό είναι μια πρόσθετη πηγή αντιφάσεων

Κοντολογίς, οι αντιφάσεις δεν είναι μόνο εσωτερικές στον καπιταλισμό, αλλά επίσης προκύπτουν από την τυφλότητα και τον κυριαρχικό τρόπο με τον οποίο οι καπιταλιστικές οικονομίες σχετίζονται με άλλα υποσυστήματα της φύσης και της κοινωνίας που παράγουν προαπαιτούμενα, όπως η γεωργική γη, τα δάση και οι θάλασσες που δίνουν  πρώτες ύλες, τα σχολεία του καλλιεργούν τη μόρφωση, θεραπεύουν την επιστήμη και παράγουν τεχνολογική καινοτομία, η τέχνη που διαμορφώνει την αισθητική κλπ

Αέναη αναζήτηση κοινωνικής ισορροπίας

Η οικονομία χρειάζεται να αναζητά συνεχώς νέα επίπεδα ισορροπίας ανάμεσα στους εσωτερικούς οικονομικούς ανταγωνισμούς αλλά και τις έξω-οικονομικές προϋποθέσεις. Επομένως όπως σημειώνει και ο Jessop η διαδικασία συσσώρευσης συν-συγκροτείται από πολλές άλλες διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης της δυναμικής της μορφής και της λειτουργίας του κράτους

Η τρίτη εκδοχή παίρνει σοβαρά την αντιφατικότητα της καπιταλιστικής οικονομίας που γεννά ο τυφλός ανταγωνισμός για όλο και περισσότερη ιδιοποίηση πρώτων υλών, για όλο και περισσότερη παραγωγή προϊόντων και που καταλήγει στην κατασπατάληση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση των ίδιων των συνθηκών παραγωγής

Οικολογική διακυβέρνηση

Όμως πάει παραπέρα, αποφεύγει τον οικονομισμό των άλλων δύο και εμπλουτίζει το επιχείρημα καθώς εστιάζει στις αναγκαίες κοινωνικές επιλογές και τον ενδεδειγμένο τρόπο διακυβέρνησης της οικονομίας ώστε να διασφαλίζεται η συνάρθρωση των πολλαπλών υποσυστημάτων που συγκροτούν τις σύγχρονες κοινωνίες υπέρ της αξίας χρήσης των προϊόντων

Η φύση διαθέτει εγγενή αξία

Η φύση της τρίτης εκδοχής θεωρείται πηγή πολλαπλών χρήσεων για τους ανθρώπους και το κράτος που ξεπερνούν τις ανάγκες των καπιταλιστικών οικονομιών. Έχει εγγενή αξία επειδή διαθέτει αισθητικά, συμβολικά, πνευματικά και άλλα γνωρίσματα που ικανοποιούν αυθεντικές ανθρώπινες αξίες όπως η αυτοεκτίμηση, η απόλαυση, η ταυτότητα, η κοινότητα, η εθνικότητα, η τοπικότητα, κ.ά.

Επομένως η Οικολογική Πολιτική Οικονομία πάει έξω από τη στενή λογική των δυνάμεων της αγοράς και συναντά την κοινωνία των πολιτών καθώς και τις κρατικές λογικές ώστε να προωθήσει στοιχεία περιβαλλοντικής διακυβέρνησης

Στο τρίτο μέρος αυτής της σειράς θα αναπτυχθούν ζητήματα που αφορούν στη σχέση της φύσης με το κράτος, την ανάπτυξη και την ηγεμονία