Ένα φυσικό παράδοξο και μια ακόμα τρανταχτή διάψευση: Προκειμένου να διασωθεί, η φύση πρέπει να πωληθεί

                  Jessica Dempsey &  Daniel Chiu Suarez

 

Βιο-Προοπτική: η πράσινη αγορά

Πρακτικά, όλα ξεκίνησαν όταν αποκρυσταλλώθηκαν οι ελπίδες και οι ανησυχίες αναφορικά με το περιβαλλοντικό ζήτημα τον Ιανουάριο του 2009, αμέσως μετά την ορκωμοσία του Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα. Εν μέσω χρηματοπιστωτικής κρίσης, το 3^ο Συνέδριο Οικονομίας του Οικοσυστήματος και της Βιοποικιλότητας (3^rd Biodiversity and Ecosystem Finance Conference) πραγματοποιήθηκε στη γειτονιά της Wall St. Εκεί συζητήθηκε η δυνατότητα ενός κόσμου όπου οι κεφαλαιαγορές θα αναγνώριζαν την αξία της φύσης και θα λογοδοτούσαν ανάλογα. Στο τελικό συμπέρασμα γινόταν λόγος για την επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των τότε  αναδυόμενων αγορών βιοποικιλότητας

Έτος βιοποικιλότητας

Εκείνον τον καιρό οι διεθνείς δραστηριότητες περιβαλλοντικής προστασίας κάλυπταν περισσότερες από εκατό χιλιάδες προστατευόμενες περιοχές οι οποίες καταλάμβαναν πάνω από το 15% της παγκόσμιας επίγειας επιφάνειας, και απασχολούσαν δεκάδες χιλιάδες άτομα, από φοιτητές και αστυνομικούς έως γραφειοκρατικές ελίτ και βιολόγους. Όλοι αυτοί στελέχωναν ένα περίπλοκο σύμπλεγμα αλληλεπικαλυπτόμενων διαδικασιών περιβαλλοντικής διακυβέρνησης το οποίο συγκροτούσαν χιλιάδες ΜΚΟ, κρατικές υπηρεσίες, επιστημονικά ιδρύματα και άλλοι οργανισμοί

Παγκόσμια Πράσινη Οικονομία:  2019, Συνάντηση Κορυφής

Με επιχειρήματα σχετικά με το μεγάλο κοινωνικό κόστος από τις φυσικές απώλειες και ιδίως τις απώλειες βιοποικιλότητας, ισχυρά λόμπυ πίεζαν για την ανάγκη προσανατολισμού μέρους του ιδιωτικού κεφαλαίου προς την κατεύθυνση δημιουργίας μιας Παγκόσμιας Πράσινης Οικονομίας που, μεταξύ άλλων στόχων, θα προστάτευε και τη βιοποικιλότητα. Η έκθεση για την Πράσινη Οικονομία του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP 2011), για παράδειγμα, απαιτούσε άμεσα περισσότερες χρηματοοικονομικές επενδύσεις με στόχο τη δημιουργία της Παγκόσμιας Πράσινης Οικονομίας. Η έκθεση προσδιόριζε ως πηγή των σχετικών χρηματοδοτήσεων δεξαμενές περιουσιακών στοιχείων, όπως τα συνταξιοδοτικά συστήματα και οι ασφαλιστικές εταιρείες, περιουσιακά στοιχεία από δραστηριότητες που πετύχαιναν υπερκέρδη, αλλά και κρατικά κεφάλαια

Χρηματοδοτικές απαιτήσεις όπως προσδιορίστηκαν το 2010

Πολλά χρόνια αργότερα η βιο-προοπτική εξακολουθεί να αναφέρεται σε κερδοσκοπικές διαδικασίες κεφαλαιακής συσσώρευσης, ή παραφράζοντας τον Harvey του 2003, στην ‘προστασία της βιοποικιλότητας για χάρη του κέρδους’. Ενδεικτικοί είναι οι όροι του αγοραίου λεξιλόγιου ‘συσσώρευση μέσω προστασίας’, ‘βιώσιμο μοντέλο συσσώρευσης για το μέλλον’, ‘πράσινη οικονομία’, ‘φυσικό κεφάλαιο’, ‘πράσινη ανάπτυξη’ κ.ά. Όλα αυτά περιγράφουν ιδιωτικά κεφάλαια που αξιοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε οι δυνάμεις της αγοράς να ιδιοποιούνται φυσικά τοπία τα οποία θα υπέχουν στο εξής λειτουργία χρηματικού κεφαλαίου που θα αποφέρει κέρδη στους επενδυτές

