Η ‘Πράσινη Μετάβαση’ ή θα είναι μετά-εξορυκτική ή δεν θα υπάρξει

Η καταστροφική εξορυκτική οικονομία

Έχει γίνει πια κοινός τόπος ότι η εξορυκτική βιομηχανία αποδείχθηκε καταστροφική για κρίσιμους οικολογικούς σχηματισμούς αλλά και για την κατάσταση της ατμόσφαιρας. Ωστόσο, ο μόνος τομέας που δεν φαίνεται να υποφέρει στον καιρό της οικολογικής κρίσης είναι ο εξορυκτικός. Αντίθετα, οι εταιρείες εξόρυξης, οι πετρελαϊκές για παράδειγμα, έσπευσαν να επωφεληθούν από τις νέες ευκαιρίες που δημιουργεί η ενεργειακή μετάβαση και να καλύψουν με πράσινη ενέργεια τις τεράστιες ανάγκες σε πρωτογενή υλικά όπως το λίθιο, ο χαλκός και το κοβάλτιο που προκύπτουν από την ψηφιοποίηση μεγάλου φάσματος δραστηριοτήτων, από την ψηφιοποιημένη βιομηχανία ως τα παιδικά παιχνίδια και από τα οπλικά συστήματα και τις πολεμικές επιχειρήσεις, ως τη σημειακή γεωργία .

Καταστροφικός καπιταλισμός

Νέες, πρωτοφανείς σε όγκο περιοχές, επίγειες, εναέριες και υποθαλάσσιες έρχονται να υποστηρίξουν τη διεύρυνση της κλίμακας της κεφαλαιακής κυκλοφορίας. Έτσι, ο χαρακτηρισμός του καπιταλισμού ως καταστροφικού ποτέ πριν δεν αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα με τέτοια πιστότητα.

Χιλή: Ορυχείο λιθίου με λεκάνες εξάτμισης (μπλε ορθογώνια, δορυφορική φωτογραφία)

Στην πράξη, ναι μεν η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα (κάρβουνο, πετρέλαιο και αέριο) προβλέπεται να μειωθεί σημαντικά στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, πλην η εξορυκτική βιομηχανία ενδύεται τον νέο ρόλο του παγκόσμιου προμηθευτή των ορυκτών και μετάλλων που είναι κρίσιμα για τη μετάβαση προς την παραγωγή, αποθήκευση και μεταφορά ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (λίθιο, χαλκός, ασήμι, γερμάνιο, κοβάλτιο κ.ά.). Σημαντικότερα ακόμη μεγέθη κρίσιμων ορυκτών πηγών προβλέπεται να απαιτήσουν οι τεχνολογικές καινοτομίες στην βαριά βιομηχανία, τις ηλεκτρονικές συσκευές, τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, στην παραγωγή και εμπορία τροφίμων, στη φαρμακοβιομηχανία.

Πράσινο Υδρογόνο

Οι εξορυκτική οικονομία διεκδικεί ρόλο και στο χώρο της οικονομίας του υδρογόνου. Το υδρογόνο αποτελεί καθαρή μεν, δευτερογενή δε, πηγή ενέργειας. Για την παραγωγή του απαιτείται ενέργεια που προέρχεται είτε από ανανεώσιμες πηγές (πράσινο υδρογόνο), ή από καύση αερίου (μπλε υδρογόνο), ή και άνθρακα (μαύρο υδρογόνο), τα δύο τελευταία με βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η εξορυκτική βιομηχανία επιδιώκει να εντάξει το υδρογόνο που παράγεται από αέριο στη διεθνή πράσινη ατζέντα και ειδικότερα εκείνη της ΕΕ. Επιδιώκει δηλαδή να διαιωνίσει ή και να επεκτείνει τη χρήση των ορυκτών καυσίμων.

Η εξορυκτική βιομηχανία αναζητά ευκαιρίες και στο χώρο της βιοτεχνολογίας. Έτσι, εκτός από τον αγροτικό τομέα όπου αναπτύσσονται συνέργειες ανάμεσα σε πολυεθνικές παραγωγής σπόρων και αγροχημικών όπως η DuPont, με κολοσσούς της εξορυκτικής βιομηχανίας όπως η BP, άλλες συνέργειες (Exxon, Mitsubishi, Monsanto, Chevron κ.ά) επιχειρούν την εξόρυξη σακχάρων και λαδιών από τους βυθούς (γαλάζια οικονομία).

