Παναγιώτης Κορκολής – Για το Ταμείο Ανάκαμψης

Υπό συνθήκες παγκόσμιας γενικής κρίσης

Η υγειονομική κρίση, η πανδημία, έρχεται να προστεθεί σε άλλες κρίσεις με κυρίαρχη την κλιματική, αλλά και την προσφυγική, εθνικές κρίσεις και εντάσεις κλπ. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κρισιακή συνθήκη λοιπόν που αναδεικνύει τα προβλήματα πολιτικών επιλογών που πραγματοποιήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες σε παγκόσμιο επίπεδο.

Κλιματική αλλαγή, Ύφεση, Covid19

Από τη μία, πολλές έγκυρες μελέτες αναδεικνύουν τις κοινές αιτίες της υγειονομικής και της κλιματικής κρίσης που αποδίδονται στο μοντέλο οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας και κατανάλωσης, υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, εισβολής και διατάραξης ακόμα και των πιο απομονωμένων και ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Ο άνθρωπος έχει εισβάλλει παντού και πιθανά πληρώνει ακριβά την επαφή του με τα πιο άγρια είδη του ζωικού βασιλείου.

Κοινωνικές και Οικονομικές ανισότητες

• Έχουμε από την άλλη ένα κόσμο ασταθή στον οποίο επικράτησαν οικονομικές πολιτικές (νεοφιλελευθερισμός) που οδήγησαν σε έκρηξη των ανισοτήτων κάθε είδους, (κοινωνικές, περιφερειακές, εθνικές κλπ) και σε αλλεπάλληλες οικονομικές καταστροφές μετά από τις οποίες οι ανισότητες διευρύνονταν ακόμα περισσότερο. Οι ανισότητες δρουν διαλυτικά τόσο στην κοινωνική συνοχή όσο και σε μια βιώσιμη και διατηρήσιμη οικονομική δραστηριότητα. Ακόμα και το ΔΝΤ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί αναγνωρίζουν σήμερα πλέον ως κυρίαρχο το πρόβλημα των ανισοτήτων.
• Τέλος έχουμε τις εκρηκτικά ταχείες εξελίξεις στην τεχνολογία. Ειδικά η νέα ψηφιακή συνθήκη, η 4^η ΒΕ, αλλάζει τον τρόπο οικονομικής οργάνωσης δίνει νέες δυνατότητες αλλά κρύβει και πολλούς κινδύνους (αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση του χρόνου εργασίας αλλά και μείωση των θέσεων εργασίας, ζητήματα ηθικής και ελέγχου των νέων τεχνολογιών και των κολοσσών – μεγάλων επιχειρήσεων του διαδικτύου κλπ).

Η Ευρώπη αντέδρασε με διαφορετικό τρόπο σε αυτή την κρίση σε σχέση με την προηγούμενη οικονομική κρίση. Χωρίς να λείπουν τα προβλήματα και η δυσκολία συνεννόησης (πχ έλλειψη συντονισμού στις μετακινήσεις στον Ε. χώρο, ενιαία πρωτόκολλα κλπ) προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις πληγές στην οικονομία με ένα περισσότερο άμεσο και δίκαιο τρόπο.

Πέρα από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, και τη χαλάρωση του δημοσιονομικού πλαισίου είχαμε τη σημαντική πρωτοβουλία του Ταμείου Ανάκαμψης.

Αντιμετωπίσαμε θετικά την πρόταση της Ε. Επιτροπής για το Ταμείο Ανάκαμψης (Next Generation EU) ύψους 750 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, αν και υπολειπόταν των αναγκών που δημιουργεί η υγειονομική κρίση, καθώς:

• για πρώτη φορά περιλαμβάνει αμοιβαιοποίηση χρέους τόσο ξεκάθαρα και σε τέτοιο βαθμό (δανείζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όχι τα κράτη μέλη),
• το χρέος αποπληρώνεται κυρίως από νέες ίδιες πηγές του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού (όπως εισαγωγή νέου φόρου στις μεγάλες πολυεθνικές του ψηφιακού τομέα),
• Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων του Ταμείου θα δοθεί στα κράτη μέλη ως επιχορηγήσεις και όχι ως δάνεια,
• Η μεθοδολογία κατανομής αυτών των πόρων ενίσχυε σημαντικά τις χώρες του Νότου που έχουν να αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες οικονομικές προκλήσεις και ειδικά φυσικά την Ελλάδα.

Έχουμε δηλαδή στοιχεία αναδιανομής και αλληλεγγύης, άρα έχουμε ένα ρήγμα στο μέχρι πριν λίγα χρόνια κυρίαρχο μοντέλο της λιτότητας, της δημοσιονομικής πειθαρχίας πάνω από όλα και με κάθε κόστος.

Αναπτυξιακό πακέτο

Το Ταμείο Ανάκαμψης παραμένει ένα ισχυρό εργαλείο που μαζί με τα υπόλοιπα (ΕΣΠΑ, ΚΑΠ) συνθέτουν ένα αναπτυξιακό χρηματοδοτικό πακέτο 72 περίπου δις για την Ελλάδα. Οι επιπλέον πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης δηλαδή τα περίπου 32 δις αντιστοιχούν σε ετήσια βάση στο 3% του ΑΕΠ του 2019 για τα έτη 2021-2026.

Στην ερώτηση αν αυτό το πακέτο είναι επαρκές η απάντηση θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια και το βάθος της υγειονομική κρίσης και από τον τρόπο αξιοποίησής του και όχι τόσο από το απόλυτο μέγεθός του.

