Έφη Παπαθεοδώρου: Στρατηγικές εμπέδωσης της φασιστικής πολιτικής

Φασιστικές πολιτικές

Τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων που δεν περιορίζονται στη χώρα μας αλλά καλύπτουν τις περισσότερες χώρες του κόσμου με ηχηρότερο μήνυμα αυτό της διακυβέρνησης Τράμπ στις ΗΠΑ, οδηγούν στην αναγκαιότητα αναστοχασμού σχετικά με το τι είναι φασιστική πολιτική. Όπως λέει και ο Stanley στο βιβλίο του «Πως λειτουργεί ο φασισμός» (2018)¹ θα πρέπει να αναφερθεί ότι είναι πολύ πιο δόκιμο να μιλάμε για φασιστική πολιτική παρά για φασιστικό καθεστώς ή κυβέρνηση. Φασιστική πολιτική μπορεί να ασκηθεί και από κυβερνήσεις που αναλαμβάνουν την εξουσία μέσα από διαδικασίες καθόλα δημοκρατικές. Αυτό άλλωστε λειτουργεί συχνά ως «ξέπλυμα» για την πολιτική που ασκείται και δίνει την δυνατότητα σε τμήμα του πληθυσμού να εθελοτυφλεί περισσότερο συνειδητά ή ασυνείδητα. Υπάρχουν διακριτές στρατηγικές σύμφωνα με τον συγγραφέα που ορίζουν μια πολιτική ως φασιστική. Αυτά είναι το μυθικό παρελθόν, η προπαγάνδα, ο αντιδιανοουμενισμός, η εξωπραγματικότητα, η ιεραρχία, η θυματοποίηση, ο νόμος και η τάξη , το σεξουαλικό άγχος, η καταστροφή της κοινωνικής πρόνοιας και της ενότητας. Τα χαρακτηριστικά δεν αναφέρθηκαν ακολουθώντας μια σειρά ιεράρχησης αλλά θα προσπαθήσω να τα τοποθετήσω σε βασικές ενότητες με βάση την αιτία/ες που τα παράγουν.

Το ένδοξο μυθικό παρελθόν

Το πρώτο και βασικό είναι η δημιουργία ενός ένδοξου και μυθικού παρελθόντος του περιούσιου έθνους: η ιστορία επαναδιατύπωνεται επιλεκτικά κρατώντας μόνο εκείνα τα στοιχεία που χρειάζονται ώστε να αναδυθεί η εικόνα του ένδοξου παρελθόντος για ένα έθνος «καθαρό» χωρίς προσμείξεις από άλλους πληθυσμούς. Επειδή στα Βαλκάνια οι μετακινήσεις και προσμείξεις των πληθυσμών ήταν συνεχείς άρα το αφήγημα δυσκολεύει παρά το ότι στοιχεία άρνησης του «κακού» παρελθόντος βρίσκει κανείς εύκολα στο κίνημα των «Μακεδονομάχων» όσον αφορά τη «Συμφωνία των Πρεσπών», συχνά είναι πολύ πιο βολικό το αφήγημα να χρησιμοποιήσει στοιχεία της δόξας των Ελλήνων στην εποχή της αρχαιότητας. Όταν αυτό συνδυάζεται με δύσκολες οικονομικές και βιοπολιτικές συνθήκες όπως οι σημερινές, η αγκίστρωση σε ένα ένδοξο αλλά μυθικό παρελθόν αποτελεί την κόλα η οποία ενώνει τμήματα του πληθυσμού.

Απέναντι στη σκέψη

Το σχήμα αυτό θα πρέπει να προπαγανδιστεί κατάλληλα για να διευρύνει το ακροατήριο του και να γίνει κοινή πεποίθηση, οπότε προκύπτει το δεύτερο στοιχείο της στρατηγικής που είναι η προπαγάνδα η οποία όμως δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό το σημείο. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας στρατηγικής η υποβάθμιση της επιστήμης και των στοιχείων που προσκομίζει μέσα από ανάλυση κειμένων, συλλογή δεδομένων, διασταύρωση ιστορικών πηγών είναι δεδομένη. Ο αντιδιανοουμενισμός ακουμπάει και στην ανάγκη των πολλών να απαξιώσουν την «ελιτίστική συμπεριφορά» του κόσμου της διανόησης καθώς αδυνατούν να τον κατανοήσουν.

Εμείς και αυτοί

Με βάση τα τρία στοιχεία του μυθικού παρελθόντος, της προπαγάνδας και του αντιδιανοουμενισμού έχει δημιουργηθεί το υπόβαθρο για τον απόλυτο διαχωρισμό: εμείς και οι άλλοι. Εμείς αυτοί που δικαιούμαστε να θεωρούμαι τους εαυτούς μας καθαρούς απογόνους του έθνους και οι άλλοι οι κατώτεροι, οι μιαροί, οι ξένοι που θα μολύνουν την καθαρότητα της φυλής μας. Φυσικά το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Αρια Φυλή του Χίτλερ. Σύμφωνα όμως με το αυτοβιογραφικό σύγγραμμα του Χίτλερ «Ο Αγών μου» (1925) παρόμοιος διαχωρισμός υπήρξε και ανάμεσα στους κατοίκους της επαρχίας και των πόλεων καθώς οι αγρότες στην επαρχία ήταν οικονομικά αυτάρκεις αφού εξασφάλιζαν τα προς το ζην μέσα από την καλλιέργεια της γης, γεγονός που δεν ίσχυε για τους ανθρώπους των πόλεων. Η αυτάρκεια σύμφωνα με τον Χίτλερ ήταν συνώνυμο της ελευθερίας άρα ελεύθεροι ήταν μόνο οι αγρότες. Αυτό έρχεται να κρύψει το γεγονός ότι οι άνθρωποι των πόλεων έχουν στη πλειοψηφία τους μεγαλύτερη δυνατότητα κατανόησης του κόσμου που αλλάζει στο πέρασμα της ιστορίας και είναι περισσότερο ευέλικτοι στο να προσαρμοστούν σε αλλαγές.

