“Οικοσυστημικές Υπηρεσίες” και το πολιτικό νόημα : Τα πώς και τα γιατί

 

Οικοσυστημικές Υπηρεσίες (ΟΥ)

Ο όρος ‘οικοσυστημικές υπηρεσίες’ και για συντομία ΟΥ αντιστοιχεί σε δέσμη κατευθυντήριων ιδεών περιβαλλοντικής διαχείρισης. Στην τρέχουσα χρήση της, η ΟΥ επικεντρώνει σε τέσσερα κεντρικά σημεία:

1. κάτι συμβαίνει εκεί έξω (οικοσυστήματα, φύση, δάση, λεκάνες απορροής, …)
2. παροχές (πόροι, αγαθά, προϊόντα, υπηρεσίες…)
3. χρησιμότητα για τους ανθρώπους ή / και τη φύση (υγεία, επιβίωση, θεμελιώδη συστήματα υποστήριξης της ζωής, βιολογικοί οργανισμοί…)
4. αποτίμηση (συχνότερα σε νομισματικούς όρους)

Οικοσυστημικές Πρακτικές

Η ΟΥ παραπέμπει σε μια υποτίθεται ουδέτερη πρακτική και την ίδια στιγμή κρύβει επιμελώς τις ιδεολογικές προκείμενες πάνω στις οποίες κτίστηκε, καθώς και τα πολιτικά αποτελέσματα που παράγει η εφαρμογή της, δηλαδή το ποιος κερδίζει και ποιος χάνει

Η ανάδυση των ιδεών

Οι ιδέες που συγκροτούν τις ΟΥ εκκολάφτηκαν στο χώρο της περιβαλλοντικής και οικολογικής οικονομίας ενόψει της περιβαλλοντικής κρίσης διαρκείας (ερημοποίηση, ρύπανση, αποψίλωσης και απώλεια ενδιαιτημάτων, απώλεια ειδών κ.ά.). Ως αιτία ταυτοποιήθηκε ευθύς εξ αρχής η λειτουργία ενός οικονομικού συστήματος μη βιώσιμης διαχείρισης της φύσης επειδή δεν ‘εσωτερικεύει τις εξωτερικότητες που παράγει’

Πράσινος καπιταλισμός

Η εμφάνισή της ΟΥ αντικατοπτρίζει δύο ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές τάσεις. Α. την αυξανόμενη κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων ιδεών που πρόβαλαν τις αγορές ως το πιο αποτελεσματικό εργαλείο διαχείρισης και ρύθμισης. Β. ο «οικολογικός εκσυγχρονισμός», ο οποίος βλέπει τις λύσεις στη σύγχρονη περιβαλλοντική κρίση όχι στη ρύθμιση/ανατροπή των διδικασιών παραγωγής και κατανάλωση αλλά στους περισσότερους και καλύτερους εκσυγχρονισμούς. Ως νέο στοιχείο ζητούν από τα κράτη και την κοινωνία να διασφαλίσουν ότι οι μηχανισμοί της αγοράς θα ενσωματώνουν την οικονομική αξία της φύσης στην οικονομία και την κοινωνία, μέσω της τεχνολογία στην οποία ομνύουν αμφότερες. Έτσι θα δημιουργηθούν περισσότερο πράσινες παραγωγικές διαδικασίες και πρακτικές εκμετάλλευσης των πόρων (πράσινος καπιταλισμός). Κοντολογίς προετοίμασαν την επικράτηση μιας ιδέα που θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον καπιταλισμό εσωτερικεύοντας τις εξωτερικότητες που παράγει η οικονομική δραστηριότητα, καθώς επίσης και να περιγράψουν το πρασίνισμα της οικονομίας με τρόπο που να δείχνει εντελώς φυσική υπόθεση η τιμολόγηση και η αμοιβή «υπηρεσιών» που παρέχονται από τα οικοσυστήματα

Η ιδέα προωθήθηκε από ένα ισχυρό δίκτυο επιστημόνων γύρω από τα πανεπιστήμια Stanford και Florida, καθώς και το ινστιτούτο Beijer στη Στακχόλμη. Η πρώτη πρακτική εφαρμογή αυτών των ιδεών έγινε στην Κόστα Ρίκα