Σχέδιο ανάκαμψης

Σύμφωνα με τον υπό διαπραγμάτευση ευρωπαϊκό κανονισμό προκρίνονται έξι πυλώνες – προτεραιότητες για το Ταμείο Ανάκαμψης:

• just green transition, taking into account the objectives of the Green Deal;
• digital transformation, taking into account the objectives of the European Digital Strategy;
• economic cohesion, productivity and competitiveness taking into account the objectives of the Industrial and SME Strategies;
• social and territorial cohesion, taking into account the objectives of the European Pillar of Social Rights;
• institutional resilience, in view of increasing crisis-reaction and crisis-preparedness;
• policies for the Next Generation, taking into account the objectives of the European Skills Agenda, the Youth Guarantee and Child Guarantee;

At least 40% of the amount of each national plan shall contribute to climate and biodiversity mainstreaming, across the six pillars. At least 20% of the amount of each national plan shall contribute to finance digital expenditure, across the six pillars.

There are clear references to the SDGs, the European Pillar of Social Rights, the European Green Deal, the Paris Agreement and gender equality.

Επομένως το Ταμείο μαζί με το ΕΣΠΑ και την ΚΑΠ (τα υπόλοιπα 40 δις δηλαδή που είναι στη διάθεσή μας) προσφέρουν ένα χρηματοδοτικό πλαίσιο που επιτρέπει στην Ελλάδα και τα άλλα κράτη μέλη να υλοποιήσουν πολιτικές, μεταρρυθμίσεις και δράσεις σε μια κατεύθυνση μείωσης ανισοτήτων και αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου, στην κατεύθυνση δηλαδή μιας βιώσιμης περιβαλλοντικά, διατηρήσιμης και δίκαιης ανάπτυξης. Το κυρίαρχο λοιπόν θέμα, δεν είναι το ευρωπαϊκό πλαίσιο αλλά οι δικές μας επιλογές. Βεβαίως δεν έχουν λυθεί όλα τα ευρωπαϊκά θέματα και πολλά μένει να γίνουν. (δημοσιονομικό σκέλος μετά το 2021, πλεονάσματα , χρέος).

Για να πετύχουμε διαφορετικό αποτέλεσμα στην αξιοποίηση αυτού του πακέτου θα πρέπει πρωτίστως να έχουμε διαφορετική στόχευση από ότι στο παρελθόν.

Ανάγκη για την εφαρμογή νέου παραγωγικού μοντέλου

Επομένως απαιτείται μετασχηματισμός του παραγωγικού μοντέλου που θα στηρίζεται στην οικονομία της γνώσης, σε μια κατεύθυνση διατηρήσιμης βιώσιμης και δίκαιης ανάκαμψης και όπου η οικολογική-πράσινη διάσταση και η κοινωνική διάσταση θα είναι εξίσου κυρίαρχες και αλληλο-τροφοδοτούμενες. Οι όλο και περισσότερο διευρυνόμενες ανισότητες και η ανασφάλεια πρέπει να μειωθούν. Στις παραδοσιακές ανισότητες δεν πρέπει να προστεθούν νέες πράσινες και ψηφιακές ανισότητες. Αντίθετα, η ψηφιακή και κυρίως η πράσινη μετάβαση πρέπει να αξιοποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αμβλύνουν τις ανισότητες και να οδηγήσουν σε ένα δικαιότερο κόσμο. Πχ Ενεργειακές Κοινότητες

Άρα χρειαζόμαστε ένα συνεκτικό στρατηγικό σχέδιο σε αυτή την κατεύθυνση.

Αναπτυξιακοί κανόνες

Βασικές κατηγορίες κριτηρίων:

Διατηρήσιμη ανάπτυξη και ανθεκτικότητα της οικονομίας: Η οικονομία πρέπει να μπορεί να απορροφά κρισιακά σοκ με ταυτόχρονη προστασία της κοινωνίας. Μια διάσταση της ανθεκτικότητας στηρίζεται στον παραγωγικό πλουραλισμό, (η οικονομία δεν πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά σε ένα δύο – τομείς πχ τουρισμός). Επομένως χρειαζόμαστε ενίσχυση της μεταποίησης και της βιομηχανίας που υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου σε συμμετοχή στο ΑΕΠ. Κριτήριο ανθεκτικότητας και διατηρισιμότητας είναι η τοπικότητα, οι μικρότερες αλυσίδες αξίας, η καθετοποιημένη παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας η κατανάλωση κοντά στον τόπο της παραγωγής κλπ.

Βιώσιμη ανάπτυξη: η πράσινη διάσταση με κριτήρια που διασφαλίζουν την αειφορία, την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, την βιώσιμη αξιοποίηση των φυσικών πόρων και φυσικά τη μείωση των εκπομπών CO2. Εξοικονόμηση ενέργειας και παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ έχουν εδώ κυρίαρχο ρόλο.

Δίκαιη ανάπτυξη: διάχυση του αναπτυξιακού οφέλους σε όλη την κοινωνία, μείωση ανισοτήτων, μείωση κινδύνου φτώχειας, αριθμός και είδος θέσεων εργασίας κλπ. Κυρίαρχο ρόλο παίζει εδώ το Κοινωνικό Κράτος. Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός Πρόνοια πρέπει να αντιμετωπιστούν ως καθολικού χαρακτήρα δημόσια αγαθά. Τα Κράτος έχει την ευθύνη να εξασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση σε αυτά τα αγαθά.