Θεσσαλονίκη: μια πόλη γεμάτη ιστορία και προβλήματα. Ρωτάμε και απαντάει ο Σ. Φάμελλος (μέρος πρώτο)

Ποια κατά τη γνώμη σας είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο δήμος Θεσσαλονίκης αλλά και ευρύτερα η Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη;

Η ανάγκη σχεδιασμού της λειτουργίας του πολεοδομικού συγκροτήματος

Το βασικό έλλειμμα της Θεσσαλονίκης και της Μητροπολιτικής της περιοχής είναι η απουσία ενός συγκροτημένου σχεδίου χωρικής ανάπτυξης και λειτουργίας του μητροπολιτικού συγκροτήματος  άρα και η απουσία σύνδεσης της πολιτικής με αυτό το σχέδιο, που θα έπρεπε να βρίσκεται στην κατεύθυνση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό το σχέδιο πρέπει να είναι κλιματικά φιλικό, δηλαδή να περιέχει σοβαρή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και κλιματικά ανθεκτικό.

Σημαντικό πρόβλημα είναι επίσης και το επακόλουθο έλλειμμα σε φορείς και στελέχη που θα στηρίζουν την υλοποίηση αυτού του σχεδίου ανάπτυξης, που επίσης απουσιάζουν από τη Θεσσαλονίκη.

Αναπτυξιακό όραμα

Το έλλειμμα αυτό αντικατοπτρίζει και το έλλειμμα στρατηγικής αλλά και το έλλειμμα οράματος για την πόλη που υπάρχει και στους φορείς της πόλης και στο πολιτικό δυναμικό. Και αυτό δεν αφορά μόνο τον κεντρικό Δήμο. Η αποτυχία της πόλης και των κυβερνήσεων να εφαρμόσουν τους κανόνες της επιστήμης και της νομοθεσίας και να «σπάσουν αυγά», ώστε να έχει η πόλη Ρυθμιστικό Σχέδιο ή άλλο αντίστοιχο ρυθμιστικό εργαλείο, μαζί με τη μνημονιακή κρίση, μας οδήγησε σήμερα στην απουσία και σχεδίου και στρατηγικής. Αποτέλεσμα, οι πολιτικές που απαγγέλονται ή εφαρμόζονται να είναι επιφανειακές και αποσπασματικές, να μην υπάρχει ούτε φορέας σχεδιασμού, ούτε φορέας υλοποίησης ενός αναπτυξιακού/χωρικού/περιβαλλοντικού σχεδίου και η πόλη πρακτικά να ταξιδεύει χωρίς πυξίδα και άρα σε μεγάλη απόσταση από τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.

Αυτές οι ελλείψεις οδηγούν σε υποβάθμιση και των λειτουργιών της πόλης και των πόρων της, άρα και της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος. Μια πραγματική προοδευτική και αναπτυξιακή τομή στην πόλη και στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα θα ήταν η συγκρότηση ενός Ρυθμιστικού Σχεδίου Βιώσιμης Ανάπτυξης του Μητροπολιτικού Συγκροτήματος και η διάταξη των φορέων της πόλης σε ρόλους συμπληρωματικούς ώστε να το διοικήσουν και να το υλοποιήσουν.

Και Μετρό και Αρχαία

Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ έγιναν μέσα σε μνημονιακούς περιορισμούς αρκετές τομές στην Θεσσαλονίκη που περιέγραφαν μία εναλλακτική πρόταση για μια πόλη, πιο λειτουργική, πιο πράσινη, πιο εξωστρεφή: Μετρό, Φορέας Θερμαϊκού Κόλπου, Απόδοση πρώην στρατοπέδων, Αστικές Αναπλάσεις (Ανάπλαση ΔΕΘ, Ανάπλαση Δυτικής Εισόδου-Μουσείο Ολοκαυτώματος), από-ιδιωτικοποίηση ΟΑΣΘ, γήπεδο ΠΑΟΚ, κλπ. Πολλά από αυτά καταργήθηκαν ή πάγωσαν από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Η αδυναμία ή η άρνηση των κυβερνήσεων και των αιρετών της πόλης να διατυπώσουν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης και άρα οικολογικό για τη Θεσσαλονίκη αποτυπώνει και την κοινωνική στάση στα θέματα αυτά αλλά και την υποχώρηση της επιστήμης, της διανόησης και των φορέων τους. Για το λόγο αυτό δεν αρκεί η διατύπωση μιας άλλης περιβαλλοντικής ή χωροταξικής για τη Θεσσαλονίκη αλλά και η παραγωγή επιστήμης και γνώσης και η διαμόρφωση κοινωνικής συμμαχίας και συμφωνίας για την εφαρμογή του σχεδίου. Και για αυτό το σκοπό χρειάζεται πολιτικός καταλύτης και συνθέσεις, άρα υποχωρήσεις και συμβιβασμοί και όχι αυθεντίες, για να γίνει πραγματικότητα αυτή η μεταρρυθμιστική τομή για την ευρύτερη Θεσσαλονίκη.

