Οικοτουρισμός: Εναλλακτική πρόταση ή νεοφιλελεύθερο project

Σειρά τριών αναρτήσεων με θέμα τον οικοτουρισμό

Οικοτουρισμός: Επίσκεψη σε φυσικές περιοχές όπου διατηρείται η ακεραιότητα του περιβάλλοντος. Εκτός από οργανωμένη ξενάγηση, περιλαμβάνει περιβαλλοντική ερμηνεία και εκπαίδευση/ενημέρωση. Συμβάλει στην ποιοτική και ποσοτική ευημερία των τοπικών κοινωνιών.

Περιβαλλοντική ερμηνεία: τρόπος ανάγνωσης και προβολής του τοπικού περιβάλλοντος, καθώς και ανταλλαγή μηνυμάτων, ιδεών και εντυπώσεων κατά τη διάρκεια εμπειριών οικοτουρισμού. Συμβάλει στην ανάπτυξη σχέσεων ισοτιμίας του σύγχρονου ανθρώπου με τη φύση.

Βιώσιμη ανάπτυξη: ανάπτυξη στη βάση του κοινωνικά ορθού λόγου που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύεται η δυνατότητα της επόμενης γενιάς να ικανοποιεί τις δικές της ανάγκες.

Ευημερία: Διασφαλίζεται με μέσα διαβίωσης που συμπεριλαμβάνουν τις ποιοτικές δυνατότητες, τα περιουσιακά στοιχεία, το εισόδημα και τις δραστηριότητες των ατόμων τα οποία απαιτούνται για την ικανοποίηση των κοινωνικά προσδιοριζόμενων αναγκών διαβίωσης.

Τουρισμός μεγάλης κλίμακας

Οι μεταπολεμική τουριστική βιομηχανία προώθησε τον τουρισμό μεγάλης κλίμακας, με πολυτελή ξενοδοχεία και δίκτυα μεταφορών, ενώ εμπορεύτηκε και παράκτιες περιοχές του κόσμου ως επίγειους παραδείσους, ήλιος, άμμος, θάλασσα και σεξ. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 άρχισε να αμφισβητείται η οικονομική προσφορά του συμβατικού τουρισμού και να αναγνωρίζονται οι επιπτώσεις. Ως απάντηση προωθήθηκαν περισσότερο ολιστικές πρακτικές στον απόηχο και των περιβαλλοντικών ανησυχιών που πρόβαλε η έκθεση Brundtland για το ‘κοινό μας μέλλον’.

Τουρισμός της ευθύνης

Οι νέες μορφές εναλλακτικού τουρισμού γέννησαν ψηλές προσδοκίες, προβλήθηκαν ως δραστηριότητα win-win τόσο για την κοινωνία όσο και για τα ενδιαιτήματα και χρησιμοποιήθηκαν ως «πράσινο διαβατήριο» για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Εγκαινιάστηκαν νέες μορφές συνεργασίας των τοπικών κοινωνιών με την τουριστική βιομηχανία και τις ΜΚΟ υπέρ της βιοποικιλότητας και ανακούφισης της φτώχειας. Ακόμη προωθήθηκαν συμπεριφορές σεβασμού και ευθύνης προς τη φύση και την τοπικότητα

Αγοραίος οικοτουρισμός

Έχει αναφερθεί ότι ως πρωτοποριακή δραστηριότητα ο οικοτουρισμός δημιουργεί συχνά τις πολιτισμικές και βιολογικές προϋποθέσεις για τον επερχόμενο μαζικό τουρισμό και τις επακόλουθες αρνητικές συνέπειες για την τοπικότητα και τις τοπικές κοινωνίες. Συχνά, ο οικοτουρισμός περιγράφεται ως σύνολο ιδεών, πρακτικών και αξιών υπέρ της νεοφιλελευθεροποίησης της φύσης και διαμορφώνει στάσεις και συμπεριφορές επηρεασμένες από τις δυνάμεις της αγοράς. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω διαδικασιών αποξένωσης της φύσης από τον εαυτό της όπου τα φυσικά στοιχεία και τα φυσικά φαινόμενα αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης και ανάπτυξης με λογικές αγοράς, σε συνδυασμό με ελλιπείς ή και απούσες διαδικασίες λογοδοσίας. Πολλές από αυτοαποκαλούμενες οικοτουριστικες δραστηριότητες –-  προβάλλονται ως απόλυτα ‘καλές πρακτικές’. Επί της ουσίας πρόκειται για επιχειρήσεις μαζικού τουρισμού προς τρίτες κυρίως χώρες, ενώ αποσιωπούνται οι παραγόμενες εξωτερικότητες ώστε να κρυφτεί και ο αληθινός τους χαρακτήρας ως διαδικασιών ‘πράσινου ξεπλύματος’. Αισιόδοξες εκτμήσεις ανεβάζουν το αναμενόμενο μέγεθος της παγκόσμιας αγοράς οικοτουρισμού στα 333,8 δισεκατομμύρια δολάρια ως το 2027.

