Είναι η Πράσινη Νέα Συμφωνία (Green New Deal) η σούπερ-λύση στα οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα της ΕΕ ;

Στο μέτρο που αμφισβητεί την πολιτική και οικονομική ορθοδοξία σχετικά με την παγκόσμια κρίση, – οικολογική, οικονομική, πολιτική και όχι μόνο- , η Πράσινη Νέα Συμφωνία (Green New Deal) έχει αποφασιστική σημασία για την αριστερά.  Ανάμεσα στις σημαντικές προγραμματικές πρόνοιες της νέας πρότασης ξεχωρίζουν η αύξηση των μισθών και γενικότερα η ενίσχυση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων,  ο εκδημοκρατισμός της οικονομίας με ελέγχους κεφαλαίων, περιορισμούς στους χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς και ο έλεγχος της λειτουργίας των μεγάλων τραπεζών, με στόχο την πράσινη κοινωνική δικαιοσύνη.

Ανάδυση του νέου, γενναίου πράσινου κόσμου

Γενικά, η νέα πρόταση προβλέπει φορολόγηση του πλούτου και παράλληλα α) σημαντικές δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές ώστε να αλλάξει το ενεργειακό καθεστώς με τελική κατάληξη την κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, καθώς  και β) δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας. Η έμφαση είναι υπέρ των δημόσιων δικτύων πάσης φύσεως μεταφορών, της παροχής κινήτρων αλλά και της δημιουργίας διχτυών ασφαλείας προκειμένου να  προωθηθεί το πρασίνισμα του ατομικού και κοινωνικού βίου. Υπέρτατη σημασία έχει η προβολή μιας νέας θετικής κοινωνικής φαντασίωση υπέρ ενός ειρηνικού, οικολογικού και δίκαιου μέλλοντος.

Η win-win πράσινη συμφωνία

Η πράσινη συμφωνία προβάλλεται ως win win, όπου στο πλαίσιο μιας πράσινης οικονομίας ενισχύεται η καπιταλιστική ανάπτυξη, ενώ παράλληλα αναβαθμίζονται οι μισθοί, οι συνθήκες εργασίας και η συμμετοχική διαχείριση του περιβάλλοντος. Και αυτά χωρίς να χάνει κανείς.

Τεχνολογία αποτελεσματικής δέσμευσης του άνθρακα. Σε αναζήτηση

Από την πλευρά της Οικο-αριστεράς, ωστόσο, επισημαίνεται ότι η εφαρμογή του προγράμματος εμφανίζει σειρά προβλημάτων σχετικά με την τεχνολογία, την οικονομία, την πολιτική και τους θεσμούς τα οποία ζητούν άμεσες απαντήσεις. Σημειώνει ακόμη ότι η επιτυχία της πράσινης συμφωνίας συναρτάται με την οριστική αποδέσμευση της ανάπτυξης από τις εκπομπές άνθρακα και μεθανίου, της ασύστολης χρήσης γεωργικών σκευασμάτων κ.ά. Η μεταποίηση, οι μεταφορές και η γεωργία πρέπει να πρασινίσουν, πράγμα που, μετά την οριστική εγκατάλειψη των πυρηνικών φαντασιώσεων, απαιτεί 100% ανανεώσιμες πηγές, καθώς και την ανάπτυξη τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης του άνθρακα, νέες καλλιεργητικές πρακτικές κλπ.

treadmill of production

Η κριτική αναγνωρίζει ότι η οικολογική παραγωγή προωθεί  την αποτελεσματικότερη χρήση πόρων. Εκφράζει, ωστόσο και κάποια αυτοσυγκράτηση καθόσον η εμπειρία δείχνει ότι ένα αποτελεσματικότερο προϊόν ενθαρρύνει συνήθως και την αύξηση της κατανάλωσης και πιθανότατα δημιουργεί νέες και μεγαλύτερες μορφές αποβλήτων (θεωρία του ‘παραγωγικού διάδρομου, treadmill of production’.  Η βελτιωμένη απόδοση των καυσίμων και οι φαρδύτεροι δρόμοι π.χ.  αυξάνουν τον αριθμό των οχημάτων.

Η μαζική εγκατάσταση πάνελ και γεννητριών έχει συνέπειες

Στην τελική, τα κέρδη από ένα πρόγραμμα καθαρότερων και αποδοτικότερων τεχνολογικών καινοτομιών ενδέχεται να αναιρεθούν από τη συνολική αύξηση των εισροών, υλικών καθώς και τα κόστη αποκατάστασης. Πράγματι, οι ανεμογεννήτριες και οι ηλιακοί συλλέκτες παράγουν μια σειρά από περιβαλλοντικές εξωτερικότητες (χρήση ειδικών κραμάτων και σπάνιων γαιών, σύντομη διάρκεια ζωής, χρήσεις γης και συναφείς διαδικασίες αποκατάστασης, οικολογικές συνέπειες κ.ά.).

