Του Α. Κούγκολου
Τα φαινόμενο του θερμοκηπίου
Από πολύ παλιά υπήρχαν ανθρωπογενή προβλήματα στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά σήμερα τα προβλήματα αυτά έχουν αυξηθεί και σε αριθμό και σε ένταση. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος στο περιβάλλον.
Εξόρυξη λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία
Η βασική αιτία για το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι η αύξηση της συγκέντρωσης κάποιων αερίων στην ατμόσφαιρα. Όλα αυτά τα αέρια έχουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι έχουν την ικανότητα να απορροφούν την υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπεται κατά τη διάρκεια της νύχτας από το έδαφος προς το διάστημα. Έτσι, η ενέργεια μένει στην ατμόσφαιρα και με την αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων αυτών στην ατμόσφαιρα αυξάνεται η μέση θερμοκρασία της γης.
Τα αέρια του θερμοκηπίου
Τα πιο βασικά αέρια του θερμοκηπίου είναι κατά σειρά το διοξείδιο του άνθρακα, που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο, ο λιγνίτης και το φυσικό αέριο, το μεθάνιο που εκπέμπεται κυρίως από τον κτηνοτροφικό τομέα και το υποξείδιο του αζώτου που προέρχεται κυρίως από τα αζωτούχα λιπάσματα.
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων δέχεται ότι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης οφείλεται στην αυξημένη έκλυση στην ατμόσφαιρα των αερίων του θερμοκηπίου. Άρα, η επιστημονική κοινότητα έχει δεχτεί ότι πρέπει να μειωθεί η εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Είναι, λοιπόν, επιθυμητό να μειωθούν δραστικά οι καύσεις των ορυκτών καυσίμων και η ανθρωπότητα να χρησιμοποιεί την ενέργεια από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Εξάντληση ορυκτών καυσίμων
Ακόμη και αν δεν δέχεται κανείς τη σημαντική συνεισφορά της καύσης ορυκτών καυσίμων στη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου, είναι δεδομένο ότι τα ορυκτά καύσιμα θα εξαντληθούν κάποια στιγμή στο μέλλον. Επίσης, η χρήση πυρηνικής ενέργειας για παραγωγή ηλεκτρισμού, αν και δεν προκαλεί εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, ενέχει πολύ περισσότερους κινδύνους για το περιβάλλον από τη χρήση λιγνίτη. Ειδικά σε μια σεισμοπαθή χώρα όπως η Ελλάδα. Ας θυμηθούμε τι έγινε στην Ιαπωνία, στη Φουκουσίμα.
Μεταλιγνιτική εποχή
Η Ελληνική κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι το έτος 2028 θα σταματήσει στην Ελλάδα η καύση λιγνίτη για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η δέσμευση αυτή, όμως, από τη μια θα δημιουργήσει μεγάλη ανεργία, κυρίως στη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη, από την άλλη προϋποθέτει ότι θα αναπτυχθούν σημαντικά στη χώρα μας οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Οι πιο διαδεδομένες ΑΠΕ σήμερα στην Ελλάδα είναι τα υδροηλεκτρικά έργα, οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά έχουν μικρή προστιθέμενη αξία για την Ελλάδα, επειδή είναι υλικά κατασκευασμένα στο εξωτερικό. Από την άλλη, και τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες δημιουργούν τα δικά τους προβλήματα στο περιβάλλον.
Πάνελ φωτοβολταϊκών σε εύφορα χωράφια στην περιοχή των Τρικάλων
Για παράδειγμα, μερικές φορές τα πάνελ των φωτοβολταϊκών μπαίνουν σε χωράφια όπου θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν χρήσιμα γεωργικά προϊόντα. Πολλές φορές υπάρχουν αντιρρήσεις για τοποθέτηση ανεμογεννητριών σε κάποιες περιοχές, κυρίως για αισθητικούς λόγους ή για προβλήματα που δημιουργούν στην ορνιθοπανίδα.