Όσα θέματα και αν εντοπίσουμε ως σημαντικά, όσο κρίσιμα και αν είναι τα προβλήματα, ολιστική αντιμετώπιση και λύση δεν θα πετύχουμε χωρίς σχέδιο και φορείς που το υλοποιούν. Και εδώ δεν χωρούν ιδεοληψίες περί ιδιωτικού και δημόσιου. Εδώ η αγορά και ο ιδιωτικός τομέας θέλουν και απαιτούν η Πολιτεία και η Αυτοδιοίκηση να έχουν σχέδιο και να το υλοποιούν. Διότι η ακραία ιδιωτικοποίηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη μας έχει οδηγήσει στην έλλειψη και στελεχών και σχεδίων από την Πολιτεία και σε γενικό ξεπούλημα. Και στη Θεσσαλονίκη πληρώνουμε αυτά τα αδιέξοδα και στην Υγεία, στην κρίση της πανδημίας.

Ρύθμιση του χώρου, σχέδιο ανάπτυξης, προστασία περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη με στόχο την κλιματική προσαρμογή και ουδετερότητα χωρίς ισχυρή Πολιτεία και ισχυρή Αυτοδιοίκηση δεν γίνεται.

Κρίσιμα προβλήματα στο Πολεοδομικό Θεσσαλονίκης μπορούν να εντοπιστούν στους τομείς:

Κυκλοφοριακές υποδομές και συγκοινωνιακό, με χρονίζουσες ελλείψεις συγκοινωνιακών υποδομών και μέσων αλλά και Μητροπολιτικού Κυκλοφοριακού Σχεδιασμού. Δυστυχώς η σημερινή κυβέρνηση προχωρά σε αποσπασματικά έργα, χωρίς σχεδιασμό γεγονός που έχει άμεση επίπτωση στις συνθήκες διαβίωσης των πολιτών και ιδιαίτερα τώρα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που έχει διαμορφώσει η πανδημία. Σοβαρότερα θέματα οι αστικές συγκοινωνίες και το Μετρό, το οποίο καθυστερεί αδικαιολόγητα με την καταστροφική επιλογή απόσπασης των αρχαίων της Βενιζέλου. Κρίσιμο πρόβλημα επίσης η ιδιωτικοποίηση της περιφερειακής οδού και η  κατασκευή υπερυψωμένης  ταχείας λεωφόρου (fly-over) στη Θεσσαλονίκη χωρίς στρατηγική μελέτη κυκλοφορίας, με υλοτόμηση εβδομήντα στρεμμάτων του περιαστικού δάσους του Σέιχ Σου που έχει χαρακτηριστεί αναδασωτέα και με παραχώρησή της σε ιδιώτες, χωρίς να υλοποιούνται τα έργα προς Αεροδρόμιο και η αποφόρτιση με την Εξωτερική Περιφερειακή που έχουν πλήρεις μελέτες και άδειες. Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα είναι η ακτοπλοϊκή απομόνωση της Θεσσαλονίκης.

