Έφη Παπαθεοδώρου
Μοιραίοι και άβουλοι
Δέκα χρόνια μνημόνια και ένας κορωναϊός έχουν κάμψει όλες τις αντιστάσεις. «Δειλοί μοιραίοι και άβουλοι αντάμα περιμένοντας ίσως κάποιο θάμα» σύμφωνα με τον Βάρναλη. Και εμείς διολισθαίνουμε κάθε μέρα και λίγο περισσότερο και δεν μιλάω για την οικονομική κατρακύλα που αυτή είναι δεδομένη, αλλά μιλάω για την ηθική κατάπτωση της ελληνικής κοινωνίας που συμπιεσμένη από ένα αύριο χωρίς ελπίδα ξερνάει ότι χειρότερο έχει από μέσα της.
Ο άλλος, ο ‘ξένος, ο ‘αλλότριος
Και πάντα ο αποδέκτης είναι αυτός που εκλαμβάνεται ως αδύναμος, οι γυναίκες, τα παιδιά, ο ‘άλλος, ο ‘ξένος. Ο αδύναμος φορτώνεται με όλα αυτά που δεν μας αρέσουν, θεωρείται υπεύθυνος για όλα εκείνα που μας στερούν το όνειρο και την ελπίδα και ξεσπώντας πάνω του νομίζουμε ότι ξορκίζουμε το κακό.
Ο Κυρίαρχος νεοφιλελευθερισμός
Ο πραγματικός λόγος όμως παραμένει πάντα εκεί και τον 21 αιώνα πιο επίκαιρος από ποτέ. Είναι η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμoύ σε παγκόσμιο επίπεδο, που ανάγει την ατομική επιβίωση και κυριαρχία σε υπέρτατη αξία περιτυλιγμένα με μια εσάνς αριστείας ώστε το αφήγημα να γίνεται πιστευτό στους ανυποψίαστους. Αλλά καθώς αυτοί οι λίγοι (2-3% του παγκόσμιου πληθυσμού) που συσσώρευσαν και συσσωρεύουν τεράστια κεφάλαια, συμπιέζοντας όλο το υπόλοιπο 97-98%, είναι καλά κρυμμένοι μέσω από offshore εταιρείες, μετοχικά κεφάλαια και παγκόσμιους θεσμούς που διαιωνίζουν την ύπαρξη τους, και είναι και πολύ μακριά για να γίνουν αποδέκτες της κοινωνικής οργής, αποδέκτης γίνεται ο αδύναμος. Στο ερώτημα λοιπόν το πως αντιμετωπίζεται αυτό θεωρώ ότι ένα άρθρο του Bellamy Foster στο Monthly Review το 2020 «The Renewal of the Socialist Ideal” φαίνεται να δίνει μια διέξοδο.
Το δίλημμα: καπιταλιστικός ή σοσιαλιστικός 21ος αιώνας ;
Ο Bellamy Foster μιλάει για την ανάγκη συγκρότησης του σοσιαλισμού του 21 αιώνα που θα ‘ναι διαφορετικός από αυτόν του 20ου. Τον 20ον αιώνα οι σοσιαλιστές συνέπραξαν με τμήματα φιλευλευθέρων και πέτυχαν καλύτερες συνθήκες εργασίας και εισοδήματος για τους εργαζομένους, μέσα από την διαχείριση των συνδικάτων που κατά κύριο λόγο έλεγχαν. Δηλαδή υπήρξε μια άγραφη συμφωνία Σοσιαλιστών και παραδοσιακής Δεξιάς και με δεδομένη την αφθονία των οικονομικών πόρων που παρήγαγε αρχικά η βιομηχανική ανάπτυξη και μετά οι χρηματοπιστωτικές φούσκες, επέτρεψε την επικράτηση ευνοϊκών συνθηκών διαβίωσης για τους εργαζόμενους.
O νέο-φιλελευθερισμός ρέπει προς τον νέο-φασισμό
Σήμερα που οι συνθήκες παγκοσμιοποίησης και ελεύθερης κυκλοφορίας του κεφαλαίου οδήγησαν στον νεοφιλευθερισμό και αυτός με την σειρά του στον νεοφασισμό, η συγκρότηση ενός σοσιαλισμού νέου τύπου κρίνεται αναγκαία.
Το πολύχρωμο πλήθος στους δρόμους
Θεμέλιο λίθο αποτελεί η κοινωνία πέρα από διακρίσεις σε επίπεδο παραγωγικών τάξεων και φυλετικών διακρίσεων όπως η διαδήλωση στους δρόμους των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τη δολοφονία του George Floyd. ΄Ηταν μια διαδήλωση για αλληλεγγύη και κοινωνική δικαιοσύνη πέρα από διαχωριστικές γραμμές, που άλλωστε θαμπώσει πολύ. Στον νέο αυτό σοσιαλισμό υπάρχει η αναγκαιότητα για θεωρητικό υπόβαθρο.
