Οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών και ο Gramsci

Δαδιά: Κέντρο ενημέρωσης

Τα αρκετά τελευταία χρόνια έχουν έρθει στο προσκήνιο πολυμερείς πρωτοβουλίες ενδιαφερομένων, ανάμεσά τους και οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών. Γνωστές διεθνώς υπό διάφορους τίτλους, multi-stakeholder initiatives, multi-stakeholder networks, multi-stakeholder partnerships κ.ά. Αυτές οι πρωτοβουλίες συγκροτούν τοπικές ή και δια-τομεακές δομές, που αν και στερούνται εργαλείων επιβολής των αποφάσεων τους, διαθέτουν εξουσίες ρύθμισης και παρέχουν χώρους διαβούλευσης, καθώς και ευκαιρίες εκδημοκρατισμού και συμμετοχής των πολιτών

 

Σκεπτικισμός

Πολλοί παρατηρητές, ωστόσο, στέκουν σκεπτικιστές ως προς τα πολιτικά οφέλη από αυτές τις πρωτοβουλίες. Επισημαίνουν ότι θεματικά, συχνά και χωρικά, οι νεοφυείς αυτές δομές συγκροτούν εξαιρετικά περιορισμένους χώρους πολιτικής αντιπαράθεσης. Θεωρούν ότι η λειτουργία τους διατρέχει τον κίνδυνο να περιοριστεί σε καλοπροαίρετες συζητήσεις και έτσι να αποπολιτικοποιηθούν οι συγκρούσεις. Υποστηρίζουν ακόμα ότι, η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων αυτών των δομών μπορεί να εκτρέψει ριζοσπαστικές πολιτικές προς πιο συμβατικές πολιτικές αρένες

Η κριτική επικεντρώνει κυρίως στη διαφάνεια, την υπευθυνότητα και την αντιπροσωπευτικότητα. Για παράδειγμα, μεγάλες διεθνείς ΜΚΟ που εδρεύουν σε βόρειες χώρες, όπως το World Wide Fund for Nature (WWF), η Greenpeace και η Διεθνής Αμνηστία τείνουν να εκπροσωπούνται προνομιακά σε αυτές τις πρωτοβουλίες, ενώ μικρότερες ομάδες που εκπροσωπούν μειονότητες από τον αναπτυσσόμενο κόσμο ή/και τοπικότητες υπό-εκπροσωπούνται συστηματικά. Ακόμα χειρότερα, υποστηρίζεται ότι πολλές από αυτές τις δομές χαρακτηρίζονται από δημοκρατικό έλλειμμα, ενώ χρησιμοποιούνται συχνά ως ένα είδος ηθικού πλυντηρίου για εταιρείες ή ως ευκαιρίες συλλογής πληροφοριών

 

Forest Stewardship Council

Στην πράξη, ορισμένες διεθνούς εμβέλειας δομές, όπως το Παγκόσμιο Συμβούλιο Δασικής Προστασίας (FSC, Forest Stewardship Council) αποκτούν σε κάποια στιγμή τέτοια δυναμική ώστε να υπαγορεύσουν λύσεις για συγκεκριμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα (όπως η τροπική αποψίλωση των δασών) και να αλλάξουν ευρύτερους θεσμικούς κανόνες (π.χ. την ισορροπία ανάμεσα στο ελεύθερο εμπόριο και τη προστασία του περιβάλλοντος)

 

New-Gramscianism

Για την οικοαριστερά, ωστόσο, και στο πλαίσιο μιας νέο-γκραμσιανής προσέγγιση οι νεοφυείς αυτές δομές συνεισφέρουν πράγματι νέες προοπτικές διακυβέρνησης και κοινωνικής ευθύνης, πλην εντάσσονται στο πλαίσιο και λειτουργούν υπό τους πολιτικο-οικονομικούς περιορισμούς που θέτει το ευρύτερο ηγεμονικό μπλοκ εξουσίας

 

Ανάλυση κοινωνικής πολυπλοκότητας

Η γκραμσιανού τύπου ανάλυση περιγράφει την κοινωνική πραγματικότητα ως πολύπλοκη και συχνά αντιφατική διαμόρφωση που διαπλέκει πληθώρα υλικών και ιδεολογικών στοιχείων σε διαφορετικούς τύπους οργάνωσης και ποικίλες διεργασίες. Στη διάρκεια σχετικά εκτεταμένων ιστορικών φάσεων ορισμένες κοινωνικές ομάδες αποκτούν βαθμιαία τη δυνατότητα μεγαλύτερης πρόσβασης σε υλικά και συμβολικά αγαθά εις βάρος της πλειοψηφίας

 

Νεοφιλελεύθερος ηγεμονισμός

Από κάποια ιστορική στιγμή και μετά ο συσχετισμός των κοινωνικών δυνάμεων διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζονται σταθερά πια τα προνόμια αυτών των ελίτ και έτσι να διασφαλίζεται η πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ‘ηγεμονία’ αυτών των μειοψηφικών κοινωνικών ομάδων πάνω στην κοινωνία

 

Λεξιλόγιο νέο-γκραμσιανής ανάλυσης

Το κράτος και οι θεσμοί του, τα πολιτικά κόμματα, ο τύπος, οι εκπαιδευτικές και εκκλησιαστικές δομές, οι επικρατούσες πολιτισμικές αντιλήψεις (η κοινή λογική), οι χώροι διασκέδασης και αναψυχής κ.ά. συγκροτούν το έδαφος πάνω στο οποίο εξαπλώνεται η ηγεμονία των συγκεκριμένων ελίτ

 

