Πράσινη Μετάβαση και Από-ανάπτυξη

Robert Pollin

Στις 16 Δεκεμβρίου το Πράσινο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο (GEF) που χρηματοδοτείται από το κοινοβούλιο διοργάνωσε διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα την ανάπτυξη πολιτικών μετάβασης ‘προς όφελος των αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και της ευημερίας όλων, τόσο στην ΕΕ όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο’.

Συγκεκριμένα, προσδιορίζει ως πρόκληση τη δημιουργία συναίνεσης υπέρ της μετάβασης από την εξορυκτική στην οικονομία των ανανεώσιμων πόρων με οικονομική δικαιοσύνη και σεβασμό στις τοπικότητες. Στο επίκεντρο θέτει την υπέρβαση της κλιματικής κρίσης και τη δημιουργία μεγάλου όγκου πράσινων και αξιοπρεπών θέσεων εργασίας. Μάλιστα, στο πλαίσιο ενός πολυεπίπεδου κόσμου αναζητά ξεχωριστές μεταβατικές πρωτοβουλίες  ̶  και όχι ενιαίο μοντέλο  ̶  από εταιρείες και τομείς, από πόλεις, περιφέρειες και έθνη, καθώς και από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της.

Από-ανάπτυξη

Εντυπωσιακός και πάντως αναπάντεχος ήταν και ο τίτλος της εκδήλωσης ‘Just Transition to Degrowth Society’ που έρχονταν να συνδέσει την ‘Πράσινη Μετάβαση’ με τις ‘Προτάσεις Από-ανάπτυξης’. Οι προτάσεις αυτές διατυπώθηκαν από μερίδα της οικαριστεράς και  υποστηρίζουν ότι η τρέχουσα οικονομική πολιτική είναι και αντι-οικονομική, και άδικη, και οικολογικά μη βιώσιμη, οπότε προτείνουν εναλλακτικά την εφαρμογή πολιτικών Από-Ανάπτυξης (degrowth). Η νέα πρόταση πάει πολύ πέρα από το GEF και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αποδέχεται μεν τις άτολμες προτάσεις της ‘Πράσινης Μετάβασης’ επικεντρώνει πρωτίστως, όμως, στις κοινωνικές ανάγκες, ζητά την αλλαγή του μοντέλου κατανάλωσης ως προϋπόθεση για το άνοιγμα του δρόμου προς την κοινωνική απελευθέρωση και το οικολογικό μέλλον.

Βασικά σημεία της πρότασης ‘Από-Ανάπτυξη’

Υποστηρίζει ακόμη ότι η σύγχρονη καπιταλιστική ανάπτυξη ευνοεί την άνιση κατανομή του κόστους και των ωφελειών. Υποστηρίζει επίσης ότι, στοχεύοντας αποκλειστικά στη συνεχή αύξηση της προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών προς κατανάλωση, μεγάλο μέρος της οποίας, ειδικά εκείνης των ανθρώπων υψηλού εισοδήματος αποτελεί σπατάλη, καθώς και η επακόλουθη ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη, επάγουν μη αντιστρεπτές περιβαλλοντικές ζημίες.

Ο φετιχισμός του ΑΕΠ

Διαπιστώνει, ότι η χρήση του ΑΕΠ ως του απόλυτου μέτρου οικονομική ανάπτυξης αποτελεί μεν το φετίχ του σύγχρονου κόσμου, πλην οι τρόποι υπολογισμού του παράγουν παραπειστικές εικόνες καθώς δεν λαμβάνονται υπόψη η εξωτερίκευση των περιβαλλοντικών συνεπειών, η αμειβόμενη κρυφή εργασία κυρίως των γυναικών, ούτε όμως και διανομή του κοινωνικού πλούτου.

Μεγιστοποίηση του κέρδους

Υποστηρίζουν ότι στον πυρήνα του νεοφιλελεύθερου σχεδίου βρίσκεται η μεγιστοποίηση του επιχειρηματικού κέρδους με στόχο τη συγκέντρωση του πλούτου, η οποία και υπερπροσδιορίζει τις οικονομικές πρακτικές στο σύνολό τους. Διαπιστώνουν ότι τα τελευταία χρόνια, η συσσώρευση πλούτου στις προηγμένες οικονομίες έχει προχωρήσει με ταχύτατο ρυθμό, παρόλο που η μέση οικονομική ανάπτυξη έχει μειωθεί κάτω από το μισό του ρυθμού που επικράτησε κατά την πρώτη μεταπολεμική φάση του κοινωνικού κράτους, ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Και καταλήγουν ότι, η δυνατότητα επαναφοράς του καπιταλισμού στη μεταπολεμική χρυσή εποχή είναι φρούδα ελπίδα. Κατ’ αυτούς, η λύση και της περιβαλλοντικής κρίσης απαιτεί την οικοδόμηση προγράμματος ανατροπών με τελικό στόχο τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό που θα είναι και οικολογικός. Σύμφωνα με τον R. Pollin, αυτή ακριβώς είναι και η αποφασιστική διαφορά ανάμεσα στις προτάσεις ‘Από-Ανάπτυξη’ και  ‘Πράσινη Μετάβαση’ καθόσον η τελευταία στερείται τελικής στόχευσης και επομένως σηματοδοτημένης πορείας.

‘Πράσινη Μετάβαση’ & ενεργειακή έκρηξη

Στον αντίποδα η ‘Πράσινη Μετάβαση’ θεωρεί σοβαρό μείον της πρότασης ‘Από-Ανάπτυξη’ τη ροπή πολλών υποστηρικτών της τελευταίας προς τη συνθηματολογία και τους τελικούς στόχους που, όμως, συνοδεύονται από ανεπαρκείς προτάσεις άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης του επείγοντος, της κλιματικής κρίσης και σταθεροποίησης του κλίματος.

