Εδώ και πολύ καιρό η επικαιρότητα κυριαρχείται από την πανδημία, ωστόσο, και με αφορμή τα στρατόπεδα, την πλατεία Ελευθερίας και την έκθεση σέρνεται στην πόλη μια συζήτηση για το πράσινο και τους ελευθέρους χώρους. Δε είμαι αρχιτέκτονας πολεοδόμος και επομένως εξοικειωμένος με τα σχετικά ζητήματα, αλλά ορισμένες πληροφορίες που διάβασα πρόσφατα στην ιστοσελίδα του Undisciplined Environments τις θεώρησα ενδιαφέρουσες και τις παραθέτω με όλες τις επιφυλάξεις του αδαούς.
Το πρώτο πράγμα που άγγιξε το ενδιαφέρον μου ήταν ότι γίνεται λόγος για ‘Πράσινες Ανισότητες’ και ‘Αστική Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη’ που αναφέρονται σε ‘πράσινες’ αναδιαρθρώσεις περιοχών του άστεως και τις δυνατότητες για ανοιχτούς οικολογικούς χώρους εξίσου προσβάσιμους από τον καθένα
Το άρθρο παρουσιάζει μια μελέτη περίπτωση στην πόλη της Βαρκελώνης, με μητροπολιτικό κέντρο στα μέτρα της Θεσσαλονίκης, μέσω ανάλυσης φωτογραφικού υλικού (4320 φωτογραφίες). Μετρήθηκαν αυτά που με την αφελή ορολογία του συρμού αναφέρονται ως Οικοσυστημικές Υπηρεσίες, εδώ του πολιτιστικού/οικιστικού οικοσυστήματος !
Στις οικοσυστημικές υπηρεσίες συγκαταλέγονται όλα εκείνα τα υλικά και άυλα οφέλη που προσπορίζεται ο άνθρωπος από τη φύση, όπως πηγές υλικών αγαθών, αναψυχή, περιβαλλοντική γνώση και εκπαίδευση, κοινωνικές σχέσεις, αισθητικές αξίες κ.ά.
Αστικές ανισότητες: Λίμνη και γλυπτά στο Parc de Diagonal Mar
Κοινωνικές δραστηριότητες: Αστικοί κήποι στο Parc de San Martí
Βασικό συμπέρασμα αυτής της μελέτης ήταν ότι οι ελεύθεροι χώροι στους οποίους αποδίδονταν αυξημένη οικολογική αξία ήταν πλούσιοι σε αισθητικά χαρακτηριστικά (π.χ. τοπία, καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία) ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες (π.χ. συναυλίες, ψυχαγωγία). Αντίθετα, μικρότερη οικολογική αξία εισέπρατταν χώροι όπου πραγματοποιούνταν περισσότερες κοινωνικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες (δηλαδή κοινωνικές συγκεντρώσεις, πολιτιστικές εκδηλώσεις, ομαδικά αθλήματα).
Τύποι ελεύθερων χώρων
Διαπιστώθηκε ακόμα ότι οι χώροι που παρήγαγαν υψηλότερες αισθητικές και ψυχαγωγικές αξίες αποτέλεσαν πόλο ανάπτυξης ακινήτων για υψηλού επιπέδου βαλάντια, καθώς και πόλο τουριστικής έλξης, σε αντίθεση με τους χώρους που προωθούσαν κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες.
Οι τελευταίοι, με τις αθλητικές εγκαταστάσεις, τους χώρους ανάπαυσης, τους αστικούς κήπους κ.ά. αποτελούσαν τόπους που προωθούσαν την κοινωνική συνοχή, και την πολιτιστική ταυτότητα. Το σημαντικό είναι ότι αυτός ο τύπος ελεύθερων χώρων επέτρεψε στους κατοίκους να προσαρμόσουν τα χαρακτηριστικά τους στις δικές τους ανάγκες.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο συμπέρασμα ήταν ότι σε σχέση με αντίστοιχες φυσικές περιοχές, και οι δύο ομάδες ελεύθερων χώρων είχαν χαμηλά έως μέτρια επίπεδα πράσινου. Αυτό ερμηνεύτηκε ως ενδεικτικό ότι και στις δύο περιπτώσεις η έμφαση πέφτει στις μη πράσινες πτυχές της υποδομής του χώρου παρά στα οικολογικά ή φυσικά χαρακτηριστικά. Αυτό υποδηλώνει ότι το επίπεδο ή η ποιότητα του πράσινου σε έναν χώρο δεν φαίνεται να επηρεάζει την προτίμηση των χρηστών. Αντίθετα, ήταν η υποδομή μέσα και γύρω από τους ελεύθερους χώρους που φάνηκε να προσελκύει περισσότερο τους ανθρώπους.
Θεσσαλονίκη: Βόλτα στην παραλία
Το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι η έμφαση της αναδιάρθρωση των ελεύθερων χώρων δεν πέφτει τόσο πολύ στο πράσινο , όσο στους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους συνδυάζονται τα πράσινα και τα δομικά στοιχεία προκειμένου να παραχθούν νέες κοινωνικές ή/και οικονομικές αξίες. Επομένως το κεντρικό ερώτημα της αναδιάρθρωσης δεν αφορά τόσο την ποσότητα των πράσινων στοιχείων όσο το ποιόν εξυπηρετεί ο σχεδιασμός: την εμπορικότητα της περιοχής, εν τέλει δηλαδή ενισχύει τις κοινωνικές ανισότητες που επάγει ο οικονομικός φιλελευθερισμός ή τις τοπικές κοινότητες, ενισχύοντας δυνητικά τους κοινωνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς και καλλιεργώντας την αίσθηση της τοπικότητας, ενισχύοντας εντέλει την κοινωνική συνοχή.
Το τελικό συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι πέρα από την τοποθεσία και το πράσινο (που και αυτά έχουν τη δική τους σημασία), η χάραξη πολιτικής θα πρέπει να εστιάζει σε εκείνα τα δομικά και κοινωνικά στοιχεία των ελεύθερων χώρων που προάγουν την κοινωνική συνοχή, την τοπικότητα και την πολιτιστική ταυτότητα έναντι της αισθητικής.