Περιβάλλον, Υγεία, Οικονομία: Σπιράλ Κρίσεων

Της Εφης Παπαθεοδώρου               

Καθοδικό σπιράλ: περιβάλλον, υγεία, οικονομία

Η ταυτόχρονη εμφάνιση κρίσεων σε πολλαπλούς τομείς (περιβάλλον, υγεία, οικονομία, κοινωνία) αναδεικνύει ίσως πιο φανερά από ποτέ άλλοτε την αλληλοδιαπλοκή των παραγόντων  που περιβάλλουν και καθορίζουν την ζωή όλων μας.

Αλληλοδιαπλοκή δραστηριοτήτων

Δε νομίζω ότι μπορεί να οριστεί με σαφήνεια το αίτιο και το αιτιατό καθώς η περιβαλλοντική κρίση που παρουσιάζεται κυρίως μέσω της επιδείνωσης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή στα πρότυπα εξάπλωσης των οργανισμών (παθογόνων και μη), την εισβολή τους σε ενδιαιτήματα που βρίσκονταν μακριά από την ανθρώπινη παρουσία και επομένως δύναται να οδηγήσει σε νέες μορφές υγειονομικών κρίσεων όπως αυτή του COVID-19.  Με την σειρά της η  υγειονομική κρίση επιφέρει τεράστιες αλλαγές στο εισόδημα των εργαζομένων, και όταν αυτό υποβοηθάτε από το κυβερνών πολιτική μπλοκ οδηγεί σε αναδιανομή του πλούτου βοηθώντας την ισχυροποίηση των ελίτ και διευρύνοντας τις κοινωνικές ανισότητες.  Δεν είμαστε όλοι ίσοι απέναντι στον κίνδυνο αλλά ούτε και στην αντιμετώπιση του.

Περιβαλλοντικές ανισότητες

Η εξαθλίωση των χαμηλότερων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων τους οδηγεί στην υιοθέτηση ενεργειών που παράγουν μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα όπως η καύση του ξύλου ή η ανάπτυξη μονοκαλλιεργειών με μεγάλες ανάγκες σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα, ενέργειες μη συμβατές με την μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Δημιουργείται λοιπόν ένα σπιράλ που η ένταση πχ. της περιβαλλοντικής κρίσης ενισχύει την ένταση με την οποία εμφανίζεται η οικονομική κρίση και τούμπαλιν.

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

Η ΕΕ κατανοώντας την αλληλοσύνδεση των κρίσεων προέβη για πρώτη φορά στη σύσταση του «Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας»  όπου οι χώρες της EE θα λάβουν σημαντικό ποσό χρημάτων, ώστε να δημιουργήσουν μια στρατηγική ανάπτυξης για τους «ανθρώπους αλλά και για τον πλανήτη», η οποία θα εναρμονίζεται και με τους στόχους της «Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών». Στην Ελλάδα αναλογούν  32 δις εκ των οποίων 19 δις ως επιχορήγηση και τα υπόλοιπα με τη μορφή δανείων.  Από το ποσό αυτό το 40% θα πρέπει να πάει σε δράσεις που θα διασφαλίσουν την Δίκαιη Πράσινη Μετάβαση ενώ ένα 20% σε δράσεις που θα στηρίξουν την Ψηφιακή Μετάβαση. Αυτοί είναι δυο πυλώνες από τους συνολικά έξι που θα χρηματοδοτηθούν. Οι υπόλοιποι τέσσερεις είναι η Οικονομική Σύγκλιση (στρατηγική για τη βιομηχανία και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις), Κοινωνική και Περιφερειακή Σύγκλιση (άρση κοινωνικών ανισοτήτων), Ενίσχυση Ανθεκτικότητας και  δράσεις που θα στηρίξουν και θα δώσουν όραμα στη Νέα Γενιά.  Αν αναλογιστεί κανείς ότι η Ελλάδα μέσω του ΕΣΠΑ και της ΚΑΠ θα λάβει άλλα 40 δις γίνεται κατανοητό πως τα χρήματα είναι αρκετά ώστε να στηρίξουν την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Θα είναι αρκετά για να στηρίξουν τον πλουραλισμό στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων που αφενός θα βοηθήσει στην μείωση της εξάρτησης των καλλιεργειών από τη χορήγηση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων  και αφετέρου θα προσφέρει ανθεκτικότητα απέναντι σε κρίσεις που δρουν στοχευμένα σε συγκεκριμένες καλλιέργειες. Θα πρέπει να ενισχυθεί η τοπικότητα ώστε να μειωθεί το οικολογικό αποτύπωμα εξαιτίας της μεταφοράς και της διάθεσης των προϊόντων μακριά από τον τόπο παραγωγής τους , γεγονός που θα συμβάλλει στην εξοικονόμηση ενέργειας και θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας τοπικά ώστε να ικανοποιείται ταυτόχρονα και ο πυλώνας της περιφερειακής και κοινωνικής σύγκλισης.  Σύμφωνα με την παρουσίαση του κ. Βαρθακούλια  (Υπεύθυνος Οικονομικών Πολιτικών, WWF) σε πρόσφατη εκδήλωση,  η πράσινη μετάβαση μπορεί να δημιουργήσει 125.000 νέες θέσεις εργασίας.  Το νέο παραγωγικό μοντέλο πρέπει να στοχεύσει στην άρση των κοινωνικών ανισοτήτων  και όπως ανέφερε και ο κ. Δουράκης (Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας) στην ίδια εκδήλωση, η ψηφιακή επανάσταση δημιουργεί τις συνθήκες για την διεκδίκηση περισσότερου ελεύθερου χρόνου στη ζωή των εργαζομένων.  Χρόνος που θα μπορούσε να διοχετευτεί στον πολιτισμό, την τέχνη , την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας.

