Γ. Κρεστενίτης. ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ: Η θάλασσα δίπλα μας (*) Σε διαρκή αναμονή σχεδίου ολοκληρωμένης διαχείρισης

Last news: ΦΕΚ 6387 Β’/31-12-2021: Κατάργηση του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου με την επωνυμία «Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Θερμαϊκού Κόλπου» και ενσωμάτωση αυτού στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ).

Μια μικρή ιστορία: Το 2006 ομάδα εργασίας (**) του ΤΕΕ/Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ), που είχα τη τιμή να συντονίζω, διατύπωσε τη θέση για τη δημιουργία του Φορέα Διαχείρισης του Θερμαϊκού Κόλπου (ΤΕΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ, 304/21-2-2006). Στη δε σχετική της έκθεση επεξεργάστηκε όλα τα θέματα τα σχετικά με τη διαδικασία δημιουργίας, αρμοδιοτήτων (χωρικών και διοικητικών), οργανωτικής δομής, διοίκησης και διακυβέρνησης.

Η πρόταση αυτή υιοθετήθηκε και αποτέλεσε απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΕ/ΤΚΜ (Δελτίο Τύπου ΑΠ 1045/16-2-2006) και υιοθετήθηκε επίσης και από το Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ. Τότε το Συμβούλιο Περιβάλλοντος υπήρχε και έκανε παρεμβάσεις επί περιβαλλοντικών θεμάτων της πόλης, της περιοχής και όχι μόνον, ενώ τώρα δεν υπάρχει, αφού η παρούσα Πρυτανική Αρχή δεν θεώρησε σκόπιμο να ανανεώσει τη θητεία του.

Η πρόταση για την ίδρυση του Φορέα δεν υλοποιήθηκε, αλλά δημιουργήθηκε στο (τότε) Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης (ΥΜΑΘ) η Διεύθυνση Προστασίας και Ανάπτυξης Θερμαϊκού Κόλπου (ν. 3489/2006, αρθρ. 18), η οποία όμως ουδέποτε στελεχώθηκε σύμφωνα με το σχετικό οργανόγραμμα, ενώ κάποια στιγμή (στα πλαίσια των μνημονιακών «αναδιαρθρώσεων» της δημόσιας διοίκησης), «εξαφανίστηκε» από το οργανόγραμμα του ΥΜΑΘ.

Στις αρχές του 2018 (ν.4519, αρθρ. 3, παρ. 3ε), δημιουργείται ο «Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Θερμαϊκού Κόλπου» με έδρα τη Χαλάστρα, ως ΝΠΙΔ, ενσωματώνοντας τον υπάρχοντα από το 2002, «Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα», και επεκτείνοντας την ευθύνη του σε όλες τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 του Θερμαϊκού Κόλπου.

Ο νέος αυτός Φορέας Διαχείρισης δεν είχε την πλήρη αποδοχή όλων των εμπλεκόμενων (πχ είχαν και τότε διατυπωθεί απόψεις ότι έπρεπε να «ενσωματωθεί» σε περιφερειακή τοπική δομή), ούτε είχε ενσωματώσει πλήρως την αντίστοιχη πρόταση του 2006. Αλλά πάντως κανείς από τους εμπλεκόμενους δεν είχε αμφισβητήσει ότι ο Φορέας (με την όποια του νομική διαμόρφωση) θα έπρεπε να διατηρήσει την υφιστάμενη τοπικότητά του, ώστε να μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση και υλοποίηση διαχειριστικών σχεδίων για την αντιμετώπιση και λύση των περιβαλλοντικών προβλημάτων του Θερμαϊκού Κόλπου. Προβλήματα διαχρονικά, η λύση των οποίων απαιτεί και σχέδιο και πόρους και στρατηγική και διαβούλευση και κοινωνική αποδοχή και συμμετοχή, όχι μόνον πυροσβεστικά μέτρα και στιγμιαία επιτήρηση ή καθησυχαστικές ή/και «βαρύγδουπες» εξαγγελίες.

