Φυσικό Κεφάλαιο
Εδώ και μια δεκαετία το ‘φυσικό κεφάλαιο’ έχει εγκατασταθεί για τα καλά στο λεξιλόγιο του νεοφιλελευθερισμού και ως ένα εξαιρετικά δυναμικό εργαλείο περιγραφής της καινούργιας νεοφιλελεύθερης εκδοχής. Συγκεκριμένα πρόκειται για ζώα, φυτά, μικρόβια, ορυκτά και πετρώματα καθώς και τους πάσης φύσεως σχηματισμούς, δυνάμεις και διαδικασίες που συμβαίνουν ή υφίστανται εκεί έξω ανεξάρτητα από τους ανθρώπους, ο καιρός, η θάλασσα, τα βουνά, οι διαδικασίες παραγωγής και ανάπτυξης νεαρών ζώων και φυτών, γενικά οτιδήποτε υποστηρίζει τη φυσική ζωή. Γενικά, θεωρείται ότι ο παγκόσμιος οικολογικός σχηματισμός, η βιόσφαιρα και το φυσικό της περιβάλλον, συγκροτεί δυνάμει μια τεράστια πηγή πόρων στην υπηρεσία του ανθρώπου (τις γνωστές οικοσυστημικές υπηρεσίες). Με τον ένα ή τον άλλον τρόπο όλα αυτά τα στοιχεία, δάση, ποτάμια, γη, ορυκτά ωκεανοί, συνιστούν άμεσα ή έμμεσα αξία για τον άνθρωπο κι αποτιμώνται χρηματικά. Με αυτή την έννοια, η φύση εκλαμβάνεται και νοηματοδοτείται ως φυσικό κεφάλαιο, χρηματιστηριακό κατά κύριο λόγο, που επενδύεται επιχειρηματικά και παράγει νέο πλούτο. Μένει προς διευκρίνιση το πώς ακριβώς, τα καθεαυτό αντικείμενα της φύσης που δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο προηγούμενης ανθρωπογενούς δραστηριότητας αποκτούν τη χρηματιστηριακή τους αξία.
Πράσινη Οικονομία
Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι η σύγχρονη συγκυρία της παγκόσμιας κρίσης και ανατράξεων, τόσο στη σφαίρα της οικολογίας όσο και στη σφαίρα της οικονομίας, συμπίπτει επίσης και με τη συγκυρία όπου η ‘φύση’ εδραιώνεται ως ‘φυσικό κεφάλαιο’. Στη συνέχεια, και με όχημα το φυσικό κεφάλαιο, διάφορα στοιχεία από διακριτούς τομείς της οικονομίας και των επιχειρήσεων διαπλέκονται με την πολιτική οικολογία, τον περιβαλλοντισμό και την οικολογία της διατήρηση και προοδευτικά διαμορφώνουν την πρόταση της ‘Πράσινης Οικονομίας’.
Η νέα αγοραία λογική
Η αναδυόμενη πρόταση διαπλέκει λόγους και λογικές, θεσμούς και υπολογιστικές τεχνολογίες και με τον τρόπο αυτό υποστηρίζει τη δημιουργία νέων αγορών με αντικείμενο τη διαχείριση των νεοφυών ‘υπηρεσών οικοσυστήματος’. Ανάμεσά τους η αγορές άνθρακα αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε η διαμόρφωση και οι σχετικές χρηματοδοτήσεις πολιτικών όπως π.χ. το REDD+ και το UN-REDD που αφορούν στη μείωση τω εκπομπών άνθρακα εξ’ αιτίας της αποδάσωσης και υποβάθμισης των δασών στις αναπτυσσόμενες χώρες (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation in Developing Countries). Ο τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων αντλεί κατά βάση από την οικονομία και κατά δεύτερο λόγο από την κοινωνιολογία και δίνει έμφαση στην οικονομική αποτελεσματικότητα.