Ανταγωνιστικός νεοφιλελευθερισμός

Βέβαια πολύ ιδεατά όλα αυτά γι αυτό και η προσγείωση έρχεται με τον όρο που η Ευρωπαική Επιτροπή χρησιμοποιεί για να μιλήσει για την επανεκκίνηση της Ευρωπαικής Οικονομίας. Ο όρος είναι «competitive sustainability” (https://www.eubusiness.com/news-eu/sustainable-growth.17fb/) δηλ. αειφόρος ανταγωνισμός.  Η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία δεν ξεφεύγει από την βασική της θεώρηση ότι ο ανταγωνισμός αποτελεί τον βασικό μηχανισμό ρύθμισης των αγορών και της ευημερίας του πλανήτη.

Νεοφιλελευθερισμός και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Ο στόχος λοιπόν σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η Ευρώπη να γίνει η ήπειρος με μηδενικές εκκλήσεις αερίων του θερμοκηπίου, αειφόρος και δίκαιη για τους πολίτες της αλλά ταυτόχρονα να αποτελέσει κόμβο έρευνας, καινοτομίας και παραγωγικότητας έναντι των υπολοίπων χωρών/ηπείρων (εδώ εντάσσεται και η έννοια της ανταγωνιστικότητας) ώστε να διασφαλιστεί η μακροοικονομική σταθερότητα.  Μπορούν όλα αυτά να επιτευχθούν ταυτοχρόνως αν δεν αλλάξει η σχέση του ανθρώπου με τον άνθρωπο, τη φύση και τα αγαθά που παράγει και καταναλώνει ; Μπορούν όλες οι χώρες να ακολουθήσουν παρόμοιες πορείες ανάπτυξης με δεδομένο ότι δεν ξεκινούν από το ίδιο baseline;  Πολλά τα ερωτήματα και η απάντηση πολύ μακρινή. Αυτό που έχει σημασία είναι η απόφαση της Ευρώπης να διαθέσει κονδύλια  για την άρση των δεινών του 20 και 21^ου αιώνα. Είναι μια ευκαιρία για την Ελλάδα που δεν θα πρέπει να πάει χαμένη, είτε γιατί τα κονδύλια δεν θα απορροφούνται, είτε γιατί θα διοχετεύονται σε έργα χωρίς προστιθέμενη αξία όπως συνέβη στο παρελθόν με κονδύλια του ΕΣΠΑ.  Προς το παρόν αναμένουμε της προτάσεις που η αρμόδια Ελληνική Επιτροπή οφείλει να υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οποίες και θα ελεγχθούν ως προς την εναρμόνιση τους με τους στόχους, καθώς και τον ρεαλισμό τους, ώστε να δοθεί η τελική έγκριση.