Η επιστήμη της παραγωγής
Η επιστήμη της δράσης είναι διαφορετικό είδος από την επιστήμη της παραγωγής. Χονδρικά, στο χώρο της οικολογίας η επιστήμη της παραγωγής ξεκινάει με τη θεωρητική αναζήτηση και τον εντοπισμό ενός προβλήματος, τη βιβλιογραφική τεκμηρίωση και τη διατύπωση υποθέσεων εργασίας και σχεδίου έρευνας, μεθοδολογίες και πρωτόκολλα συλλογής δεδομένων, μοντέλα ανάλυσης των δεδομένων, θεωρία συμπερασμών, συγγραφή και δημοσίευση εργασιών. Όλη αυτή η πρακτική πραγματοποιείται στο πλαίσιο περιοχικών θεωριών και θεωρητικών σχημάτων που πηγάζουν από τη δαρβινική θεωρεία. Κοντολογίς, η επιστημονική πρακτική πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου στο πλαίσιο της γενικής θεωρίας της εξέλιξης με τελικό προϊόν ένα ή περισσότερα δημοσιεύματα.
Η Επιστήμη της δράσης
Η ανάπτυξή της επιστήμης της δράσης πυροδοτήθηκε από τη έκρηξη της πληροφορικής και την αυξημένη δύναμη των ηλεκτρονικών επεξεργαστών. Η επιστήμη της δράσης λειτουργεί διαφορετικά από την επιστήμη της παραγωγής. Έναυσμα για την επιστήμη της δράσης αποτελούν τα κοινωνικά ζητούμενα. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούνται τα τελικά προϊόντα της επιστήμης της παραγωγής όπως αυτά έχουν αποθηκευτεί σε τεράστιες βάσεις δεδομένων. Τα έτοιμα αυτά προϊόντα παύουν να αποτελούν τελικότητες. Τα δεδομένα και οι ερμηνείες βγαίνουν έξω από το πλαίσιο στο οποίο παράχθηκαν, επανερμηνεύονται, ανανοηματοδοτούνται και εντάσσονται σε ένα νέο πλαίσιο. Και εδώ βέβαια υπάρχουν συγκεκριμένες μέθοδοι διαχείρισης των δεδομένων, μοντέλα και ερμηνευτικά σχήματα.
Η οικολογία των αναγκών
Η διαφορά της επιστήμης της δράσης από την επιστήμη της παραγωγής είναι ότι όλα αυτά δεν εντάσσονται κατά κύριο λόγο στο πλαίσιο μιας επιστημονικής θεωρίας αλλά μιας κοινωνικής ανάγκης. Έτσι, η επιστήμη της δράσης διαθέτει αυξημένα ιδεολογικά φορτία, αφού ο πρώτος ρόλος ανήκει στις κοινωνικές ανάγκες και όχι στη θεωρία.
Εικαστικές δημιουργίες
Το εντυπωσιακό εδώ και αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ανάλογες μεθοδολογίες επανένταξης και επαναχρησιμοποίησης έτοιμων προϊόντων έχουν γενικευτεί και σε πλείστους άλλους χώρους όπως π.χ. στο χώρο των εικαστικών (κολάζ, εγκαταστάσεις), της μουσικής (μουσικοί παραγωγοί, disc jokey) κ.λ.π.
Ορνιθολόγος σε ώρα εργασίας
Ας δούμε ένα παράδειγμα, κάποιος μελέτησε τα πουλιά στο υψίπεδο των Ιωαννίνων με θεωρητικό πλαίσιο, μεθοδολογίες και τεχνικές ποιοτικής πανιδικής ανάλυσης. Ένας άλλος μελέτησε την επιλογή ενδιαιτήματος των πουλιών στο υψίπεδο της Κοζάνης. Στο πλαίσιο της θεωρίας αριστοποίησης χρησιμοποίησε πιθανολογικά μοντέλα και διαχειρίστηκε τα δεδομένα του με όρους φυσικής επιλογής. Τέλος, ένας τρίτος μελέτησε τη δυναμική πληθυσμών των πουλιών στη λίμνη της Κερκίνης. Η προβληματική του ανήκε στο χώρο της δημογραφίας και ανάλυσε τα δεδομένα του με τη βοήθεια μοντέλων προσομοίωσης.