Φυσικό κεφάλαιο: μια νέα μεταφορά
Στη διατριβή της Sarah Elisabeth Knuth σκιαγραφεί τέσσερεις χαρακτηριστικούς μηχανισμούς ανάγνωσης που χρησιμοποιούνται ώστε η εξωτερική φύση εκεί έξω να καταστεί οικονομικά αναγνώσιμη και να λειτουργήσει ως ‘φυσικό κεφάλαιο’:
- μετατόπιση του λόγου από την πολιτική οικολογία στην οικονομία. Έτσι, η κατανόηση της εξωτερικής φύσης, αλλά και οι πρακτικές οικολογικής διατήρησης βγαίνουν από το πλαίσιο της πολιτικής οικολογίας, εντάσσονται σε ένα νέο πλαίσιο (αναπλαισιώνονται), οικονομικό αυτή τη φορά και διαπραγματεύονται με όρους αγοραίας οικονομίας ως ‘φυσικό κεφάλαιο’, ‘υπηρεσίες οικοσυστήματος’ κ.ά.,
- αντικατάσταση της βασικής μεταφοράς της φύσης ως ‘κάτι εκεί έξω’ με τη μεταφορά της φύσης ως ‘φυσικό κεφάλαιο, αντικείμενο λογιστικής επεξεργασίας’. Στην πράξη, νέα οικονομικο-πολιτικά μπλοκ, νέες συμπράξεις και τα αντίστοιχα δίκτυα αναδύονται και συγκροτούνται γύρω από η νέα μεταφορά,
- θεώρηση της ακατέργαστης φύσης ως οικονομικά αξιοποιήσιμου περιουσιακού στοιχείου υπό τον τίτλο ‘φυσικό κεφάλαιο’ και τέλος,
- εφαρμογή υπολογιστικών και λογιστικών τεχνικών όπου οι διάφορες ακατέργαστες φυσικές οντότητες εγγράφονται ως μορφές κεφαλαίου έτσι ώστε να μπορούν να προστίθενται και να ανταλάσσονται με άλλες συμβατικές μορφές στη βάση της προσφοράς και της ζήτησης.
Πράσινος καπιταλισμός
Με βάση τους παραπάνω μηχανισμούς και μεταθέσεις ο καπιταλισμός υφίσταται βαθύτατους μετασχηματισμούς και μετατρέπεται ταχύτατα σε πράσινο καπιταλισμό. Με στόχο να περιορίσουν τις περιβαλλοντικές παρενέργειες ή, καλύτερα, να τις αξιοποιήσουν για κέρδος, οι κυβερνήσεις και οι οικονομικοί θεσμοί που ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία άφησαν πίσω τους τις ιδέες της αειφόρου ανάπτυξης και επιχείρησαν να επεκτείνουν τη λογική του κεφαλαίου έτσι ώστε να κτίσουν μια νέα σχέση του περιβάλλοντος με την οικονομίας η οποία και αποτέλεσε τη βάση του νέου πρασίνου καπιταλισμού.
Το πρόγραμμα πράσινος καπιταλισμός
Στο πλαίσιο της αναδυόμενης φάσης του πράσινου καπιταλισμού έχουν ήδη κατασκευαστεί οράματα πιθανών μελλοντικών μεταρρυθμίσεων, καθώς και του ρόλου των ελίτ στα μελλούμενα, ταυτόχρονα όμως έχουν ενταθεί πολιτικές και κοινωνικές διαμάχες. Πράγματι, σε συνδυασμό με την οικονομική, η κλιματική κρίση ήρθε να ενισχύσει την έξαρση των πάσης φύσεως αντιθέσεων ανάμεσα στο διεθνικό, το εθνικό και το τοπικό αλλά και ανάμεσα στις τοπικότητες και να καταλύσει μεγάλες συστημικές κοινωνικο-περιβαλλοντικές αποσταθεροποιήσεις. Οι επείγουσες αλλαγές στην ενέργεια και τις εκπομπές αερίων απαξιώνουν τις παραγωγικές βάσεις του 19ου και του εικοστού αιώνα, τα ορυκτά καύσιμα και την εντατικοποίηση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Εντέλει, η παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση αμφισβητεί όλο και πιο έντονα τις αγοραίες θεωρίες μετάβασης στη νεοφιλελεύθερη σταθερή κατάσταση.