Ινδονησία: Περιβαλλοντική καταστροφή

Η οικονομική κρίση μείωσε το κόστος της εξόρυξης και κατέστησε εκμεταλλεύσιμους ορυκτούς πόρους που προηγουμένως δεν ήταν. Άμεση συνέπεια είναι η επέκταση των εξορύξεων στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου εν ονόματι κοινωνικών στόχων, όπως έγινε παλιότερα στη Ν. Αμερική . Από την πλευρά του κινήματος υπέρ της από-ανάπτυξης ασκείται κριτική σε πολλές κυβερνήσεις, σε διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αλλά και σε πολλά προοδευτικά κινήματα ότι, με την προσχηματική ή όχι επίκληση περιβαλλοντικών στόχων, στην πράξη προωθείται η οικονομική μεγέθυνση και συντελείται άμεσα η αυξημένη ζήτηση ορυκτών υλικών και μεταλλευμάτων. Με τη σειρά του αυτό δημιουργεί χώρο για τις εξορυκτικές βιομηχανίες να παραμείνουν ισχυρές στο προσκήνιο και μάλιστα μεταμφιεσμένες υπό φιλοπεριβαλλοντικό μανδύα.

Πράσινη μετάβαση: Δίκαιη ανάπτυξη

Η πρόβλεψη της οικοαριστεράς είναι ότι οι όποιες τεχνικές λύσεις αλλαγής του ενεργειακού καθεστώτος μέσω πράσινων τεχνολογιών δεν επαρκούν ώστε να αποφευχθεί η πλανητική υπερ-θέρμανση. Για να συμβεί αυτό είναι αναγκαία η δίκαιη και οικολογικά συμβατή μετάβαση, πράγμα που απαιτεί τον περιορισμό και την ανακατανομή της παγκόσμιας ζήτησης για ενέργεια και πόρους και όχι την επέκταση των εξορύξεων. Κοντολογίς, η δίκαιη ‘Πράσινη Μετάβαση’ θα είναι μετα-εξορυκτική ή δεν θα υπάρξει.

Χαλκιδική: σθεναρή τοπική αντίσταση

Για την ώρα το βάρος της αντιμετώπισης των συνεπειών της εξορυκτικής οικονομίας πέφτει σχεδόν αποκλειστικά στους ώμους των τοπικών κοινωνιών όπως συνέβη και με τους κατοίκους της Βόρειας Χαλκιδικής στις σκουριές. Οι αγώνες τους αναδεικνύουν το τεράστιο κόστος και τις αδικίες που συνοδεύουν τα μεγάλα εξορυκτικά πρότζεκτς. Η μαζική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών αντιμετωπίζει την άγρια βία των επιχειρήσεων και συχνά του κράτους. Οι πάσης φύσεως παρενοχλήσεις, τα βίαια επεισόδια, οι ξυλοδαρμοί και καμιά φορά και οι δολοφονίες βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.

Μαθητικές πρωτοβουλίες αποκατάστασης

Πέρα από τις αμυντικές μάχες, οι τοπικές κοινωνίες αναλαμβάνουν συχνά και ενεργητικές πρωτοβουλίες προστασίας των τοπικών συστημάτων ή/και αποκατάστασης των περιβαλλοντικών συνεπειών που επάγουν τα μεγάλα εξορυκτικά προγράμματα. Τα παραδείγματα πολλά: Οι κάτοικοι του χωριού Froxán στη Γαλικία ξαναφυτεύουν δάση και διεκδικούν κοινούς τρόπους διαχείρισης της γης και του νερού ως απάντηση στην απειλή της εξόρυξης βολφραμίου. Στην Κολομβία, η κοινότητα της Cajamarca διέκοψε τη λειτουργία ορυχείου χρυσού και πυροδότησε ένα εθνικό κίνημα, ενώ ανέλαβε και πρωτοβουλίες για την αναγέννηση της τοπικής οικονομίας. Στη Φινλανδία, και μετά από επεισόδια ρύπανσης σε παραπλήσιο ποταμό, οι κάτοικοι της Selkie έκλεισαν ένα ορυχείο τύρφης και διαχειρίζονται τα τοπικά υδάτινα συστήματα με βάση ένα μείγμα παραδοσιακής και επιστημονικής γνώσης.

Πτολεμαϊδα: καλλιέργειες πάνω σε αναπλάσεις ορυχείων

Συνειδητά ή όχι, ρητά ή άρρητα, οι πρακτικές των τοπικών κοινωνιών και οι πρωτοβουλίες τους κόντρα στις εξορύξεις υλοποιούν στην πράξη και αποτελούν αξιόπιστους προπαγανδιστές της ιδέας ενός μέλλοντος όπου οι ανθρώπινοι και οι μη ανθρώπινοι κόσμοι μπορούν να συνυπάρχουν με αμοιβαία αξιοπρέπεια και αλληλοσεβασμό στη βάση της ισοτιμίας. Ή όπως το θέτουν κινήματα όπως το Yes to Life, No to Mining οι κοινότητες και όχι οι εξορυκτικές εταιρείες ή τα κράτη, έχουν τις απαντήσεις στην κλιματική και την οικολογική κρίση. Κάθε μέρα εφαρμόζονται αυτές οι λύσεις σε διάφορες περιστάσεις και περιοχές και είναι καιρός να τις πάρουμε στα σοβαρά.