Κοινωνία και βιοποικιλότητα
Ο επιστήμονας της δράσης θα συλλέξει τα έτοιμα προϊόντα αυτών και άλλων εργασιών, θα τα ερμηνεύσει, θα τα ανανοηματοδοτήσει και θα τα εντάξει στο πλαίσιο της μελέτης της βιοποικιλότητας. Υποστηρίζω ότι η βιοποικιλότητα αποτελεί κυρίως μια ιδεολογικά υπερφορτωμένη κατηγορία και ελάχιστα έως καθόλου μια επιστημονική κατηγορία ενταγμένη στο πλαίσιο της θεωρίας της φυσικής επιλογής. Σε κάθε περίπτωση, μετά την αναπλαισίωση τα νέα ερωτήματα στα οποία θα απαντούν τα δεδομένα είναι για παράδειγμα, τι έχει μεγαλύτερη σημασία για τη βιοποικιλότητα, οι μέγιστες, οι ελάχιστες ή οι μέσες θερμοκρασίες μιας περιοχής.
Κατά κανόνα, βέβαια, τα συμπεράσματα από τις μελέτες βιοποικιλότητας από μόνα τους δεν διαθέτουν βιολογικό περιεχόμενο και επομένως δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της δαρβινικής θεωρίας. Αν κάποιος δεν είναι ένας αφελής νατουραλιστής και δεν παραδέχεται, ως φυσικαλιστής, ότι η φύση παράγει από μόνη της αξίες. Τότε, αντιλαμβάνεται το ανάποδο, ότι δηλαδή αξίες παράγει η κοινωνία, επομένως η ερώτηση που θα θέσει στα δεδομένα θα είναι η εξής: δεδομένου ότι για τους δικούς της λόγους και τις δικές της ανάγκες η σημερινή κοινωνία έχει αναδείξει τη βιοποικιλότητα σε αξία, τι είναι εκείνο που την καθορίζει σε μια περιοχή, ώστε να αποφασίσω ποια είδη χρήζουν προστασίας, τα λίγα είδη με τις μεγάλες αφθονίες ή τα πολλά με τα μικρά πληθυσμιακά μεγέθη.
Βάσεις δεδομένων
Οι εργασία στο χώρο της επιστήμης της δράσης απαιτεί τη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων, και εκτεταμένη βιβλιογραφική υποστήριξη. Ως εκ τούτου είναι εργασία που απαιτεί τη συνέργεια μεγάλου αριθμού συμμετεχόντων. Συνήθως οι συν-συγγραφείς αυτών των δημοσιευμάτων είναι περισσότεροι από 5, ενώ πολύ συχνά ξεπερνούν τους 10 και καμιά φορά τα ονόματά τους καλύπτουν μια ολόκληρη σελίδα. Με το πέρασμα του χρόνου οι δημοσιεύσεις τυποποιούνται και γίνονται ανώνυμες. Όμως, η ανωνυμία είναι ανυπόφορη για εκείνους που μάχονται υπέρ της οικολογίας. Με πλήρη λοιπόν κοινωνική συνείδηση και με στόχο τη διεκδίκηση του προσωπικού του στίγματος εντός της ανωνυμίας, ο στρατευμένος υπέρ της οικολογίας θα αναζητήσει τα νοήματα στην πολιτική. Οι φορείς διαχείρισης είναι ένας τέτοιος χώρος.
Ο φορέας είναι ένα ποικιλόμορφο δίκτυο που συγκροτείται από επιμέρους δίκτυα του φυσικού κόσμου και δίκτυα κοινωνικά καθένα από τα οποία υπερασπίζεται τη δική του ορθότητα. Στην Πρέσπα, για παράδειγμα, το οικολογικώς ορθόν σχετίζεται με την ανάγκη επιβίωση του πελεκάνου, ο οποίος αποτελεί την τουριστική ατραξιόν της περιοχής και διασφαλίζει τη βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας.