Οικοτουρισμός δεν είναι πανάκεια

Παρά τα ερωτήματα που εγείρονται, ο οικοτουρισμός μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά υπέρ των προστατευόμενων περιοχών και να συμβάλει αποφασιστικά στη δημιουργία πρωτότυπων δομών συμμετοχικής τοπικής διακυβέρνησης. Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται αυστηρός προσδιορισμός και αξιολόγηση των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων θετικών ουδέτερων και αρνητικών.

California-Yosemite

Ο οικοτουρισμός γεννήθηκε μαζί με τα πρώτα εθνικά πάρκα. Το Yosemite, το Yellowstone, το Grand Canyon και το Sequoia φτιάχτηκαν με πρωταρχικό στόχο τον εμπλουτισμό του λαϊκού φαντασιακού μέσω της διαφύλαξης και προβολής στοιχείων της φυσικής και ιστορικής κληρονομιάς. Η οικοτουριστική υποδομή περιελάμβανε κέντρα ενημέρωσης, μονοπάτια οικολογικού ή/και ιστορικού ενδιαφέροντος, ενώ προσφέρονταν και διαδρομές ξενάγησης, αναψυχή και ξενοδοχιακές εξυπηρετήσεις.

Κέντρο ενημέρωσης Δαδιάς

Φιλοδοξία των προγραμμάτων οικοτουρισμού είναι η καλλιέργεια φιλοπεριβαλλοντικών ιδεών, μυθολογιών, στάσεων και συμπεριφορών, στη βάση του οικολογικού αιτήματος υπέρ της ακεραιότητας των οικολογικών σχηματισμών και αυτό το τελευταίο στοιχείο τον διαφοροποιεί από άλλες μορφές φυσικού τουρισμού, καθώς και την υπαίθρια αναψυχή. Πρόσθετα στοιχεία του οικοτουρισμού είναι η ‘ερμηνεία’ του περιβάλλοντος και η περιβαλλοντική εκπαίδευση/ενημέρωση.

Οικονομικά οφέλη

Δευτερεύον μέλημα υπήρξε και η ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας με τα οικονομικά κέρδη να παρέμεναν επιτόπου. Ωστόσο, οι δραστηριότητες μάρκετινγκ με αντικείμενο την εκμετάλλευση των οικολογικών σχηματισμών, τις τοπικές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τη σπανιότητα των βιολογικών οργανισμών δέχτηκαν συχνά σκληρή κριτική.

Καταφύγιο αρκούδων: επανεξοικείωση με τον κόσμο της φύσης

Στα θετικά του οικοτουρισμού συγκαταλέγεται και το γεγονός ότι η επικέντρωση στην επιβίωση ενός οργανισμού (π.χ. της αρκούδας) λειτουργεί θετικά και για το σύνολο του οικολογικού σχηματισμού. Ωστόσο, εκτός από τα θετικά, επισημαίνονται πρόσφατα και οι αρνητικές πλευρές του οικοτουρισμού, όπως η όχληση και το στρες που προκαλείται στους βιολογικούς οργανισμούς, η εξοικείωση με την ανθρώπινη παρουσία που καθιστά την πανίδα ευάλωτη έναντι ενδεχόμενης περιβαλλοντικής αντιξοότητας, π.χ. ενός μη αναμενόμενου παρατεταμένου παγετού.

Αξιολόγηση

Η αποτίμηση της αποτελεσματικότητας του οικοτουρισμού ως κατ’ εξοχήν εργαλείου περιβαλλοντικής μέριμνας δεν είναι απλή διαδικασία. Απαιτεί τη σαφή διάκριση των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων από άλλες συμβατικές δραστηριότητες που δεν συνάδουν με τους στόχους του οικοτουρισμού, όπως πεζοπορία, κάμπινγκ και ακόμα χειρότερα, μοτορ-κρος, ομαδικό κυνήγι κ.α.

Τυπολόγιο οικοτουρισμού και συναφών δραστηριοτήτων, καθώς και επιπτώσεις επί της ακεραιότητας των φυσικών πόρων (+θετική συμβολή, – ουδέτερη έως αρνητική συμβολή)