Πολύπλοκα δίκτυα σχέσεων

Κονολογίς, η κοινωνική πραγματικότητα διαθέτει αφάνταστη πολυπλοκότητα. Η διαπάλη ανάμεσα σε μυριάδες αντιφατικές και αστάθμητες υλικές διαδικασίες, πολιτισμικές αντιλήψεις, φαντασιώσεις και πραγματοποιημένα οργανωτικά τροχιακά επιβάλουν μια διαρκή μετατόπιση του συσχετισμού δυνάμεων και επομένως της κοινωνικής γεωμετρίας. Τελικά η κοινωνική πραγματικότητα βρίσκεται υπό συνεχή αλλαγή. Οι αλλαγές είναι εγγενώς απρόβλεπτες τόσο από αυτούς που αντιμάχονται όσο και από αυτούς που υπερασπίζονται το κοινωνικό status quo

 

Κοινή λογική

Το ηγεμονικό μπλόκ επιβάλει στην κοινωνία a priori νομιμοποιημένο θεσμικό πλαίσιο, οικονομικές διαδικασίες, ιδεολογικά πρότυπα, ηθικά προτάγματα και πολιτιστικά πρότυπα, με άλλα λόγια κοινό νου

 

 Πόλεμος θέσεων και κινήσεων

Ο αγώνας ενάντια στο ηγεμονικό μπλοκ είναι μακροχρόνιος και περιλαμβάνει πολλά στάδια. Πρόκειται για τον περίφημο ‘πόλεμο θέσεων’ του Gramsci. Στη διάρκειά του οι περιορισμένες φίλιες δυνάμεις πρέπει να ορίσουν τα πεδία αντιπαλότητας, να μοιράσουν προσεκτικά τις δυνάμεις τους, να αποσυρθούν αν παραστεί ανάγκη και να αναδιοργανωθούν, σύμφωνα με τη μεταβαλλόμενη ισχύ τόσο των διαφόρων ομάδων του ηγεμονικού μπλοκ άσο και των φίλιων δυνάμεων

 

Γεωμετρία κοινωνικών δικτύων

Σύμφωνα λοιπόν με το παραπάνω νεο-γραμσιανό σκαρίφημα οι δομές και η στοχοθεσία, δηλαδή η τοπικότητα των Φορέων Διαχείρισης εντάσσονται ως στοιχεία εντός ενός ευρύτερου δικτύου που εμπλέκει διαφορετικές στρατηγικές, στοιχεία λαϊκής κουλτούρας, παγκόσμιους εμπορικούς κανόνες, αγοραίες διαδικασίες και πολυμερή περιβαλλοντικά καθεστώτα

 

Περιβαλλοντική διακυβέρνηση

Σε αυτό το πλαίσιο, η περιβαλλοντική διακυβέρνηση και η κοινωνική ευθύνη, αποτελούν αντικείμενο αένανης πάλης ανάμεσα σε δυνάμεις που διαφέρουν σε ότι γι’ αυτές θεωρείται ορθόν (άλλο το πολιτικά ορθόν για τους φιλελέ, άλλο για την αριστερά, άλλο το συνδικαλιστικά, το ηθικά, το ιδεολογικά, το οικολογικά ορθόν και πάει λέγοντας)

Στις μέρες μας η περιβαλλοντική διακυβέρνηση και η περιβαλλοντική κοινωνική ευθύνη έχουν καταστεί βασικά πεδία ανάπτυξης ενός αντισυμβατικού αγώνα κόντρα στο νεοφιλελεύθερο ηγεμονικό μπλόκ. Οι Φορείς αποτελούν βασικές δομές υπεράσπισης αυτού που θεωρείται περιβαλλοντικά ορθόν

 

Θεσμοί υπό αμφισβήτηση

Ως τώρα, και στην καλύτερη περίπτωση, οι Φορείς Διαχείρισης αντιμετωπίζονταν ως τόποι δημοκρατικού ελέγχου και διαχείρισης των περιβαλλοντικών πόρων. Στο νέο-γραμσιανό πλαίσιο, ωστόσο, ο ρόλος τους διευρύνεται και περιγραφεί ένα πεδίο αμφισβήτηση της νεοφιλελεύθερης περιβαλλοντικής διαχείρισης, δηλαδή ένα πεδίο ‘πολέμου θέσεων’ της δημόσιας λογικής κάντρα στην ιδιωτικότητα

 

Η ηγεμονία καταρρέει μαζί και η αυτοκρατορία

Στο νέο αυτό πλαίσιο, η δημοκρατική νομιμοποίηση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης βασίζεται στην ομοφωνία των αποφάσεων και είναι αποτέλεσμα εξαντλητικής διαβούλευσης ανάμεσα σε ισότιμους εταίρους, ενώ η κοινωνική ευθύνη αναφέρεται στην εντιμότητα των διαδικασιών

 

 

Στρατηγική θεμελίωση περιβαλλοντικής διακυβέρνησης

Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι η στρατηγική του φορέα οφείλει να χτιστεί όχι μονάχα με βάση τις εσωτερικές δημοκρατικές διαδικασίες. Το ευρύτερο θεσμικό πολιτικο-οικονομικό πλαίσιο εντός του οποίου δρα, η τοπική οικολογία, οι διαθέσιμες οικονομικές και υλικές συνθήκες που προσανατολίζουν τη δράση ή και περιορίζουν τις δυνατότητες του αποτελούν αναγκαία στοιχεία. Πολύ περισσότερο, η ιστορία και στοιχεία του τοπικού πολιτισμού, οι προσδοκίες των τοπικών πληθυσμών, κοντολογίς, η συνείδηση του ποια στρατηγικά διλήμματα θέτει η συγκεκριμένη ισορροπία δυνάμεων στο χώρο ευθύνης του Φορέα συνιστούν επίσης καθοριστικά στοιχεία για τις στρατηγικές του επιλογές