Βιοενέργεια
Η ενέργεια από βιομάζα είναι μια άλλη δυνητική πηγή ενέργειας για την Ελλάδα. Ως βιομάζα ορίζεται το σύνολο των άμεσων ή έμμεσων προϊόντων της φωτοσύνθεσης. Στην ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας, χρησιμοποιούνται κυρίως οργανικά παραπροϊόντα, όπως άχυρα, φύλλα, ελαιοπυρήνες, κοπριά, ροκανίδια κ.λπ. Η καύση της βιομάζας θεωρείται ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Αυτό φυσικά ισχύει κάτω από την προϋπόθεση ότι δεν μειώνεται η κάλυψη της γης είτε σε δάση είτε σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Για παράδειγμα, αν έχουμε μια έκταση με δενδροκαλλιέργειες (ελιές, ροδακινιές, μηλιές, αχλαδιές) και εκμεταλλευόμαστε τους καρπούς από τα δένδρα, τότε ως παραπροϊόν αυτής της διεργασίας έχουμε βιομάζα όπως κουκούτσια, ξερά φύλλα κ.λ.π. Η καύση αυτής της βιομάζας, όπως όλες οι καύσεις των οργανικών υλικών, παράγει διοξείδιο του άνθρακος. Θεωρείται όμως ότι αυτή η καύση δεν συμβάλλει στη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Φωτοσύνθεση
Ο λόγος είναι ότι η βιομάζα αυτή δημιουργήθηκε από διοξείδιο του άνθρακα που δεσμεύτηκε από την ατμόσφαιρα, μέσω της φωτοσύνθεσης. Στον βαθμό που δε μειώνεται η κάλυψη της γης από δένδρα και που χρησιμοποιούμε χονδρικά κάθε χρόνο τη βιομάζα που παράχθηκε εκείνο τον χρόνο θεωρείται ότι υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στην καύση της βιομάζας και στην πρόσληψη διοξειδίου του άνθρακα από τα δένδρα μέσω της φωτοσύνθεσης. Για το λόγο αυτό, οι επιστήμονες θεωρούν ότι η καύση της βιομάζας δεν συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Από την άλλη, αν η καύση της βιομάζας οδηγεί σε μείωση των δασών, τότε η καύση της βιομάζας είναι καταστροφική, γιατί δεν θα υπάρχουν τα δένδρα να δεσμεύσουν με τη φωτοσύνθεση το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας.
Αιωρούμενα σωματίδια (αιθάλη) που παράγονται από θέρμανση με ξύλα
Για τους παραπάνω λόγους, κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο «οικολογικά καύσιμα» για προϊόντα όπως τα πέλετ, οι μπρικέτες, τα καυσόξυλα κ.λ.π. Ο όρος αυτός είναι παραπλανητικός. Ο λόγος είναι ότι σε τοπικό επίπεδο η καύση ξύλου, πέλετ, μπρικέτας κ.λ.π. δημιουργεί περισσότερη ρύπανση, σε σχέση με την παραγωγή αιωρούμενων σωματιδίων, από την καύση π.χ. φυσικού αερίου. Τα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα, εξαιτίας της πολύ υψηλής φορολογίας στο πετρέλαιο (η οποία συμπαρασύρει και την τιμή του φυσικού αερίου), πολύς κόσμος έχει στραφεί σε πέλετ, μπρικέτες και καυσόξυλα και αυτό αυξάνει στις πόλεις τη ρύπανση κυρίως από το Νοέμβριο έως το Μάρτιο.
Καυσόξυλα και αέρια ρύπανση
Η καύση καυσόξυλων σε τζάκια προκαλεί σημαντική ρύπανση όχι μόνον στην ατμόσφαιρα αλλά ακόμη και στο εσωτερικό των σπιτιών. Η ρύπανση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι είναι πολύ δύσκολο να γίνει τέλεια καύση στο τζάκι και η ατελής καύση δημιουργεί αιωρούμενα σωματίδια και άλλους αέριους ρύπους, όπως υδρογονάνθρακες, μονοξείδιο του άνθρακα κ.λπ.
Αιωρούμενα σωματίδια
Η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία έχει επισημάνει ότι η μεγάλη συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων στον αέρα προκαλεί αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου. Ακόμη πιο τραγικό είναι το γεγονός ότι πολλές φορές ο κόσμος καίει υλικά που δεν είναι προορισμένα να καίγονται π.χ. βαμμένα ξύλα, πλαστικά, παλιά έπιπλα κ.λ.π. Σε τοπικό επίπεδο, το καύσιμο που παράγει λιγότερους ρύπους είναι το φυσικό αέριο. Μια σωστή περιβαλλοντική πολιτική θα ήταν το κράτος να επιδοτήσει τη χρήση του φυσικού αερίου για θέρμανση.