Τουριστική δραστηριότητα
Ημερήσια κατά κεφαλή κατανάλωση
Εξετάζοντας τα δεδομένα της τουριστικής δραστηριότητας για το 2019 που θεωρήθηκε ως η καλύτερη χρονιά για τον τουρισμό με έσοδα 17,7 δις και αφίξεις 31,3 εκατ. τουρίστες (χωρίς να περιλαμβάνονται οι αφίξεις από κρουαζιέρα), διαπιστώνει κανείς ότι το 56% των αφίξεων συγκεντρώνεται στο τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου ενώ το 70% των ξενοδοχειακών μονάδων συγκεντρώνεται σε 4 περιοχές της Ελλάδος (https://sete.gr/el/stratigiki-gia-ton-tourismo/vasika-megethi-tou-ellinikoy-tourismoy). Δηλαδή 4 περιοχές στην Ελλάδα δέχονται μια τεράστια τουριστική πίεση σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου γεγονός με πολλαπλές συνέπειες όπως η πίεση που δέχεται το φυσικό περιβάλλον.
Ζάκυνθος: θέσεις απόθεσης αβγών χελώνας και μαζικός τουρισμός
Οικιστικές παρενέργειες
Παράδειγμα, ο αποπροσανατολισμός των νεογέννητων χελωνών κατά τη διαδικασία επιστροφής τους στη θάλασσα μετά τη γέννηση τους που οφείλεται στα χιλιάδες φώτα στην περιοχή του Λαγανά στη Ζάκυνθο. Άλλο παράδειγμα, η αλλαγή ηθών και αξιών, η εγκατάλειψη παραδοσιακών δομών κοινωνικής οργάνωσης, η εγκατάλειψη παραδοσιακών επαγγελμάτων, η εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα αλλά και η εξάρτηση της οικονομίας αυτών των περιοχών αποκλειστικά από τον τουρισμό. Το τελευταίο έγινε εξαιρετικά ορατό στην Ελλάδα της πανδημίας του 2020 όπου η τουριστική δραστηριότητα μειώθηκε δραματικά. Θα πρέπει να προστεθεί ότι στον μαζικό τουρισμό η μέση κατανάλωση ανά τουρίστα μειώνεται (Διάγραμμα 1) ενώ τα κέρδη συχνά δεν διαχέονται στις τοπικές κοινωνίες καθώς τα καρπώνονται μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες με την μορφή των πακέτων all inclusive.
Εναλλακτικός τουρισμός
Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι αν θα μπορούσε να υπάρξει μια εναλλακτική στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης που να μειώνει τις αρνητικές συνέπειες του μαζικού τουρισμού με το να διαχέει την τουριστική κίνηση τόσο στο χρόνο όσο και στον χώρο. Η Ελλάδα με τη μεγάλη ετερογένεια ενδιαιτημάτων που διαθέτει (λίμνες, θάλασσες, βουνά, ποτάμια) και τον μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών πανίδας και χλωρίδας , παρέχει τη δυνατότητα για ανάπτυξη του οικοτουρισμού. Ο οικοτουρισμός είναι δραστηριότητα μικρής κλίμακας, άμεσα συνδεδεμένης οργανικά αλλά και οικονομικά με τις τοπικές κοινωνίες όπου η προστασία της φύσης και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των επισκεπτών οφείλει να αποτελεί βασικό συστατικό της οικοτουριστικής εμπειρίας. Πρόκειται για τουρισμό που βασίζεται στην τοπική κοινότητα και που αποβλέπει στο να δημιουργηθεί σχέση επικοινωνίας ανάμεσα στον «οικοδεσπότη» και τον «καλεσμένο».
Οικοτουριστική εμπειρία
Ο οικοτουρισμός διέπεται από συγκεκριμένη φιλοσοφική θεώρηση της σχέσης ανθρώπου-φύσης. Για τον ανεκπαίδευτο τουρίστα το γριβάδι της λίμνης της Πρέσπας αποτελεί έδεσμα στο τραπέζι του ενώ για τον οικοτουρίστα αποτελεί τμήμα της τροφικής αλυσίδας, απαραίτητο για την επιβίωση του αργυροπελεκάνου. Η οικοτουριστική εμπειρία οφείλει να εκπαιδεύσει τους επισκέπτες ώστε φύση και άνθρωπος να είναι ισότιμοι εταίροι των φυσικών διεργασιών. Καθώς η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και η προστασία της φύσης αποτελούν βασικούς πυλώνες του οικοτουρισμού, η ανάπτυξη του εντάσσεται στη στρατηγικής της αειφόρου ανάπτυξης. Τα οφέλη από τον οικοτουρισμό είναι πολλαπλά:
- προστασία της φύσης
- προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς
- αειφόρος ανάπτυξη
- ευημερία της τοπικής κοινωνίας
- δυνατότητα παροχής απόλαυσης και συμμετοχικής δραστηριότητας στους επισκέπτες σε παρθένα φυσικά τοπία και
- προώθηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης
- ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής και δυνατότητα άρσης ανισοτήτων μεταξύ τμημάτων του τοπικού πληθυσμού
Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση
Η προστασία του περιβάλλοντος μέσω του οικοτουρισμού επιτυγχάνεται μέσω της
– Εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του επισκέπτη γύρω από την σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος
– Διοχέτευσης μέρος των εσόδων από τον τουρισμό στην προστασία του περιβάλλοντος.