Ισλαμοφοβία

Η φασιστική πολιτική στηρίζεται απόλυτα στη διάκριση ανάμεσα στους «εμείς και οι άλλοι». Το υπόβαθρο είναι αυτό. Πάνω σε αυτό θα δουλέψουν οι υπόλοιπες στρατηγικές όπως η ιεραρχία, η θυματοποίηση, ο νόμος και η τάξη, η κατάρρευση της κοινωνικής πρόνοιας. Αφού έχουν ήδη δημιουργηθεί δύο μη ισότιμες ομάδες είναι λογικό να σχηματίζεται ήδη μια ιεραρχία η οποία μέσω της προπαγάνδας νομιμοποιείται στη συνείδηση των «εμείς» και άρα οδηγεί πλέον σε απάνθρωπες συμπεριφορές, χωρίς η άλλη ομάδα οι «αυτοί» να αξιώνονται όχι ίση μεταχείριση αλλά ούτε καν ανθρώπινη μεταχείριση. Στοιχείο της φασιστικής πολιτικής όπως αναφέρθηκε είναι και η θυματοποίηση, μόνο που η φασιστική πολιτική διαστρεβλώνει και προπαγανδίζει ότι αυτοί που θυματοποιούνται είναι οι κυρίαρχοι. Γίνονται θύματα κυβερνητικών επιλογών που δίνει ίσα δικαιώματα στους περισσότερο αδύναμους. Ας πάρουμε το παράδειγμα όπου πρόσβαση σε δωρεάν νοσοκομειακή περίθαλψη ή στην εκπαίδευση έχουν πρόσφυγες. Το κυρίαρχο αφήγημα είναι ότι αυτοί εξαντλούν το σύστημα υγείας ώστε να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες όλων των πολιτών και πολύ δε περισσότερο στις δικές τους που ιεραρχούνται ως πρώτες. Ενώ το πραγματικό αίτημα προς την κυβέρνηση θα έπρεπε να αφορά την στελέχωση ενός συστήματος Υγείας ή Εκπαίδευσης που να μπορεί να καλύψει όλο τον πληθυσμό, το αίτημα τεχνηέντως διαστρεβλώνεται και μετατρέπεται σε απαίτηση της κυρίαρχης ομάδας να μην δίνεται πρόσβαση σε Υγεία και Παιδεία στους πρόσφυγες και ακόμη πιο πέρα δημιουργεί το αίτημα της απέλασης τους.

Γυναικοκτονία

Για να επιβληθούν οι παραπάνω διαχωρισμοί μεταξύ ντόπιων και μεταναστών, αγροτών και ανθρώπων των πόλεων, γυναικών και ανδρών χρειάζεται ο νόμος και η τάξη. Οι γυναικοκτονίες στην Ελλάδα μετριούνται σε 13 τους τελευταίους 11 μήνες και πηγάζουν από την επικυριαρχία των ανδρών (σύστημα ιεραρχίας) πάνω στις γυναίκες ώστε να θεωρούν ότι αυτές πρέπει να αποφασίζουν και να λειτουργούν στο πλαίσιο που ελέγχει η κυριαρχία τους. Σε περίπτωση διαφορετικής συμπεριφοράς η παράβαση των κανόνων τιμωρείται με θάνατο. Εντούτοις παρά την σφοδρότητα του φαινομένου γίνεται τεράστια προσπάθεια ό όρος «γυναικοκτονία» να ενσωματωθεί στον Ποινικό Κώδικα της χώρας και να μην τιτλοποιείται με τον όρο «ανθρωποκτονία» καθώς έτσι χάνει την έμφυλη διάσταση της και αποπνέει ουδετερότητα. Άλλο παράδειγμα της διάκρισης ανδρών – γυναικών με όρους ανισοτιμίας είναι η στέρηση από τη γυναίκα της δυνατότητας άμβλωσης ακόμη και σε περίπτωση δυσπλασίας του εμβρύου που αποφάσισε το συνταγματικό δικαστήριο τον Ιανουάριο στην Πολωνία.

Jason Stanley

Όπως αναφέρει ο Stanley κάποιες από τις προαναφερθείσες στρατηγικές ασκούνται από κυβερνήσεις σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές αλλά υπάρχουν περίοδοι όπου όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνδυάζονται σε ένα κόμμα ή ένα πολιτικό κίνημα. Τότε δημιουργείται μια ρητορική όπως πχ. της Λεπέν στη Γαλλία, της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα του ‘Ορμπαν στην Ουγγαρία , του Σαλβίνι στην Ιταλία, του Μπάμπις στην Τσεχοσλοβακία και του Κουρτς στην Αυστρία² που μπορεί να οδηγήσει σε εκστρατείες εθνοκάθαρσης όπως αυτές της ναζιστικής Γερμανίας, της Ρουάντα και της σύγχρονης Μιανμάρ. Ο εναγκαλισμός της λαικιστικής ακροδεξιάς με τον νεοφιλελευθερισμό σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας και η πολιτικοποίηση της βιολογικής ζωής λόγω πανδημίας δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα προς αυτή την κατεύθυνση.

¹Stanley J. (2018) Πως λειτουργεί ο Φασισμός. Εκδόσεις Μεταίχμιο

² Όταν ο ορμπανισμός αγκάλιασε τον νεοφιλελευθερισμό (https://www.huffingtonpost.gr/entry/otan-o-ormpanismos-aykaliase-to-neofileleetherismo_gr_5c1baee6e4b0407e90781461)