Σύμφωνα με τις δυνατότητες του καθενός
Κατά τον Foster βάση θα μπορούσε να αποτελέσει η θεωρία του Marx όπως αυτή αναφέρεται στο “The Critique of the Gotha Programme”. Εκει ο Marx διακρίνει δύο φάσεις: στην πρώτη φάση η παραγωγή και η διανομή των προϊόντων γίνεται με βάση τη δυνατότητα συνεισφοράς στην παραγωγή που χει ο καθένας (according to its labor), που εντούτοις θεωρεί ότι διαιωνίζει τις συνθήκες ανισότητας μεσα στην κοινότητα. Αποβλέποντας στην υπέρβαση αυτής της ανισότητας πέρασε στην δεύτερη φάση όπου το «ανάλογα με την δυνατότητα τους καθενός» γίνεται «ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός». Μια τέτοια δομή πολιτικής οργάνωσης θα αποτελούσε αυτό που ο Engels ονόμασε «κοινότητα» όπου η παραγωγή βασίζεται σε συλλογικές δομές. Μια κοινότητα αλληλοσυνδεόμενων παραγωγών όπου τα προϊόντα έχουν αξία χρήσης και όχι ανταλλακτική αξία και όπου δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη χειρωνακτική και την πνευματική εργασία ούτε και διαιώνιση της πατριαρχίας που υποτάσσει τις γυναίκες σε ρόλους άνισους.
Μεταβολισμός με τη φύση
Σε μια τέτοια κοινότητα ο κοινωνικός άνθρωπος θα «μεταβολίζει με την φύση» με την λιγότερη δυνατόν σπατάλη ενέργειας δημιουργώντας συνθήκες αειφορικής περιβαλλοντικής διαχείρισης .Η ένταση της σημερινής οικολογικής κρίσης αναδεικνύει την αναγκαιότητα ενός διπλού μετασχηματισμού, των ανθρώπινων σχέσεων αφενός αλλά και της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση αφετέρου. Χωρίς κοινωνικό μετασχηματισμό η οικολογική κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η χρήση εργαλείων στα πλαίσιο του νεοφιλευλευθερισμού όπως η δυνατότητα των κρατών να εξαγοράζουν μερίδια στις εκπομπές CO2 από άλλες χώρες που εκπέμπουν λιγότερο από το επιτρεπόμενο, είναι σα να κρύβουν απλώς τα σκουπίδια κάτω από το χαλί για να μην φαίνονται προσωρινά.
Το περιβαλλοντικό προλεταριάτο
Αν κοιτάξει κάποιες τις στιγμές επαναστατικών ρήξεων θα δει ότι αυτές ήταν το αποτέλεσμα της συνύπαρξης της αντικειμενικής αναγκαιότητας και της απαίτησης για ελευθερία που διαμόρφωσαν οι υλικές συνθήκες, οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές. Τη παρούσα στιγμή έχει δημιουργηθεί αυτό που ο Foster ονομάζει «περιβαλλοντικό προλεταριάτο» καθώς Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρώπη και Ιαπωνία χρησιμοποιούν την πλανητική βιο-ικανότητα 4 φορές πάνω από τον μέσο όρο εις βάρος κυρίως του Νότου, οδηγώντας τους πληθυσμούς του σε αυξανόμενη φτώχεια. Σύμφωνα με τον Foster ένα είδος εκο-φασισμού έχει ήδη αναπτυχθεί.
Κλιματική αλλαγή, Οικολογική κρίση ; Ένοχος είναι ο καπιταλισμός
Σε αντίστιξη με τα παραπάνω, μια κοινότητα ανθρώπων με όρους ουσιαστικής ισότητας όπου η ελευθερία και η αναγκαιότητα θα αποτελούν τους θεμέλιους λίθους του οικοδομήματος είναι η απάντηση στην οικολογική κρίση αλλά και στην έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τον Sweezy στο “Communism as an ideal”η κοινότητα και οι άνθρωποι αποτελούν μέλη ενός διαλεκτικού όλου, δεν μπορεί να αλλάξει το ένα χωρίς να αλλάξει το άλλο. Και μπορεί όλα τα παραπάνω να μοιάζουν αρκετά θεωρητικά, αλλά είναι τα μόνα που θα μπορέσουν να διασφαλίσουν την επιβίωση καθώς όπως αναφέρεται σε άρθρο του 2020 στο Proceedings of the National Academy of Science , με βάση τις καταγεγραμμένες τάσεις, 3,5 δις άνθρωποι προβλέπεται ότι θα αναγκαστούν να επιβιώσουν σε συνθήκες αβίωτες έξω από τα όρια της «ανθρώπινης οικοθέσης» δηλ. σε συνθήκες ερήμου, έως το 2070.
Ο σοσιαλισμός ως ιδεώδες
Η συγκρότηση μιας νέας σοσιαλιστικής κοινότητας δεν μπορεί να έχει πλαίσιο τοπικό παρά μόνο παγκόσμιο, πρέπει να στηριχθεί σε όλες τις ομάδες των εργαζομένων και τα κοινωνικά κινήματα, και να πραγματοποιηθεί μέσα από συμμαχίες σε διεθνές επίπεδο.