Ευχές για καλύτερη χρονιά: Φεμινιστική Πολιτική Οικολογία

Claudia Radel

Επειδή οι γυναικοκτονίες σχετίζονται εν πολλοίς με την κατασκευή και αναγνώριση των έμφυλων ταυτοτήτων, διαλέξαμε πρωτοχρονιάτικα και επεξεργαστήκαμε το κείμενο μιας παλιότερης ανάρτησης σχετικά με την εμφάνιση και τη θεμελίωση σύγχρονης φεμινιστικής πολιτικής οικολογίας στη δεκαετία του 1990 που διαπραγματεύεται σημαντικά στοιχεία ειδικά των γυναικείων ταυτοτήτων.

Οικοφεμινιστική ουσιοκρατία: Η φύση είναι γυναίκα

Η φεμινιστική πολιτική οικολογία άσκησε ισχυρή κριτική στις ουσιοκρατικές πτυχές που κυριαρχούσαν ως τότε στο πλαίσιο του οικοφεμινισμού. Υποστήριξε συγκεκριμένα ότι στην πράξη, η μεταφορά ΄η φύση είναι γυναίκα’ υπήρξε ο αδύναμος κρίκος και ότι ευθύνεται για την εκτροπή της συζήτησης προς μεταφυσικές και καμιά φορά παραφυσικές αναζητήσεις και επομένως την αδυναμία του τότε οικοφεμινισμού να αντιληφθεί τόσο την υλική όσο και την ιδεολογική βάση που υποστηρίζουν τη γυναικεία δράση τουλάχιστον για το περιβάλλον.

          Η φύση είναι γυναίκα -Η σχέση της γυναίκας με τη φύση

Στόχος της νέας προσπάθειας υπήρξε όχι το πόσο γυναικεία είναι η ουσία του περιβάλλοντος αλλά η κατανόηση της σχέσης των γυναικών με αυτό. Αυτή τη φορά με όρους πολιτικού ρεαλισμού, ιστορίας, κοινωνίας, και πολιτισμού, με όρους δηλαδή που έρχονται από την παράδοση της πολιτικής οικολογίας. Μέσα από εμπειρικές έρευνες και ανάλυση συγκεκριμένων περιπτώσεων, η φεμινιστική πολιτική οικολογία φτάνει στο συμπέρασμα ότι α) η εμπειρική πρόσληψη της φύσης διαφέρει ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, β) αυτό οφείλεται στις διαφορετικές σχέσεις που αναπτύσσουν οι γυναίκες και οι άνδρες με τη φύση, γ) ότι αυτές οι διαφορές είναι σημαντικές και δ) ότι οφείλονται εν μέρει στην κοινωνική κατασκευή του φύλου.

Οι εμπειρίες και η γυναικεία πρόσληψη της φύσης

Έτσι, ο ιδιαίτερος γυναικείος τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι γυναίκες τη φύση δεν είναι ότι αυτή (η φύση) είναι γυναίκα. Αντιλαμβάνονται, αντίθετα, ότι η σχέση τους με αυτή είναι συνυφασμένη με τις εμπειρίες που έχουν βιώσει ως γυναίκες. Για την κατανόηση της διαμόρφωσης της σχέσης ανάμεσα στις γυναίκες και τη φύση είναι απαραίτητη η ανάλυση των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα και το πώς αυτές οι σχέσεις επηρέασαν αλλά και επηρεάστηκαν ιστορικά από τις αλλαγές στο αγροτικό τοπίο, κατά κύριο λόγο.

Φεμινιστική Πολιτική Οικολογία

Αυτός ο τρόπος κατανόησης οδήγησε και στη μελέτη της γυναικείας σχέσης με το περιβάλλον προς νέες κατευθύνσεις, τρεις από τις οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην εποχή μας:

(1) ο αντίκτυπος που έχει η συζήτηση περί αειφόρου ανάπτυξης και περιβαλλοντικής διαχείρισης στις γυναίκες και τους άντρες και το πώς αυτό επηρεάζεται αλλά και επηρεάζει τις σχέσεις ανάμεσα στα φύλα,

(2) ο εμπειρικός έλεγχος της κυρίαρχης υπόθεσης ότι παντού οι γυναίκες αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο και δείχνουν παρόμοιο, γυναικείο, ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος,

(3) η ανάδειξη του φαινομένου της αναντιστοιχίας ανάμεσα, από τη μία πλευρά στα περιορισμένα δικαιώματα των γυναικών επί των πλουτοπαραγωγικών πόρων και από την άλλη στις αυξημένες ευθύνες διαχείρισής τους.

Dianne Rocheleau 

Στα μέσα της δεκαετίας του 90 η ομάδα της Dianne Rocheleau διαμόρφωσε χώρο για το αναδυόμενο πεδίο της φεμινιστικής πολιτικής οικολογίας ως ξεχωριστού πεδίου της επιστήμης της πολιτικής οικολογίας. Στο εξής οι αναλύσεις των διαφορών ανάμεσα στα φύλα σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα επικεντρώνουν στις εξής τρεις βασικές θεματολογίες:

Προσλαμβάνουν όλες οι γυναίκες τη φύση με τον ίδιο τρόπο ;

1. Έμφυλη γνώση. Η γνώση των συγκεκριμένων ατόμων για το περιβάλλον είναι το αποτέλεσμα της υλικής τους αλληλεπίδρασης με αυτό (το περιβάλλον), και αυτό με τη σειρά του είναι αποτέλεσμα α) των ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών αυτού του συγκριμένου άτομου και β) ποιο ρόλο διαδραματίζει στο νοικοκυριό αλλά και στην ευρύτερη κοινότητα.