Η ρητορική ευδοκιμεί, οι ιδιωτικές επενδύσεις αναμένονται

Σχετικές έρευνες, ωστόσο, έδειξαν ότι σε σχέση με τις παραδοσιακές και ακόμα κυρίαρχες ροές χρηματοδότησης που προέρχονται σε μικρότερο ποσοστό από φιλανθρωπικές και σε πολύ μεγαλύτερο από κρατικές χρηματοδοτήσεις, τα επενδυόμενα ιδιωτικά κεφάλαια στη νεοφυή αγορά του περιβάλλοντος είναι ελάχιστα. Την ίδια στιγμή οι σχετικές συζητήσεις ευδοκιμούν, αν δεν καταλήγουν σε ανέξοδη προπαγανδιστική φλυαρία υπέρ της ιδιωτικότητας. Το μεγαλύτερο μέρος του έστω ελάχιστου ιδιωτικού κεφαλαίου που κυκλοφορεί υπέρ της βιοποικιλότητας κατευθύνεται περισσότερο προς τα ‘βιώσιμα εμπορεύματα !’ , καθώς και τα ‘εμπράγματα περιουσιακά στοιχεία σε γη’ παρά προς τις νέες αγορές ‘οικοσυστημικών υπηρεσιών !’. Το επενδυόμενο ιδιωτικό κεφαλαίο σε αυτόν τον αναδυόμενο τομέα, εμφανίζει αργούς ρυθμούς ανακύκλωσης, διαθέτει χαμηλή ρευστότητα, ενέχει ρίσκα και δημιουργεί χαμηλές προσδοκίες απόδοσης

Οι προσδοκίες του νέου πράσινου καπιταλισμού

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι τα παραπάνω στοιχεία δεν συνάδουν με την τελεολογία του πράσινου καπιταλισμού που περιγράφει την περιβαλλοντική προστασία ως εύκολη και μη δαπανηρή λύση στο οικολογικό πρόβλημα, κατάλληλη για τις συνθήκες λιτότητας που επιβάλει η αγορά. Στην πραγματικότητα η κερδοσκοπική περιβαλλοντική διαχείριση χαρακτηρίζεται λιγότερο από τις επιτυχίες της, και περισσότερο από τις φαντασιώσεις που γέννησε, τις υποσχέσεις που έδωσε και εντέλει από την πολυετή αποτυχία της

Αποτυχία των συμφωνιών για τον ενεργειακό χάρτη

Σήμερα, από τη μια μεριά το χάσμα ανάμεσα στα νεοφιλελεύθερα ιδεώδη, τις αντίστοιχες διακηρύξεις και τα προβλεπόμενα , και από την άλλη τις πραγματικότητες που δημιουργεί η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών είναι πια εύκολα αναγνωρίσιμο. Μάλιστα πληθαίνουν και οι πρωτοβουλίες επανεκτίμηση των νεοφιλελεύθερων φαντασιώσεων για την περιβαλλοντική διαχείριση μέσω αγοραίων ρυθμίσεων

Ποσοστό του ΑΕΠ (2008) που κατευθύνθηκε προς την πράσινη οικονομία

Οι θετικά διακείμενοι ισχυρίζονται ότι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια αποτυχία, απλά, η ανάπτυξη της πράσινης αγοράς δεν έχει μεν ολοκληρωθεί, αυτό όμως θα συμβεί στο άμεσο μέλλον. Διατείνονται ότι το νέο λεξιλόγιο, η νέα ρητορική, καθώς και οι συναφείς νεοεμφανιζόμενες ρυθμίσεις αποτελούν απαραίτητα, προπαρασκευαστικά βήματα ώστε να διαμορφωθούν και νομιμοποιηθούν οι θεσμοί της πράσινης αγοράς

Στον αντίποδα, η μετριοπαθής βιβλιογραφία διαπιστώνει ότι το κεφάλαιο που αναζητά κέρδη στέκει ως επί το πλείστον αδιάφορο απέναντι στην προστασία της βιοποικιλότητας. Η ριζοσπαστική βιβλιογραφία το πάει λίγο παρακάτω και διαπιστώνει ότι εντός του ταξικού πλαισίου που κανοναρχείτε από τη συσσωρευτική ορμή των ελίτ, οι επενδύσεις στην αγορά περιβαλλοντικών αγαθών δεν μπορούν να αποφέρουν κέρδη, τουλάχιστον γρήγορα

Πράσινος καπιταλισμός

Τα σκληρά δεδομένα δείχνουν ότι οι προσδοκίες των υποστηρικτών δεν επαληθεύονται πολά χρόνια μετά. Για παράδειγμα, η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με προοπτική το 2030 στοχεύει στην αποδέσμευση (τουλάχιστον ?) 20 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως για δαπάνες υπέρ της φύσης,  μέσω ιδιωτικής και δημόσιας χρηματοδότησης, σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο. Το ελάχιστο αυτό ποσό για το σύνολο του Ευρωπαϊκού χώρου δείχνει ότι ρητορική ξεπέρασε κατά πολύ την πραγματική έκταση των ιδιωτικών αλλά και των δημόσιων ροών κεφαλαίων που συμμετέχουν πραγματικά στις δραστηριότητες διατήρηση της βιοποικιλότητας, αφού αυτού του είδους τα εγχειρήματα και κοστοβόρα είναι και η κερδοφορία αναμένεται πενιχρή και το ρίσκο παραμένει μεγάλο, και το χειρότερο για την αγορά: διαθέτουν έντονο κοινωνικό προφίλ

Οικοσυστημικές υπηρεσίες: Η φύση σε διατεταγμένη υπηρεσία

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ναι μεν οι επενδύσεις στις ‘οικοσυστημικές υπηρεσίες’ συνιστούν παταγώδη οικονομική αποτυχία, πλην η πολιτική και πολιτιστική απόδοση της αντίστοιχης ρητορικής παράγει αποτελέσματα που συντείνουν στη βιωσιμότητα των νεοφιλελεύθερων κανόνων και αξιών και τελικά στη διαιώνιση της κεφαλαιακής συσσώρευσης, καθώς και των παγιωμένων δομών εξουσίας