Ο μύθος του ‘φυσικού κεφαλαίου’. Θα σώσει τον κόσμο η εξουσία των λογιστών ;

 

 

 

 

                                                     Sian Sullivan               Mary Midgley    Michel Foucault

Τούτη την ώρα της παγκόσμιας οικολογικής και οικονομικής κρίσης είναι επίσης η στιγμή όπου η ‘φύση’ αναπλαισιώνεται και μετατρέπεται σε ‘φυσικό κεφάλαιο’. Στοιχεία από διαφορετικές σφαίρες, οικονομία, επιχειρήσεις και χρηματοοικονομική αφενός και αφετέρου οικολογία, περιβαλλοντισμός και περιβαλλοντική διαχείριση συνδυάζονται συστηματικά, αναπλαισιώνονται και εντάσσονται στην ‘πράσινη οικονομία’. Η νεοφυής μεταφορά διαθέτει πλέον τον ιδιαίτερο δικό της λόγο, τους δικούς της φορείς, ιδρύματα, υπολογιστικές τεχνολογίες, διαμορφώνει νέες αγορές υπηρεσιών οικοσυστήματος, νέες πηγές χρηματοδότησης και δημιουργεί νέα μονοπάτια κεφαλαιακής κυκλοφορίας

Πράσινη οικονομία

Η προσέγγιση της πράσινης οικονομίας αντλεί από της σφαίρα της οικονομικής κοινωνιολογίας και επικεντρώνει στα λειτουργικά οικονομικά στοιχεία όπως είναι για παράδειγμα ο χρηματοδοτικός μηχανισμός REDD (Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation) καθώς και σε στρατηγικές για την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού κινδύνου

Η νέα οικονομική μυθολογία

Το οικοδόμημα της νέας οικονομικής μυθολογίας εδράζεται σε τέσσερις βασικούς άξονες που επιτρέπουν στις εξωτερικές, μη ανθρώπινες φύσεις να γίνουν οικονομικά ευανάγνωστες ως ‘φυσικό κεφάλαιο’

1. μια ανατρεπτική προσέγγιση, που κατανοεί τα φυσικά στοιχεία και περιγράφει τις πρακτικές περιβαλλοντικής διαχείρισης με όρους οικονομίας και χρηματοοικονομικών. Εδώ κεντρική θέση κατάχουν οι όροι ‘φυσικό κεφάλαιο’ και ‘οικοσυστημικές υπηρεσίες’
2. μια θεσμική μετατόπιση, όπου οι νέες συμμαχίες συμφερόντων και τα καινούργια δίκτυα σχέσεων αλληλοσυνδέονται και συναρθρώνονται γύρω από την νέα πράσινη μεταφορά που επαγγέλλεται τη μετατροπή και τη διαχείριση της φύσης ως ‘φυσικού κεφαλαίου’
3. μια λογιστική τεχνική, όπου τα φυσικά στοιχεία αποτιμώνται ως αριθμητικές μεταβλητές ενός ‘φυσικού κεφαλαίου’, έτσι ώστε να τους αποδοθεί ανταλλακτική αξία έναντι άλλων κεφαλαιακών μεταβλητών
4. μια ουσιαστική εμπορική πρακτική, μέσω της οποίας οι επιχειρήσεις και οι φορείς χρηματοδότησης διαχειρίζονται τα στοιχεία της φύσης εκεί έξω ως περιουσιακά στοιχεία του ‘φυσικού κεφαλαίου’, τα αξιοποιούν και επενδύουν με όρους χρηματοοικονομικούς

Η νέα οικονομική μεταφορά

Η νέα οικονομική μεταφορα/μύθολογία περί το ‘φυσικό κεφάλαιο’ έγινε τάχιστα ηγεμονική. Με βάση τις ειδικές γλώσσες της οικονομίας, ταχαμ’ δήθεν κοινωνικά ουδέτεροι τεχνοκράτες προβάλουν με το τουπέ της αυθεντίας ισχυρά συμβολικά στοιχεία που διαβάζουν τον κόσμου γύρω μας και εμφανίζουν την ανάγνωση τους ως καθολική αλήθεια. Στον αντίποδα, αποσιωπούν επιμελώς την περεταίρω και ουσιαστική ενσωμάτωση της φύσης στις μηχανιστικές λογικές του κεφαλαίου

