O καπιταλισμός του κλίματος ή το πρασίνισμα του καπιταλισμού

Το ατμοσφαιρικό διοξείδιο του άνθρακα ως απειλή

 Τελευταία, η κλιματική αλλαγή και ιδίως το πρόβλημα του διοξειδίου του άνθρακα φαίνεται να ανησυχεί σοβαρά ακόμη και τα κυρίαρχα μπλοκ και να εκλαμβάνεται ως απειλή για την ίδια την κοινωνική οργάνωση. Η προτεινόμενη λύση αναμενόμενη: εναγκαλισμός των αγορών άνθρακα από χρηματοπιστωτικές και πολιτικές ελίτ. Στόχος το ίδιο αναμενόμενος: η μεταρρύθμιση και το σταδιακό χτίσιμο ενός καπιταλισμού του κλίματος

 

Η χωρίς όρια εμπορευματοποίηση του ανθρώπου

 Βασικές παραδοχές: α) το καθεστώς ελεύθερου εμπορίου και οι υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι μόνο συμβατοί με, αλλά είναι και υποχρεωτικές προϋποθέσεις για την βιωσιμότητα του περιβάλλοντος, και, β) για την επίτευξη αυτού του στόχου τα πλέον κατάλληλα εργαλεία  είναι τα αγοραία, όπως για παράδειγμα οι αγοροπωλησίες των δικαιωμάτων ρύπανσης

Εμπορευματοποίηση της φύσης

Πάντα στο πλαίσιο των νέο-φιλελεύθερων λογικών έχει ασκηθεί και αυστηρή κριτική στην προοπτική του καπιταλισμού του κλίματος:

• Απαιτούνται τεράστια ποσά για τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας του πλανήτη
• Αναποτελεσματικότητα και διαφθορά στην αγορά των πρώην ελεύθερων αγαθών, όπως το νερό και ειδικότερα στην αγορά διοξειδίου του άνθρακα
• Οι αγοραίες διαδικασίες ελεύθερων αγαθών ενισχύουν τις ελίτ στις αναπτυσσόμενες χώρες εις βάρος των ντόπιων λαϊκών στρωμάτων
• Η νέο-αποικιακή εκμετάλλευση των ελεύθερων αγαθών ενισχύει την επέκταση της καπιταλιστικής συσσώρευσης μέσω της δέσμευσης, τιμολόγησης και εντέλει εμπορευματοποίησης αυτού που αναιδέστατα ονομάζουν οικοσυστημικές υπηρεσίες (στη διάθεση του επικυρίαρχου ανθρώπου εννοείται)

Ωστόσο, όλες αυτές οι κριτικές χαρακτηρίζονται από μερικότητα καθώς αδυνατούν να εντάξουν τη συζήτησης στην ευρύτερη ιστορία της παγκόσμιας καπιταλιστικής ανάπτυξης και κυρίως τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση

Η αέναη μεταρρυθμιστική δυναμική του καπιταλισμού

Και το ερώτημα που ζητάει την απάντηση της οικοαριστεράς είναι το κατά πόσο όλα αυτά δεν είναι παρά μέρος της αέναης μεταρρυθμιστικής δυναμικής του καπιταλισμού ώστε

• χάρη στην κατασπατάληση πόρων και εξωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους στην κοινωνία
• θα διευθετηθούν οι ανθρώπινες σχέσεις με το φυσικό περιβάλλον
• με τρόπους που εξυπηρετούν την αμετάβλητη ανάγκης για καπιταλιστική διεύρυνση

Η οικο-αριστερή διέξοδος

Σε προηγούμενες αναρτήσεις σκιαγραφήθηκαν οι θεωρίες για την μεταβολική ρήξη, τη άνιση ανάπτυξη και την δεύτερη, την οικολογική αντίφαση. Εδώ θα επιχειρηθεί η συντομογραφική παρουσίαση μιας ακόμη παραλλαγής που βρήκε μικρότερη απήχηση. Διατυπώθηκε από τον Moore το 2011 και αναφέρεται στον καπιταλισμό ως ‘Παγκόσμια-Οικολογία’

Συσσώρευση, Ηγεμονία, παραγωγική διεύρυνση

 Η σχετική συζήτηση ξεκινάει από εκεί που σταματάει η θεωρία της μεταβολικής ρήξης και περιγράφει τη διαδικασία κεφαλαιακής συσσώρευσης, τη βαθμιαία εδραίωση της καπιταλιστικής ηγεμονίας και την συνεχώς διευρυνόμενη παραγωγή τη δεύτερης (ανθρωπογενούς) φύσης ως διαφοροποιημένες στιγμές (διαδικασίες) εντός της μοναδικότητας του ιστορικού καπιταλισμού