Το φύλο είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας τού κάθε ατόμου και επηρεάζει το πώς διαμορφώνονται οι αλληλεπιδράσεις του με το περιβάλλον, επομένως και οι γνώσεις για αυτό το περιβάλλον. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες και οι άνδρες βιώνουν το περιβάλλον διαφορετικά λόγω της εργασιακής και κοινωνικής τους θέσης και αναπτύσσουν διαφορετικές περιβαλλοντικές γνώσεις, π.χ. με το να γνωρίζουν καλύτερα διαφορετικές πτυχές, ή, να γνωρίζουν μία πτυχή το ίδιο καλά με έναν άνδρα, αλλά από διαφορετική οπτική. Για παράδειγμα —ανάμεσα σε πολλά άλλα—, οι γυναίκες έχουν περισσότερη επαφή με τους πόρους του περιβάλλοντος, καθώς στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι αυτές που θα βγάλουν τα παιδιά βόλτα στον ελεύθερο χώρο ή το αλσύλλιο της γειτονιάς, θα αντιληφθούν έγκαιρα τη θολότητα και γενικότερα την ποιότητα του νερού στη βρύση της κουζίνας (σήμερα), θα μαζέψουν ξύλα και χόρτα για μαγείρεμα ή βότανα για ροφήματα, θα συμμετάσχουν προνομιακά στη συλλογή των καρπών (τότε), έτσι εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην προστασία των πόρων του περιβάλλοντος. H βιωματική σχέση με τους φυσικούς πόρους δημιουργεί τη γνώση όσον αφορά την επαναδημιουργία και τα όρια της χρήσης τους, επομένως αυτό που χαρακτηρίζεται αειφορία στη χρήση των φυσικών πόρων. Αυτό εξηγεί και την αυξημένη συμμετοχή τους στα κινήματα προστασίας.

Ιδιοκτησιακά δικαιώματα

2. Δικαιώματα. Εκτός από τη γνώση, η πρόσβαση και ο έλεγχος των περιβαλλοντικών πόρων ποικίλλει, με το φύλο να έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε πολλά μέρη του κόσμου. Γενικά ισχύει η αναντιστοιχία ανάμεσα στην κατοχή των πόρων (που οι γυναίκες συνήθως στερούνται) και στη διαχείρισή τους. Αν και η ιδιοκτησία γης είναι το κλασικό παράδειγμα, η φεμινιστική πολιτική οικολογία καταγράφει και πιο λεπτές διαφοροποιήσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών σε ό,τι αφορά την κατοχή των πόρων. Ακραίο παράδειγμα περιπτώσεις όπου ανάλογα με το φύλο ισχύουν και διαφορετικά δικαιώματα για τα διαφορετικά μέρη ενός δέντρου.

Είναι ενδιαφέρον το πώς τα δικαιώματα ποιότητας του περιβάλλοντος συνδέουν τη φεμινιστική πολιτική οικολογία με τη λογοτεχνία όταν αυτή καταπιάνεται με ζητήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Αρχικά, η λογοτεχνία επικεντρώθηκε σε ζητήματα φυλής, τάξης και εθνικότητας, πρόσφατα, ωστόσο, ενδιαφέρθηκε και για διαφορές που αφορούν την πρόσληψη της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και του περιβαλλοντικού ρίσκου.

Ευθύνες διαχείρισης φυσικών πόρων

3. Ευθύνες. Εκτός από τα περιβαλλοντικά δικαιώματα, ευρύτερες διακρίσεις ανάμεσα στα φύλα αντανακλούν συχνά και οι εργασιακές ευθύνες κατά τη διαχείριση των φυσικών πόρων . Η φεμινιστική πολιτική οικολογία διαβάζει αυτές τις διαφορές και διαπιστώνει ότι είναι αποτέλεσμα σειράς άλλων διαφορών και κοινωνικών διαχωρισμών έτσι ώστε οι διαφορετικές γυναίκες να βιώνουν διαφορετικά δικαιώματα και ευθύνες κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

4. Φυλετική περιβαλλοντική πολιτική και λαϊκός ακτιβισμός. Οι διαφορές μεταξύ των φύλων στη γνώση, τα δικαιώματα και τις ευθύνες μεταφράζονται και καθορίζουν αποφασιστικά και τις διαφορές ανδρών και γυναικών αναφορικά με τα περιβαλλοντικά συμφέροντα και τις μάχες υπέρ του περιβάλλοντος. Έτσι, και παρόλο που στον ανεπτυγμένο κόσμο οι γυναίκες αποτελούν μειονότητα σε πολλές από τις συμβατικές ομάδες προστασίας του περιβάλλοντος (π.χ. ομάδες δασοπυρόσβεσης, διάφορες ΜΚΟ κ.ά.), αυτές, αντίθετα, αποτελούν συχνά την πλειοψηφία των περιβαλλοντικών κινημάτων.

Για τη συντακτική ομάδα

Γ. Στάμου & Ε. Παπαθεοδώρου