                                         Φράγμα στο Μαραθώνα                       Λίμνη Κερκίνη

Μέσα από την κοινωνική πειθαρχία που επιβάλουν οι λογιστικοί υπολογισμοί τα φυσικά στοιχεία, ο Στρυμώνας για παράδειγμα, τιθασεύονται, οργανώνονται τεχνικά και μετατρέπονται σε αποφασιστικά στοιχεία των μηχανισμών εξουσίας που τους ερευνούν, τους κατανοούν με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, τους εξουσιάζουν και εντέλει τους αναδιοργανώνουν ώστε να αποκτήσουν οικονομική χρησιμότητα, όπως έγινε με την δημιουργία της τεχνικής λίμνης Κερκίνης

Η λογιστική του ‘φυσικού κεφαλαίου’

Ιδιαίτερη σημασία έχει η κωδικοποίηση και η ένταξη των φυσικών στοιχείων σε ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο  που κάνει τη φύση αντικείμενο/εργαλείο ελέγχου,  εξέτασης, κρίσης, εξαναγκασμού και παρέμβασης, κοντολογίς υπόθεση της γλώσσας και των τυπικών πρακτικών της οικονομίας και της λογιστικής

Για παράδειγμα υπολογισμοί του είδους ‘η ετήσια αξία των οικοσυστημικών υπηρεσιών κυμαίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ 16 και 54 τρισεκατομμυρίων δολαρίων’ ή ‘οι παγκόσμιες επιχειρηματικές ευκαιρίες που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων ενδεχομένως ανέρχονται στο επίπεδο των 2-6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ ετησίως’, προσδίδουν χάρη στους αριθμούς επίφαση αντικειμενικότητας ανεξάρτητα από τη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε ή και τις παραδοχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν αυτοί οι υπολογισμοί. Στη βάση των αυτονόητων και μέσω της απλοποίησης της ακαδημαϊκής γνώσης, αυτό που καταφέρνουν επί της ουσίας είναι η υπακοή της σκέψης, των επιθυμιών και των προσδοκιών στις επιστημονικές δικτατορίες και τις οικονομικές επιταγές, την ίδια στιγμή που υποτιμάται ο πλούτος της ζωής, και γίνεται σχεδόν ανέφικτη  η επίκληση πολιτισμικών αξιών

Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι στη συγκυρία ς ηγεμονίας της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, η μεταφορά ‘φυσικό κεφάλαιο’ είναι η κυρίαρχη κατασκευή και προβολή του τί είναι φυσικό. Στην οικονομική πράξη, ωστόσο, ο μύθος λειτουργεί ως μια τεράστια ευκαιρία για την αναζωογόνηση του καπιταλιστικού ορθολογισμού παραγνωρίζοντας τις συστημικές οικονομικές και οικολογικές βλάβες, καθώς και τις ανισότητες που προκαλεί. Ο μύθος του ‘φυσικού κεφαλαίου’ αποικίζει το φαντασιακό μας, γίνεται μέρος του τρόπου σκέψης και υπόβαθρο όπου διαμορφώνονται οι ψυχικοί μας βιότοποι

Ο φετιχισμός των μετρήσεων

Ακόμα περισσότερο, η νέα μεταφορά βαθαίνει το φετιχισμό των οικονομικών μετρήσεων, ενώ ταυτόχρονα αποκρύπτει τη φύση της οικολογικής κρίσης. Η ενίσχυση της τάσης για μέτρηση των πάντων λειτουργεί έτσι ώστε το ‘πραγματικό’ δηλαδή η φύση να μοιάζει όλο και περισσότερα με ‘φυσικό κεφάλαιο’ να μετατρέπεται δηλαδή προοδευτικά σε ένα ακόμα οικονομικό φετίχ. Με άλλα λόγια, το ‘φυσικό κεφάλαιο’ φυσικοποιείται, υπάρχει εκεί έξω αντικειμενικά, διαμορφώνει τρόπους σκέψης και παράγει τις δικές του αλήθειας για τον κόσμο μας. Ωστόσο, ως φυσική υπόσταση δεν χρειάζεται περεταίρω ανάλυσης των πώς και των γιατί. Τελικά, ο μύθος ‘φυσικό κεφάλαιο’ νομιμοποιεί στο μυαλό μας τη σύγκλιση ανάμεσα στην οικολογία και την οικονομία και μετατρέπει τη φύση σε κεφαλαιουχικό και διαπραγματεύσιμο περιουσιακό στοιχείο