Αμφισβητεί ακόμα και την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας Από-Ανάπτυξης. Το επιχείρημα είναι ότι η μείωση των επιπέδων του CO2 δεν συναρτάται άμεσα από τη συρρίκνωση του ΑΕΠ. Μάλιστα, παρουσιάζουν και δεδομένα από υποθετικά σενάρια που δείχνουν ότι η συρρίκνωση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 10 τοις εκατό κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες λόγω μειώσεων στην παραγωγή και κατανάλωση ορυκτών καυσίμων θα προκαλούσε μεγάλη ύφεση με αποτέλεσμα τεράστιες απώλειες θέσεων εργασίας και δραματική μείωση του βιοτικού επίπεδο των εργαζομένων και των φτωχών, ενώ η αντίστοιχη μείωσης των εκπομπών CO2 θα ήταν μάλλον πενιχρή. Αντίθετα, σύμφωνα με την ‘Πράσινη Μετάβαση’ μεγάλη μείωση στις εκπομπές CO2 θα επέφερε η μαζική αύξηση της ενεργειακής απόδοσης  των καθαρών πηγών – οι οποίες και θα συνέβαλαν στην αύξηση του ΑΕΠ.

Tim Jackson

Ορισμένοι θεωρητικοί της ‘Από-Ανάπτυξης’ υποστηρίζουν την ανάγκη σταθεροποίησης του κλίματος και συμφωνούν ότι αυτό απαιτεί την απόλυτη αποσύνδεση της ανάπτυξης από τις εκπομπές CO2 σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ απορρίπτουν την ιδέα της σχετικής αποσύνδεση, την περίπτωση δηλαδή όπου αρκεί ο ρυθμός εκπομπών CO2 να είναι αισθητά χαμηλότερος από τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ. Φαίνεται ότι μέχρι σήμερα ελάχιστες χώρες έχουν πετύχει την απόλυτη αποδέσμευση και με βάση αυτό το γεγονός στους κόλπους των υποστηρικτών της ‘Από-Ανάπτυξης’ εκφράζονται αμφιβολίες για το κατά πόσον αυτό θα αποδειχθεί τελικά ρεαλιστικός στόχος. Υποστηρίζουν, συγκεκριμένα, ότι οι απαιτούμενες τεχνολογικές βελτιώσεις καθαρών τεχνολογιών απαιτούν την ασταμάτητη ανάπτυξη της οικονομίας.

Ανάπτυξη χωρίς ορυκτά καύσιμα

Οι υποστηρικτές της ‘Πράσινης Μετάβασης’ αντιτείνουν ότι ναι μεν η απόλυτη αποσύνδεση σε παγκόσμια κλίμακα είναι εξαιρετικά δύσκολη, όχι όμως και αδύνατη. Εκτιμούν συγκεκριμένα ότι οι απαιτούμενες σε παγκόσμια κλίμακα επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες (ετήσιο ύψος περίπου 1.5 τρισεκατομμύρια δολάρια και χρονική διάρκεια 20 χρόνια) συνιστούν μεγάλο πλην ρεαλιστικό στόχο αφού θα συμβαδίζουν με ψηλούς ρυθμούς βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και σοβαρή επέκταση των ευκαιριών απασχόλησης, ιδίως σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Τελικά, αντί της συνεχούς αύξησης των ανισοτήτων που επέβαλε ο νεοφιλελευθερισμός για 40 τόσα χρόνια, η ‘Πράσινη Μετάβαση’ προγραμματίζει τη ραγδαία μείωση τους. Ο ρεαλισμός αυτού του στόχου εδράζεται στη βεβαιότητα ότι ο ρυθμός αναστροφής των ανισοτήτων σε όλες τις χώρες θα είναι πολύ μεγαλύτερες αν αναπτύσσεται η καθαρή οικονομία στο σύνολό της, παρά όταν οι λιγοστοί πλούσιοι αγωνίζονται μεταξύ τους για μερίδια μιας συρρικνωμένης πίτας.

Στο δρόμο για τον οικοσοσιαλισμό

Αντίθετα, κρίνουν ως πολιτικά μη ρεαλιστική την πρόταση των οπαδών της ‘Από-Ανάπτυξης’ επειδή με την εφαρμογή της εκτιμούν ότι τα εισοδήματα, ιδίως στις πλούσιες χώρες, θα μειωθούν στο μισό. Τονίζουν ότι οι οπαδοί της θεωρίας της ‘Από-Ανάπτυξης’ δεν παρουσιάζουν συγκεκριμένο σχέδιο κλιματικής σταθεροποίησης με κόστη, ρυθμούς και χρονοδιαγράμματα. Για να καταλήξουν ότι, παρά τη στενότητα της στόχευσης στην κλιματική αλλαγή και την έλλειψη ρητά διατυπωμένης προοπτικής κοινωνικής απελευθέρωσης, η επείγουσα ανάγκη υπέρβασης της οικολογικής κρίσης επιβάλει στην αριστερά να διεκδικήσει σθεναρά την εφαρμογή του προγράμματος της ‘Πράσινης Μετάβασης’, αδιαφορώντας για τις σειρήνες που υποστηρίζουν ότι η κατάληξή του θα είναι ο πράσινος καπιταλισμός. Απαιτεί ακόμα την πλήρη συνείδηση ότι σε τούτη τη συγκυρία, η εφαρμογή του προγράμματος πετυχαίνει το ελάχιστο, να ανοίξει τουλάχιστον έναν προνομιακό χώρο διαβούλευσης στο δρόμο για το σοσιαλισμό που θα είναι υποχρεωτικά και οικολογικός.