Σ. Δημητριάδης: Μια ιστοριούλα για τις ανεμογεννήτριες

Τα δικά μας ελεύθερα βουνά και νησιά χωρίς αιολικά

Σημαντικό ερώτημα στις μέρες μας είναι το εξής: αν η κλιματική κρίση είναι το υπ’ αριθμ. ένα και εξαιρετικά επείγον πρόβλημα που καλείται άμεσα να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, μήπως είναι πολυτέλεια και στρουθοκαμηλισμός να μιλάμε για τα δικά μας ‘‘ελεύθερα βουνά (και νησιά) χωρίς αιολικά’’ και να καταδικάζουμε μια καθαρή (ή ‘‘καθαρή’’) πηγή ενέργειας που θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην προσπάθεια γρήγορης αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων; Γιατί, αν είναι να χάσουμε ως ανθρωπότητα τον πόλεμο κατά της υπερθέρμανσης, μικρή θα είναι η αποζημίωση της διατήρησης των δικών μας ελεύθερων βουνών και νησιών χωρίς αιολικά.

Το αποτύπωμα άνθρακα

Το θέμα λοιπόν μετατίθεται στο ερώτημα εάν και κατά πόσο τα αιολικά πάρκα μεγάλης κλίμακας (αφήνοντας δε εκτός της παραπέρα συζήτησης την πλευρά που αφορά τις αισθητικές, συναισθηματικές και βιοπεριβαλλοντικές αιτιάσεις και συνειρμούς κατά της γενικευμένης εξάπλωσής τους -στη χώρα μας ειδικότερα) μπορούν πράγματι να συνεισφέρουν άμεσα, θετικά και σημαντικά στην επείγουσα ανάγκη για αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων.

Αιολικά πάρκα και τοπικές κοινωνίες

Για το ερώτημα αυτό έχουν υπάρξει αναλύσεις και παρατέθηκαν πολλά αντικρουόμενα, σοβαρά πάντως εκατέρωθεν επιχειρήματα, ώστε η απάντηση δεν μπορεί να είναι όπως έχουν σήμερα τα πράγματα ένα εύκολο και ξερό ναι, ούτε όμως και ένα ξερό όχι. Δεν υπάρχει βέβαια αμφισβήτηση πως η αιολική ενέργεια είναι καθαρή καθ’ εαυτή και πως η μετατροπή της σε ηλεκτρική ενέργεια μέσω των ανεμογεννητριών δεν παράγει ρύπους, ιδιαίτερα θερμοκηπιακά αέρια.

 

Περιβαλλοντικές και οικονομικές επιβαρύνσεις

Δεν πρέπει όμως να παραβλέπονται και οι από αυτήν ακριβώς την άποψη σημαντικά αρνητικές περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις που συνοδεύουν τα στάδια κατασκευής, μεταφοράς, εγκατάστασης και, τέλος, λειτουργικής νέκρωσης και ανάγκης απομάκρυνσης των γιγαντιαίων (και αχρηστευμένων πια) ανεμογεννητριών. Καθώς και το ότι αυτές οι αρνητικές περιβαλλοντικές παράμετροι συνεπάγονται και οικονομικά κόστη που ισοσταθμίζονται με κρατικές επιδοτήσεις στις εταιρείες κατασκευής και εγκατάστασής τους, μαζί με αυξήσεις στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος. Σε κάθε περίπτωση, το ναι ή όχι ως απάντηση στο αρχικό ερώτημα θα πρέπει να προκύπτει μετά από σοβαρή στάθμιση της κλίμακας των σχετικών έργων (η κλίμακα στην περίπτωση τέτοιων έργων είναι παράμετρος εκτατική) σε συνδυασμό με την αποτίμηση των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων που επηρεάζονται από αυτά.

Μπαταρίες αποθήκευσης

Παραμένει εν τούτοις ένας ακόμα παράγοντας που, σε ό,τι αφορά τα τωρινά εκτελούμενα και προγραμματισμένα έργα εγκατάστασης αιολικών σταθμών, είναι καίριος: εκείνος που αφορά την δυνατότητα αποθήκευσης και ελεγχόμενης χρονικά παροχής της παραγόμενης από τις ανεμογεννήτριες ενέργειας. Το πόσο σημαντικός είναι αυτός ο παράγοντας γίνεται κατανοητό και στους μη ειδήμονες με την επιστράτευση ενός φανταστικού ανάλογου, του παρακάτω:

Ορεινοί ταμιευτήρες

Σε μια ευρεία πεδιάδα με οικισμούς και καλλιέργειες υπάρχει ένα ανοικτό δίκτυο άρδευσης των καλλιεργειών από τα κατερχόμενα από τα γύρω βουνά νερά των υδατορρευμάτων και ένα δίκτυο ύδρευσης των οικισμών μέσω γεωτρήσεων. Σε κανονικές περιόδους το όλο σύστημα δουλεύει χωρίς προβλήματα. Σε περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας η άρδευση ενισχύεται με έκτακτη χρήση (ενίσχυση) και από το σύστημα ύδρευσης. Σε οριακές περιπτώσεις αυτή η ενίσχυση δεν επαρκεί και τότε για να μη διακοπεί η άρδευση περιορίζεται κατ’ ανάγκην η οικιακή κατανάλωση νερού ύδρευσης. Για να μην παρατηρείται η τελευταία ανωμαλία, συμβούλεψαν τον Δήμαρχο της περιοχής να εγκαταστήσει μεγάλες χοάνες συλλογής των βρόχινων νερών στις κορυφές των γειτονικών βουνών και σωλήνες διοχέτευσής τους στα αρδευτικά αυλάκια. Όσο δε περισσότερες τόσο το καλύτερο του είπαν. Ώστε να λυθεί έτσι το πρόβλημα της έλλειψης νερού ύδρευσης κατά τις περιόδους ξηρασίας. Παρέβλεψαν όμως οι συμβουλάτορές του και ο ίδιος ο Δήμαρχος το θέμα της αποθήκευσης του πλεονάζοντος νερού προς άρδευση κατά τις περιόδους συνεχών βροχοπτώσεων, όπως και την περιορισμένη χωρητικότητα και δυνατότητα σωστής ροής των υδάτων στα ποτιστικά αυλάκια. Έτσι, στην πρώτη ιδιαίτερα βροχερή περίοδο μετά την εγκατάσταση των τεράστιων χοανών, οι καλλιέργειες κατακλίσθηκαν και καταστράφηκαν, ενώ και οι υπόγειοι υδροφορείς δεν εμπλουτίστηκαν όσο έπρεπε μιας και τα πλημμυρικά νερά που κατέβηκαν από τις σωληνωτές συνέχειες των γιγαντιαίων χοανών στα γύρω βουνά κατάληξαν ως ορμητικοί χείμαρροι στη θάλασσα. Την δε αμέσως επόμενη περίοδο ξηρασίας τα προβλήματα ήταν τα ίδια με πριν και χρειάστηκε πάλι να γίνει περιορισμός του νερού ύδρευσης για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες άρδευσης. Οι υπεράριθμες και τεράστιες χοάνες έμειναν όμως στα γύρω βουνά. Και θα φανούν τότε μόνο χρήσιμες -πριν σκουριάσουν και καταστραφούν εντελώς- όταν κατασκευαστούν και λειτουργήσουν οι μεγάλες, όπως απαιτούνται, αποθήκες του πλεονάζοντος νερού που συλλέγουν. Ώστε αυτό να μπορεί να διοχετεύεται μετά στην ποσότητα που πρέπει και όταν πρέπει στα αυλάκια άρδευσης.

Έτσι και με τις γιγαντιαίες ανεμογεννήτριες: Όσο δεν υπάρχει ακόμα ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα της αποθήκευσης και στη συνέχεια ελεγχόμενης διοχέτευσης της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας που παράγουν, όταν το παράγουν, (όσο δηλαδή θα είναι ένα στοχαστικό μέσο παραγωγής ενέργειας), θα είναι μια όχι απόλυτα ικανοποιητική (προβληματική θα πουν άλλοι) λύση στο πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα της ανάσχεσης της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αν και όταν βρεθεί λύση στο πρόβλημα της σε ικανοποιητικό βαθμό (με μικρές απώλειες) αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγουν όταν λειτουργούν, τότε ναι, θα είναι μια λύση στο σχετικό πρόβλημα. Με τα μειονεκτήματα πάντως του μεγάλου περιβαλλοντικού και οικονομικού κόστους στο στάδιο παραγωγής τους να παραμένει και να μετριάζει σημαντικά και τότε το θετικό τους ενεργειακό αποτύπωμα.

Εξορύξεις σπάνιων γαιών

Να σημειώσουμε όμως επί πλέον πως ακόμα και αν το πρόβλημα της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας λυθεί με τη χρήση (κάποιων νέου τύπου) συσσωρευτών, αυτοί οι τελευταίοι είναι βέβαιο πως θα έχουν και το δικό τους σημαντικά αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα εξαιτίας της χρήσης για την κατασκευή τους σπάνιων χημικών στοιχείων. Πράγμα που συνεπάγεται την ανάλογη με τη ζήτησή τους σημαντική επέκταση ήδη εν λειτουργία εξορυκτικών έργων αλλά και την εγκαινίαση και πολλών άλλων καινούργιων. Όπως δε είναι γνωστό η εξόρυξη, ο εμπλουτισμός και η ανάκτηση καθαρών σπάνιων στοιχείων από τα ορυκτά στα οποία ενυπάρχουν είναι μια ιδιαίτερα κοστοβόρα και ρυπαίνουσα διαδικασία. Επί πλέον, τα κοιτάσματα όπου τέτοια σπάνια στοιχεία υπάρχουν σε συγκεντρώσεις που είναι τεχνικά εφικτή και οικονομικά συμφέρουσα η εκμετάλλευσή τους δεν είναι ανεξάντλητα, μάλλον σπανίζουν  -με ό,τι αυτό προοιωνίζει, αν μάλιστα συνδυαστεί με την παράλληλη ζήτηση τέτοιων σπάνιων στοιχείων και για χίλιες δυο άλλες εφαρμογές τους στη σύγχρονη και εξελισσόμενη τεχνολογία.

Ο Σαράντης Δημητριάδης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