Εστιακό αντικείμενο

Όπως αρκετές άλλες ‘βιώσιμη ανάπτυξη’, ‘διαχείριση λεκάνης απορροής’ ‘βιοποικιλότητα’ έτσι και η ιδέα των ‘οικοσυστημικών υπηρεσιών’ λειτούργησε ως ‘εστιακό αντικείμενο’ (boundary object). Πρόκειται για δέσμες ιδεών ευρείας απεύθυνσης στη διάθεση διαφορετικών ενδιαφερόμενων και για διαφορετικούς σκοπούς, οι οποίες διαμεσολαβούν, αναπλαισιώνουν και εντάσσουν σε κοινό πλαίσιο αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα και με τον τρόπο αυτό τα καθιστούν αναπόσπαστα στοιχεία μιας νέας ταυτότητας. Στην προκειμένη περίπτωση αναπλαισιώνονται οι περιβαλλοντικές ανησυχίες και εντάσσονται σε πλαίσια λογικών με ανθρωποκεντρικές και νεοφιλελεύθερες τάσεις. Κοντολογίς, το εστιακό αντικείμενο, είναι στοιχείο της ιδεολογίας και λειτουργεί ως Λακανικής έμπνευσης σημείο διαραφής (point de capiton)

Η ΟΥ ως μεταφορά

Οι δέσμη ιδεών ΟΥ συγκροτεί μεταφορά που προβάλει αξίες και διαμορφώνει ένα πλαίσιο που δίνει συγκεκριμένη μορφή στη σκέψη και τη δράση. Αναπτύχθηκε στη βάση δύο άλλων μεταφορών αυτής του οικοσυστήματος και εκείνης των υπηρεσιών. Η ιδέα που κινητοποίησε την ένταξη των δύο μεταφορών στην ΟΥ ήταν η εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων της οικονομικής παραγωγής

Η σύνθετη μεταφορά

Ο όρος «οικοσύστημα» χρησιμοποιείται ευρύτατα τόσο στον επιστημονικό όσο και στο δημόσιο λόγο. Είναι μια αφηρημένη κατασκευή που επιτρέπει να μιλάμε για ιδέες, οικονομίες, βιολογίες, περιβάλλοντα, καθώς και για τις διαδικασίες με τις οποίες όλα αυτά αλληλεπιδρούν. Ο όρος εντάσσεται ομαλά στη δέσμη ιδεών ΟΥ γιατί αναφέρεται σε μια λειτουργική φιλοσοφία διατήρησης όπου οι άνθρωποι είναι μέρος της φύσης. Με τη σειρά της, η μεταφορά ‘υπηρεσίες’ μπορεί να γίνει αντιληπτή με διάφορους τρόπους – ως υπηρεσία προς, ως αλτρουιστική δράση, ή, από οικονομική άποψη ως δραστηριότητα που αμείβει. Ο τελευταίος είναι εκείνος που επικρατεί στο τρέχον πλαίσιο των ΟΥ

Εργαλεία οικονομικής αποτίμησης

Πέρα από την κριτική που ασκήθηκε από την οικοαριστερά στην ΟΥ ως εργαλείου νεοφιλελεύθερης διαχείρισης με στόχο την ‘πράσινη αρπαγή’, επερωτήθηκαν και οι χρησιμοποιούμενες μετρικές αναφορικά με την αξιοπιστία, τη σαφήνεια, την ακρίβεια, τη σταθερότητα και τη χρηστικότητα τους ως εργαλείων εμπορευματοποίησης της φύσης

Μερικά από τα ανοιχτά ζητήματα που αφορούν την ποσοτικοποίηση των μεταβλητών είναι τα ακόλουθα:

Πώς μπορούν να τιμολογηθούν διαδικασιες του οικοσυστήματος, όπως η εδαφογένεση, η φωτοσύνθεση κ.ά. που εκτός του ανθρώπου συνιστούν σημαντικότατες πηγές και για άλλων πλειάδα οργανισμών

Πώς μπορούν να διακριθούν και να τιμολογηθούν αναλόγως διαδικασίες που παράγουν για τον άνθρωπο από άλλες ενδογενείς διαδικασίες που συντηρούν την ευρωστία των φυσικών δόμων

Πώς μπορεί να τιμολογηθεί η ποιότητα ενός φυσικού σχηματισμού η οποία καθορίζεται από τη συνέργεια ανθρωπογενών και μη διαδικασιών, όπως η ποιότητα του εδάφους όπου συνεργούν οι ιδιότητες του εδάφους, οι γεωργικές πρακτικές και η αλληλεπίδραση των δύο

Ποιες από τις πολυάριθμες και αλληλεξαρτώμενες δυνατές υπηρεσίες θα τιμολογηθούν και επομένως θα εμπορευματοποιηθούν, ποιες οι συνέπειες για τις υπόλοιπες και τι κινδύνους έχει αυτό για την ακεραιότητα και την ευρωστία των φυσικών σχηματισμών

Ποια είναι η κατάλληλη κλίμακα ανάλυσης, ο πλανήτης, η χώρα, το τοπίο, το οικοσύστημα, το χωράφι, και ποια μέσα θα χρησιμοποιηθούν, δορυφορικές εικόνες, χωρικές τομές, επιφάνειες, συγκεκριμένα τοπικά είδη, εισβολικά είδη. Οι δυνατότητες αναρίθμητες