Αρμενίζει στραβά η αριστερά ;
Από την άλλη πλευρά, και παρόλο που επείγει, η απάντηση των προοδευτικών και ριζοσπαστικών κινημάτων με ολοκληρωμένες πολιτικές για δίκαια κοινωνικά και εναλλακτικά οικολογικά σχέδια δυστυχώς αναμένονται. Οι προτάσεις που διατυπώνονται σποραδικά στο πλαίσιο της ‘Πράσινης Μετάβασης’ υπέρ της αναζωογόνησης της εγχώριας παραγωγής, της απασχόλησης, την τόνωση του επενδυτικού κλίματος, καθώς και οι προσπάθειες να υπολογιστούν νέες θέσεις εργασίας (πράσινα κολάρα) ώστε να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της τελευταίας 50ετίας έχουν την αξία τους, πλην για την ώρα δεν συγκροτούν και δεν προβάλλονται ως ολοκληρωμένο πολιτικό σχέδιο.
Αδιέξοδα των ελίτ
Το χειρότερο είναι ότι, ιδεολογικά αδύναμη, η αριστερά μοιάζει να αγνοεί τα αδιέξοδα και τις διαμάχες ανάμεσα στα μπλοκ των ελίτ που καταλύει η κλιματική κρίση. Για παράδειγμα απέναντι στη διαμάχη του στρατιωτικο-πετρελαϊκού μπλόκ που αντιμετωπίζει την κλιματική αλλαγή ως επακόλουθο ηλιακών διαδικασιών με το πράσινο μπλοκ που επιχειρηματολογεί στην προοπτική του πράσινου καπιταλισμού (αποκαρβονοποίηση, ήπιες τεχνολογίες κλπ) η αριστερά στέκει αμήχανη.
Αριστερά και Πράσινη Μετάβαση
Τη στιγμή που οι οραματισμοί των ελίτ για τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές αποδεικνύονται ανίκανοι να ανταποκριθούμε στους περιβαλλοντικούς μετασχηματισμούς του εικοστού πρώτου αιώνα η συγκυρία μοιάζει ευνοϊκή για τα κινήματα κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Ωστόσο ή χωρίς σκέψη υιοθεσία των απόψεων και προτάσεων των mainstream προοδευτικών ή ακόμα — και παρόλη την αξία τους— η μη κριτική αποδοχή ορισμένων κεϋνσιανού τύπου πρακτικών μοιάζουν δυστυχώς να είναι η μοναδική πηγή ιδεών. Όμως, η διατύπωση και η προβολή της νέας, ριζοσπαστικής πολιτικής διεξόδου απαιτεί διαρκή εγρήγορση και αναπτυγμένη κριτική σκέψη και αυτό δυστυχώς, μοιάζει να λείπει σήμερα από τη ριζοσπαστική αριστερά. Στο δίλλημα θα διαλέξει πλευρά ή θα σταθεί απέναντι και στα δύο μπλοκ, δίνεται συνήθως μια μάλλον συναισθηματική απάντηση υπέρ της ηπιότητας. Όμως χωρίς στέρεο πολιτικό λόγο, οι συναισθηματισμοί εκφυλίζονται σε βερμπαλισμούς και οδηγούν σε αριστερόμορφους λαϊκισμους και πάντως δεν κτίζουν ηγεμονίες (περί αυτών όμως σε επόμενη ανάρτηση).
Διάκριση των πεδίων και ανάγνωση των αντιφάσεων
Συνεπέστερη μοιάζει η απάντηση εκείνων που με πλήρη συνείδηση των συγκρούσεων ανάμεσα στα ηγεμονικά μπλόκ αξιολογούν τις αντιφάσεις και αγωνίζονται για άμεσα υλικά οφέλη υπέρ της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας. Και ακόμα παραπέρα, με βάση την επαρκή ανάγνωση των αντιφάσεων και την εμπειρία των αντίστοιχων αγώνων επιχειρούν τη διαμόρφωση ενός αξιόπιστου προγράμματος ‘Ριζοσπαστικής Πράσινης Μετάβασης’.
Πράσινα κολάρα