– Δημιουργίας εναλλακτικών λύσεων σε σχέση με οικονομικές δραστηριότητες που υποβαθμίζουν το περιβάλλον. Τα οικοκαταλύματα πρέπει να λειτουργούν με προδιαγραφές συμβατές με την προστασία της φύσης όπως χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, ανακύκλωση απορριμμάτων, επαναχρησιμοποίηση νερού κλπ.
– Εξασφάλισης της υποστήριξης της τοπικής κοινωνίας στην προστασία του περιβάλλοντος . Στην Πρέσπα τμήμα του τοπικού πληθυσμού συμμετέχει στη απαγόρευση του ψαρέματος σε περιόδους αναπαραγωγής των ψαριών.
Προστατευόμενες περιοχές
Στην Ελλάδα υπάρχουν 256 περιοχές που βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας, γεγονός που ήδη καθορίζει συγκεκριμένα όρια στον αριθμό των επισκεπτών αλλά και στις δραστηριότητες που μπορούν να λάβουν χώρα σε αυτές (Φέρουσα Ικανότητα). Η ανάπτυξη οικοτουριστικών δράσεων στις προστατευόμενες περιοχές θα μπορέσει να καλύψει μέρος της απώλειας εισοδήματος που προκάλεσε η παρεμπόδιση συγκεκριμένων οικονομικών δραστηριοτήτων όπως ξύλευση, βόσκηση, αλιεία εξαιτίας της ένταξης αυτών των περιοχών σε καθεστώς προστασίας. Με βάση στοιχεία της Τράπεζας Πειραιώς (2012) στο Εθνικό Πάρκο Κομόντο στην Ινδονησία, οι ανεξάρτητοι τουρίστες ξόδεψαν περίπου $100 ανά επίσκεψη, ενώ οι επισκέπτες μαζικού τουρισμού μόνο τα μισά. Σε αντίθεση, οι επισκέπτες με τα κρουαζερόπλοια άφηναν στην τοπική κοινωνία μόλις $0,3 ανά επίσκεψη.
Θα ήθελα να εκφράσω τη διαφωνία μου με το άρθρο σας διότι πιστεύω ότι δεν είναι εφαρμόσιμα τα περισσότερα. Πιο συγκεκριμένα:
-Αναφέρεστε τους ψαράδες των Πρεσπών, αλλά ως αντιπαράδειγμα έχουμε την κατάσταση που υπάρχει μεταξύ των τοπικών κοινωνιών και του φορέα δέλτα Αξ-Λ-Αλ χρόνια τώρα.
-Παρόμοιοι στόχοι έχουν τεθεί και από τα προγράμματα Leader (εν τάχει α. έξυπνη ανάπτυξη β. διατηρήσιμη ανάπτυξη γ. ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς), τα οποία ίσως το μόνο που έχουν καταφέρει στην πράξη είναι να υπερχρεώσουν ορισμένους νεαρούς επιχειρηματίες.
-Πώς μπορεί να υπάρξει προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αν απαγορευτούν οι δραστηριότητες οι οποίες τη δημιούργησαν; Δεν θα οδηγηθούμε κάποια στιγμή στο κιτς;
-Γιατί να πάνε τουρίστες σε παρθένα τοπία;
-Τα καταλύματα δυστυχώς δε μπορούν να έχουν όλη αυτήν την τεχνολογία διότι α) δεν κατασκευάζεται στην Ελλάδα β) δεν είναι ακόμα αποδοτική γ) είναι ακριβή δ) ποιός θα πληρώσει ε) ποιος θα τη συντηρήσει στ) το να δουλέψει κάτι εκτός δικτύου/off-grid είναι πάρα πολύ δύσκολο.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι άμεση προτεραιότητα διότι έχουμε φτάσει στο σημείο οι νεαρότερες γενιές να μην καταλαβαίνουν τη ζημιά η οποία έχει γίνει διότι πολύ απλά δεν έχουν γνωρίσει την πρότερη κατάσταση, όμως ο οικοτουρισμός είναι μια μορφή δημιουργίας προσόδου και κάποια στιγμή θα καταλάβει όλο τον χώρο που του διαθέτουμε. Ευχαριστώ για το βήμα.
Η αλήθεια είναι ότι με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα, ο οικοτουρισμός φαντάζει πολυτέλεια γιατί θέλει άλλους ρυθμούς ζωής (η πίεση στην εργασία όταν αυτή υπάρχει είναι πλέον μεγάλη). Από την άλλη, αρκετοί πλέον νομίζω υιοθετούν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής ως προ στην διατροφή, την άσκηση, την επαφή με την φύση, στα πλαίσια του οποίου θα μπορούσε να ενταχθεί και ο οικοτουρισμός.
Τα καταλύματα θα πρέπει να ακολουθούν προδιαγραφές βιώσιμης ανάπτυξης και η χρηματοδότηση μπορεί να γίνει μέσω προγραμμάτων πχ. leader και φαντάζομαι ότι με τις επενδύσεις των κρατών στην πράσινη ανάπτυξη που επαγγέλλονται όλοι σήμερα, τέτοιες δράσεις θα είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση.
Τέλος, όλες οι δράσεις δεν είναι απαγορευμένες στις προστατευόμενες περιοχές. Υπάρχουν κάποιες ζώνες των ΠΠ όπου απαγορεύεται καθολικά η ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ γύρω από αυτές πραγματοποιούνται ανθρωπογενείς δράσεις ελεγχόμενα. Αρα αυτό που δημιούργησε την πολιτιστική κληρονομιά δεν σταματάει. Και δεν είναι απαραίτητο ότι νέο δημιουργηθεί να είναι κιτς.