Ανακύκλωση

Στον τομέα της ποιότητας ζωής και της κυκλικής οικονομίας σοβαρή καθυστέρηση διαπιστώνουμε στη διαχείριση αποβλήτων και στην ανακύκλωση. Για τη ΝΔ η διαχείριση απορριμμάτων δεν είναι ούτε καθαριότητα των πόλεων ούτε ανακύκλωση. Είναι μόνο ιδιωτικοποίηση και καύση. Για το λόγο αυτό προωθεί μεγάλες ιδιωτικές υποδομές και μονάδες εις βάρος της ανακύκλωσης και της κυκλικής οικονομίας. Συγκεκριμένα αυτές τις μέρες προωθείται η  κατασκευή της ΜΕΑ Δυτικού Τομέα Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας με ΣΔΙΤ, που ιδιωτικοποιεί τη διαχείριση απορριμμάτων και χωροθετείται σε ζώνη προστασίας του Εθνικού Πάρκου των λιμνών Κορώνειας-Βόλβης, ενώ αποκρύπτεται η ΑΡΝΗΤΙΚΗ γνωμοδότηση του Φορέα Διαχείρισης Βόλβης-Κορώνειας-Χαλκιδικής. Το βασικό πρόβλημα όμως είναι ότι δεν εφαρμόζεται η μεταρρύθμιση του ΣΥΡΙΖΑ με κίνητρα για την ανακύκλωση που θα είχε ως αποτέλεσμα από 1/1/2020 μικρότερο κόστος για τους Δήμους  και τους πολίτες που επιτυγχάνουν υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης και εκτροπής από την ταφή. Καθυστερεί επίσης την εφαρμογή της χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων, που έπρεπε να είναι ήδη πράξη όπως προέβλεπε νόμος του 2018 και σχέδιο που υπήρχε από την προηγούμενη δημοτική αρχή Θεσσαλονίκης!

Φορέας διαχείρισης Θερμαϊκού

Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η διαχείριση του Θερμαϊκού Κόλπου που αποτελεί θύμα του άναρχου μοντέλου ανάπτυξης και της αποσπασματικής ανάγνωσης της πολιτικής. Για το λόγο αυτό η Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θεσμοθέτησε τον Φορέα Θερμαϊκού Κόλπου τον Φεβρουάριο του 2018, διόρισε διοίκηση με πλειοψηφία φορείς της πόλης και άρχισε τα πρώτα του βήματα. Με τον αντιπεριβαλλοντικό Νόμο 4685/2020 ο Φορέας Διαχείρισης Θερμαϊκού Κόλπου καταργείται και οι περιοχές Natura 2000 θα διοικούνται από ένα φορέα του Υπουργείου στην Αθήνα (ΟΦΥΠΕΚΑ). Έτσι η πόλη και ο Θερμαϊκός Κόλπος μένουν χωρίς συντονισμό, προστασία, συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων σε αντίθεση με τις υποδείξεις διεθνών και ευρωπαϊκών ενδεδειγμένων πρακτικών.

Κρίσιμο θέμα είναι επίσης η ποιότητα της ατμόσφαιρας της μητροπολιτικής περιοχής. Το γενικότερο πρόβλημα συνδέεται με το κυκλοφοριακό ενώ καθυστερεί το Σχέδιο Δράσης (Επιχειρησιακό Σχέδιο) για την ποιότητα του αέρα στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, την εκπόνηση του οποίου είχε ξεκινήσει η αρμόδια Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Ειδικό ζήτημα αποτελεί η δυσοσμία της Δυτικής Θεσσαλονίκης, όπου την τελευταία δεκαετία έχουν αυξηθεί τα περιστατικά, και οι Δήμοι και οι κάτοικοι δικαιολογημένα ανησυχούν για τα προβλήματα υγείας που εντοπίζονται. Είναι σαφές ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα μετά το εκτεταμένο πρόγραμμα μετρήσεων και αναλύσεων που δρομολογήθηκαν από το 2016. Επειδή το θέμα αυτό συνδέεται και με τις βιομηχανικές χρήσεις αναδεικνύει και το έλλειμμα στελέχωσης και εξοπλισμού των υπηρεσιών ελέγχου περιβάλλοντος και την καθυστέρηση και γραφειοκρατική διαχείριση των ελέγχων και των βεβαιώσεων παραβάσεων. Τα θέματα αυτά απαιτούν δίκτυο μετρήσεων και ελέγχου με κοινωνικό έλεγχο και χωροταξικά εργαλεία για τη διαχείριση των οχλουσών/επικίνδυνων δραστηριοτήτων.

Πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά

Η έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης είναι επίσης ένα σοβαρό ζήτημα που συνδέεται με τη γενικότερη διαχείριση του δημόσιου χώρου και του χώρου πεζών και ποδηλάτου. Εντοπίζονται πολλά προβλήματα δύσκολης έως αδύνατης πρόσβαση στο δημόσιο χώρο, αυθαίρετες λειτουργίες, ελλιπής αστυνόμευση, υποβάθμιση χώρων πρασίνου αλλά και ελλιπείς κανόνες και απουσία δημόσιων ελεύθερων χώρων, που έπρεπε να αποτελούν αντικείμενο ενός Σχεδίου σε επίπεδο Μητροπολιτικού συγκροτήματος. Σε αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και όλες οι πρωτοβουλίες που έλαβε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για τη Θεσσαλονίκη.