Οικοτουρισμός: διαχείριση και διαδικασίες αποτίμησης
Χάρη στη συνάφεια του με τους τοπικούς φυσικούς πόρους, ο οικοτουρισμός λογίζεται ως συμπληρωματική ή εναλλακτική στρατηγική διαβίωσης των τοπικών κοινωνιών. Για τον λόγο αυτό, η συμμετοχή της κοινότητας στη διαχείριση του οικοτουριστικού προϊόντος είναι απαραίτητη για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος. Συχνά, ωστόσο, η εφαρμογή οικοτουριστικών προγραμμάτων επιβάλει αλλαγές στον τρόπο διαβίωσης των τοπικών κοινωνιών (π.χ. περιοριστικοί κανόνες ξύλευση του δάσους) ώστε η διαχείριση των φυσικών πόρων να συνάδει με τις προδιαγραφές του προγράμματος και αυτό επάγει έριδες, και αντιζηλίες.
Εθνικό σχέδιο για τον οικοτουρισμό
Για την ελαχιστοποίηση αυτών των παρενεργειών απαιτεί ενιαία εθνική στρατηγική συμφωνία ώστε να περιγραφούν με ακρίβεια τα πολλαπλά συμφέροντα, οι ρόλοι και οι ευθύνες των ντόπιων καθώς και των φορέων διαχείρισης, των στελεχών διακυβέρνησης αλλά και των εμπλεκομένων ΜΚΟ και των άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (σύλλογοι, συνδικάτα κ.ά.). Η βιβλιογραφία κάνει λόγο για την ανάγκη νέων αντιλήψεων και καθεστώτων διαχείρισης, πιθανότατα νέων κοινωνικών σχέσεων, νέων δεσμεύσεων με το περιβάλλον και πλήρη διασαφήνιση του καθεστώτος ιδιοκτησίας γης, τη χρήση και τη διανομή των πόρων, καθώς και νέων δεξιοτήτων και τρόπων διαβίωσης. Μοναδική μέθοδος δημιουργίας προϋποθέσεων επιτυχίας η συστηματική, εξαντλητική και προπάντων έντιμη διαπραγμάτευση. Στόχος η παροχή υψηλής ποιότητας τουριστικών εμπειριών, η ακεραιότητα των φυσικών πόρων, η συμβατότητα με τον τρόπο ζωής και τις προοπτικές της τοπικής κοινότητας έτσι ώστε να οικοδομηθεί μια θετική συνέργια μεταξύ τουρισμού, των φυσικών πόρων και της τοπικής κοινωνίας.
Συμμετοχή της Κοινότητας στον οικοτουρισμό
Ειδικότερα, ως βασικό στοιχείο του εγχειρήματος, η θεσμική εκχώρηση αποφασιστικού ρόλου στην τοπική κοινωνία θα διασφαλίσει τη δίκαιη κατανομή των ωφελειών. Ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες όπως ο Ισημερινός, το Νεπάλ κ.ά. τα εισοδηματικά οφέλη και η απασχόληση αποτελούν σημαντικά οικονομικά κίνητρα για τις τοπικές κοινότητες και τις προδιαθέτουν υπέρ των προσπαθειών βιώσιμης διαχείρισης του τοπικού οικο-κοινωνικού μορφώματος.
Περιβαλλοντική διακυβέρνηση
Στο επίπεδο διακυβέρνησης, η τοπική κοινότητα θα πρέπει να έχει διασφαλισμένη τη δυνατότητα να συμμετέχει, να παρακολουθεί και να επωφελείται από τον οικοτουρισμό και αυτό αναμένεται να λειτουργήσει υπέρ της βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων, καθώς και των τοπικών των πολιτισμικών στοιχείων, εντέλει να μεγιστοποιήσει τα τοπικά οφέλη από τον τουρισμό.
Φλώρινα, Ακρίτας Νερόμυλος
Θεωρείται εξίσου σημαντικό ότι η τοπική συμμετοχή στις οικοτουριστικές δραστηριότητες μπορεί να ενισχύσει την εκτίμηση των ντόπιων πληθυσμών για την αξία και τη σημασία των ντόπιων πολιτιστικών πόρων και να συμβάλει αποφασιστικά στη συνειδητοποίηση της ανάγκης διατήρησης τους. Ένα στοιχείο ενισχυτικό της στάσης της τοπικής κοινωνίας στο πρόγραμμα είναι η συμμετοχή ντόπιων στις διευθυντικές θέσεις των φορέων διαχείρισης. Άλλο ενισχυτικό στοιχείο είναι η χρήση των εγκαταστάσεων του φορέα για δραστηριότητες που συμβάλουν στον εμπλουτισμό της πολιτιστικής ζωής της τοπικής κοινωνίας, αλλά και για δραστηριότητες υποστήριξης προς δημόσιες εκστρατείες και εκπαιδευτικές δραστηριότητες που σχετίζονται με το φυσικό, το κοινωνικό και το πολιτισμικό περιβάλλον.
Συγκρουσιακές καταστάσεις
Σε κάθε περίπτωση, το βασικό γνώρισμα οικοτουριστικών προγραμμάτων με θετική έκβαση ήταν η ευελιξία. Αντίθετα, η δογματική διάθεση παράγει συγκρούσεις ανάμεσα στις επιδιώξεις του προγράμματος και τα τοπικά οικονομικά συμφέροντα που μπορούν να οδηγήσουν και σε καταστάσεις υψηλής έντασης με κατάληξη την περιθωριοποίηση είτε της εντοπιότητας ή του φορέα διαχείρισης.
Παράμετροι αξιολόγησης οικοτουριστικής διαχείρισης
Για την αποφυγή των συχνά διαλυτικών αυτών φαινομένων απαιτούνται πλήρης και συνεχής ενημέρωση και όπως προαναφέρθηκε κατάλληλες θεσμικές και νομικές ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της συμμετοχής της κοινότητας τόσο στη λήψη αποφάσεων όσο και στην κατανομή των ωφελειών.
Το οικοτουριστικό εγχείρημα έχει πολλαπλότητα στόχων και στην πράξη εμφανίζονται περιπλοκές και χασμωδίες. Το χάσμα μεταξύ της θεωρίας και της πράξης απαιτεί διαρκή αξιολόγηση. Συγκεκριμένα,
- Οι στρατηγικές υποδοχής των επισκεπτών, καθώς και η ποιότητα της παρεχόμενης ενημέρωσης/εκπαίδευσης προς τους επισκέπτες ντόπιους τελούν υπό διαρκή αναθεώρηση
- Απαιτείται η διαρκής μέριμνα αναφορικά με τις δυνατότητες απασχόλησης των ντόπιων και δίκαιης κατανομής των εσόδων
- Απαιτείται η διαρκής και ακριβής καταγραφή των μεταβολών στα χαρακτηριστικά και τις αντιλήψεις της τοπικής κοινότητας
- Απαιτείται η ολοκληρωμένη ανάλυση της οικολογικής ευαισθησίας των φυσικών συστημάτων της περιοχής
- Απαιτείται η διαρκής εκτίμηση των επιπτώσεων στους φυσικούς σχηματισμούς