Μεταβολικό χάσμα

Σημαντικότερη είναι η διεύρυνση της κατά τον Μαρξ ‘μεταβολικής ρήξης ή μεταβολικού χάσματος’,  όπου ο καπιταλισμός καταστρέφει τη σχέση ανθρώπου-φύσης. Συγκεκριμένα,  ο άνθρωπος χρησιμοποιεί φυσικά στοιχεία (φυσικές αξίες χρήσης) και μέσω της εργασίας τα μετατρέπει σε χρηστικά τεχνήματα, οπότε και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι αναπόσπαστο μέρος αυτής της σχέσης. Στην προκειμένη περίπτωση, διεύρυνση της ρήξης σημαίνει ανισότητες και χάσματα μεταξύ περιοχών, πόλης και υπαίθρου, απώλεια ισορροπίας των γεωχημικών κύκλων, ανισότητες στη χωρική κατανομή της εδαφικής γονιμότητας, ανισότητες στη φυσική ικανότητα αποκατάστασης των ενδιαιτημάτων, χάσματα στην εφοδιαστική αλυσίδας κ.ά. ). Την ίδια στιγμή, στέκει πάντα στη γωνία ο κίνδυνος, μέσω κρατικών επενδύσεων και ΣΔΙΤ, η παραγωγική επέκταση να εκτραπεί υπέρ της κεφαλαιακής συσσώρευση και περαιτέρω συσσώρευση πλούτου σε ιδιωτικά χέρια.

Πράσινες στοχεύσεις

Εξειδικευμένες κριτικές παρατηρήσεις σχετικά με την πράσινη πρόταση έρχονται από τις ΗΠΑ όπου το Green New Deal βρέθηκε προσφάτως στην προεκλογική ατζέντα. Υποστηρίχθηκε ότι προκειμένου η χώρα να φτάσει στο 100% ενεργειακής παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές, όταν για την ώρα μόνο ως το 15% προέρχεται από αυτές, απαιτείται σειρά δύσκολων αποφάσεων.

1. κατάργηση της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων, ετήσιας αξίας περίπου 4,65 τρισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως που απαιτεί απορρόφηση του οικονομικού σοκ, καθώς και συναφείς ρήξεις με τα αντίστοιχα λόμπι
2. προκειμένου να συνεχιστούν με αμείωτο ρυθμό οι αεροπορικές πτήσεις με χρήση αγροκαυσίμων, το απαιτούμενο ποσό της γεωργικής παραγωγής είναι αδύνατον να παραχθεί
3. οι διατροφικές συνήθειες θα πρέπει να αλλάξουν δραματικά. Απαιτείται αποτελεσματικότερη χρήση των τροφικών διαθέσιμων και ισχυρή μείωση της κατανάλωσης κρέατος
4. βιομηχανίες εξαρτώμενες από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς και αντίστοιχες αλυσίδες εφοδιασμού θα πρέπει να προσαρμοστούν εξαιρετικά γρήγορα και αυτό απαιτεί ισχυρά οικονομικά κίνητρα
5. τελικό συμπέρασμα, για να λειτουργήσει η Πράσινη Νέα Συμφωνία απαιτείται ισχυρή αναπροσαρμογή στις τρέχουσες αξίας αλλά και την τρέχουσα κερδοφορία.

Πράσινη γεωργική οικονομία

Εκτός από εξειδικευμένα σημεία, η κριτική ανέδειξε και σειρά συστημικών  και πολιτικών ζητημάτων

1. πόσο εύκολα μπορεί να λειτουργήσει το Green New Deal σε ένα γενικότερο ποσοτικοποιημένο περιβάλλον όπου κυριαρχεί η λογική ‘επενδύω ώστε να πετύχω ανταγωνιζόμενος τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση στο συντομότερο δυνατό χρόνο’
2. πώς θα διασφαλιστεί η αναγκαία οικονομική σταθερότητα ώστε  να αποφευχθούν κατακλυσμιαίες επενδυτικές απεργίες και επικίνδυνες νομισματικές αναταράξεις
3. πόση δημόσια επένδυση υπέρ της ‘Πράσινης Βιομηχανικής Επανάστασης’ θα απαιτηθεί ώστε να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενα φαινόμενα αύξησης τη ανεργίας
4. πόσες και ποιες πρωτοβουλίες θα χρειαστεί να αναλάβει η κυβέρνηση ώστε να αποτρέψει μια γενική κοινωνική κατάρρευση
5. αν και περιβαλλοντικά αποτυχημένα, τα συστήματα εμπορίας άνθρακα δημιούργησαν παγκόσμιες ευκαιρίες τεράστιας κερδοφορίας, καθώς και νέες αγορές αγοροπωλησίας δικαιωμάτων. Στο νέο οικολογικό πλαίσιο με ποιόν μηχανισμό θα γίνεται η τιμολόγησης των φυσικών πόρων.  Και είναι λύση ο νέος τρόπος τιμολόγησης έτσι ώστε να μην οδηγήσει σε περαιτέρω εμπορευματοποίηση της φύσης, ούτε να  δημιουργήσει νέες κερδοσκοπικές αγορές δικαιωμάτων
6. η οικολογική κρίση έχει παγκόσμια διάσταση και η αντιμετώπιση της απαιτεί παγκόσμια δράση. Ποια θα ήταν λοιπόν μια συγκεκριμένη πρακτική εφαρμόσιμη σε έναν ετερογενή κόσμο με ποικιλία προβλημάτων, προσδοκιών και πολιτιστικών παρακαταθηκών