Πελεκάνοι στην Πρέσπα
Ο Πελεκάνος της Πρέσπας λοιπόν αποτελεί ένα καλό παράδειγμα του πώς μερικές φορές ένα επιμέρους φυσικό δίκτυο όπως ο πληθυσμός του πελεκάνου προσδιορίζει την ταυτότητα και ελέγχει τη δραστηριότητα του φορέα διαχείρισης. Άλλοτε βέβαια αποφασιστικό ρόλο μπορεί να κατέχει ένα κοινωνικό στοιχείο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν, η ανάγκη επιβίωσης του πληθυσμού του πελεκάνου πέφτει πρώτη στο τραπέζι και διαπραγματεύεται με τον σύλλογο των αλιέων (εκπροσωπεί το συνδικαλιστικώς ορθόν) αναφορικά με τα πεδία τροφοληψίας του πελεκάνου, την έκταση των αλιευτικών πεδίων, την ένταση της αλιευτικής προσπάθειας, τα χρονοδιαγράμματα κλπ. Στη διαπραγμάτευση μπαίνει και ο σύλλογος των ξενοδόχων και των καταστηματαρχών της περιοχής (το επιχειρηματικώς ορθόν) ώστε να καθοριστούν οι ανάγκες σε αλιεύματα, καθώς και τα όρια όχλησης που ανέχεται η επιβίωση του πελεκάνου και επομένως να καθοριστεί η χωρητικότητα της Πρέσπας σε επισκέπτες. Άλλοι μετέχοντες είναι ο Δήμος, η νομαρχία, το Υπουργείο, διάφορες ΜΚΟ που ενεργοποιούνται στην περιοχή. Όλοι αυτοί υπερασπίζονται τη δική του ορθότητα ο καθένας. Κοντολογίς, ο φορέας διαχείρισης της Πρέσπας είναι ένα δίκτυο δικτύων μέσα σε δίκτυα και συγκροτεί έναν χώρο έντιμης διαπραγμάτευσης ανάμεσα στα φυσικά και τα κοινωνικά στοιχεία ώστε τελικά να επιτευχθεί η βιωσιμότητα του πελεκάνου που με τη σειρά της διασφαλίζει τη βιωσιμότητα μιας κοινωνίας που κινδυνεύει με κατάρρευση. Κοντολογίς, ο φορέας διαχείρισης συγκροτεί έναν χώρο έντιμης διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε φυσικές, κοινωνικές και πολιτικές δομές. Αποτελεί με άλλα λόγια ένα εξαιρετικό παράδειγμα τοπικής συμμετοχικής διακυβέρνησης
Το άρθρο παρουσιάζει την επιστήμη της παραγωγής ως ουδέτερη ιδεολογικά η οποία αποκτά ιδεολογικό φορτίο όταν αυτή επανανοηματοδοτείται στην επιστήμη της δράσης. Νομίζω ότι και κατά την παραγωγή υπάρχει ιδεολογικό φορτίο. Αλλιώς σχεδιάζει και ερμηνεύει κάποιος που έχει την αντίληψη της διαλεκτικής των πραγμάτων και αλλιώς αυτός που θεωρεί ότι υπάρχουν αιτίες και αποτελέσματα με μια μονοσήμαντη φορά ή οτι μια αιτία παράγει ένα αποτέλεσμα.
Είναι όπως τα λες. Γι’ αυτό βασικό στοιχείο της επιστημονικής πρακτικής είναι η αέναη προσπάθεια απαλλαγής από το ιδεολογικά στοιχεία που παρεισφρήουν επίσης αέναα στο σώμα της επιστήμης. Πρόκειται για εσωτερική διαδικασία αυτοκάθαρσης στη βάση τις λογικές αντιφάσεις και τις αντινομίες που οδηγούνται τα συμπεράσματα. Η διαφορά με την ιδεολογία είναι ότι το κτίσιμο της ιδεολογίας ελέγχεται εξωτερικά από την κοινωνία