Επαναλαμβανόμενες καπιταλιστικές κρίσεις

Και αυτή η άποψη αποδέχεται ότι για τον καπιταλισμός ο κεντρικός ρόλος ανήκει στην παραγωγή αγαθών και την κεφαλαιακή συσσώρευσης και θεωρεί ότι το σύγχρονο παγκόσμιο σύστημα αναπτύχθηκε μέσα από διαδοχικές κρίσεις τόσο εσωτερικές της καπιταλιστική κοινωνίας (π.χ. κρίσεις υπέρ-παραγωγής) όσο και στις σχέσεις της κοινωνίας με τη φύση (π.χ. κρίσεις υπό-παραγωγής)

Jason W. Moore

 Θεωρώντας κλειδί της καπιταλιστικής εξέλιξης την ανάγκη ιδιοποίησης κοινών αγαθών από τη φύση, ο Moore περιγράφει το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα ως ακολουθία ξεχωριστών και συχνά μη συγχρονισμένων μεταρρυθμίσεων στο επίπεδο της συσσώρευσης, της ηγεμονίας, της ιδιοποίησης φυσικών πόρων, όλες με οικολογικό πρόσημο. Επί της ουσίας πρόκειται για διαδοχή οικολογικών καθεστώτων, κοντολογίς για έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο, Οικολογικό Κόσμο

Ο Οικολογικός Κόσμος

Για το ξεπέρασμα των διαδοχικών κρίσεων – κυρίως στο επίπεδο των σχέσεων της κοινωνίας με τη φύση -, ο καπιταλισμός επινοεί και εφαρμόζει συνεχώς νέες μεθόδους παραγωγής αγαθών, καθώς και τρόπων συσσώρευσης και επέκτασης που συνοδεύονται και από μια αντίστοιχη διαδοχή αναδιαρθρώσεων των σχέσεων της κοινωνίας με τη φύση, παγκόσμιων, δηλαδή, οικολογικών επιδιορθώσεων

Κοινωνιο-Οικολογία

Με άλλα λόγια, ο Οικολογικός Κόσμος είναι πάντα εκεί παρών, αν και συχνά αόρατος, στο βάθος των κοινωνικών διεργασιών τις οποίες όμως επηρεάζει αποφασιστικά, αν δεν τις υπέρ-καθορίζει κιόλας. Ο Moore περιγράφει τον μονεταρισμό, την εκβιομηχάνιση, τον ιμπεριαλισμό, την εμπορευματοποίηση κ.ά. ως κοινωνικό-οικολογικά σχέδια (projects).

Βιομηχανική επανάσταση

Υποστηρίζει παραπέρα ότι η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη εποχή αδυνατεί  να εφεύρει εκείνες τις μεταρρυθμίσεις/αναδιαρθρώσεις στην παραγωγή ή να επεκτείνει σημαντικά την πρόσβαση σε φθηνούς φυσικούς πόρους, όπως είχε συμβεί με τα οικολογικά καθεστώτα του παρελθόντος (η επιστημονική επανάσταση κατά τον πρώιμο καπιταλισμό, η βιομηχανική επανάσταση και ο ιμπεριαλισμός του 19ου αιώνα)

Συσσώρευση με εκποίηση

 Κατά τον Harvey ο σύγχρονος καπιταλισμός της παγκοσμιοποίησης, επιχείρησε να ξεπεράσει το πρόβλημα με την πρωτοφανή ανακατανομή πλούτου από τα λαϊκά στρώματα προς μια νεοφυή αριστοκρατία/ολιγαρχία, εφαρμόζοντας μια διαδικασία συσσώρευσης με εκποίηση (accumulation by dispossession). Ωστόσο δεν μπόρεσε να διευρύνει σημαντικά την υλική του βάση, με αποτέλεσμα τη συνεχή τάση αύξησης του κόστους για τη διατροφή, την ενέργεια και τις πρώτες ύλες. Το εγχείρημα αγοραίας διαχείρισης του ατμοσφαιρικού διοξειδίου και άλλων ρύπων είναι μία από τις πλέον προβληθείσες δράσεις, που όμως για την ώρα δεν φαίνεται να δίνουν λύση και η αντίφαση παραμένει