Το μετά και το σήμερα. Παρά την καλή «θέληση», τις διοικητικές και διαχειριστικές ρυθμίσεις που ακολούθησαν την δημιουργία του νέου αυτού ο Φορέα, στο διάστημα που ακολούθησε, αν και δεν ήταν λίγα τα όσα προχώρησαν και αφορούσαν τα περιβαλλοντικά θέματα της περιοχής ευθύνης του Φορέα, δεν υπήρξε κάποια ραγδαία ανατροπή ή ταχύτατη αλλαγή άμεσα αντιληπτή από όλους τους ενδιαφερόμενους και τους πολίτες. Για όλα αυτά υπάρχουν βέβαια τα αίτια και δεν είναι άλλα από την έλλειψη της αναγκαίας επιπλέον στελέχωσης του Φορέα με επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό και η εξασφάλιση των επίσης απαραίτητων επιπλέον πόρων. Γεγονός που ήταν αναμενόμενο από την Κυβέρνηση της ΝΔ, η οποία με τον αντι-περιβαλλοντικό ν. 4685/2020 (γνωστό ως νόμος Χατζηδάκη), και παρά το πλήθος αντιδράσεων που συνάντησε από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και όχι μόνον, ψηφίστηκε και ουσιαστικά επέβαλε την κατάργηση της τοπικότητας των φορέων διαχείρισης, κάτι που και αντιεπιστημονικό είναι και αντιβαίνει στις διεθνείς και ευρωπαϊκές πρακτικές, ενώ είναι αναγκαία όταν πράγματι ο στόχος είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών.

Η υλοποίηση της κατάργησης της τοπικότητας, που θεσμοθέτησε ο αντι-περιβαλλοντικός νόμος 4685/20 για το (ΝΠΙΔ) Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Θερμαϊκού Κόλπου, γίνεται πράξη με την (σχεδόν πρωτοχρονιάτικη) απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Είχαν  προηγηθεί παρόμοιες αποφάσεις, για άλλους φορείς διαχείρισης και σίγουρα θα υπάρξουν και επόμενες, αφού ακόμη δεν τους έχουν καταργήσει όλους.

Πολλές ήταν οι αντιδράσεις τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από περιβαλλοντικές οργανώσεις, για τις καταργήσεις αυτές και του Φορέα Θερμαϊκού ειδικότερα, ενώ αναζητούνται οι τοποθετήσεις διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων που στο παρελθόν έχουν υπερθεματίσει για την τοπικότητα διαχειριστικών φορέων και οργάνων.

Ερωτήματα βέβαια (σίγουρα όχι αναπάντητα) προξενούν οι δηλώσεις του Υφυπουργού ΥΜΑΘ που θεωρεί ότι «Με την ένταξη των Φορέων στον αρμόδιο Οργανισμό μπαίνει τέλος στα μπαλώματα και στην αναζήτηση χρηματοδότησης, είτε από δημόσια κονδύλια, είτε από χορηγίες ιδιωτών, για τον καθαρισμό του Θερμαϊκού, κάθε καλοκαίρι. Πλέον θα υπάρχει κεντρική αντιμετώπιση, από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, με σταθερή χρηματοδότηση….».

Ερώτημα 1^ο: Γιατί την αναγκαία και σταθερή χρηματοδότηση δεν την εξασφάλιζαν και με τη διατήρηση του προηγούμενου ΝΠΙΔ και της τοπικότητάς του; Και γιατί δεν τη εξασφάλισε ο κ. Υφυπουργός και παλαιότερα όταν κατείχε και πάλι αντίστοιχη θέση και μάλιστα ως υπουργός στο ΥΜΑΘ; Δεν υπήρχαν και παλαιότερα περιβαλλοντικά προβλήματα στο Θερμαϊκό;

Ερώτημα 2^Ο: Αλήθεια θεωρεί ο κ. Υφυπουργός και η αρμόδια υπηρεσία του ΥΜΑΘ (αν υπάρχει) ή άλλου υπουργείου, ότι το μόνο πρόβλημα είναι ο καθαρισμός του Θερμαϊκού από τα επιπλεόντα στερεά, γιατί αυτό έκανε το με κατάλληλο εξοπλισμό σκάφος που χρηματοδοτούσαν φορείς και ιδιώτες; Ή ότι έστω και αυτός ο καθαρισμός από τα επιπλέοντα στερεά είναι απαραίτητος μόνον το καλοκαίρι;

Δυστυχώς (όχι για τον κ. Υφυπουργό), αλλά για το Θερμαϊκό, το περιβάλλον και την κοινωνία, τα προβλήματα δεν είναι μόνον η συλλογή των επιπλεόντων στερεών και μάλιστα μόνον το καλοκαίρι. Όσο συχνά και καλά να γίνει αυτός ο καθαρισμός δεν θα πάψει να είναι ένα ακόμη «κρύψιμο κάτω από το χαλί», γιατί δεν είναι τα επιπλέοντα στερεά (που αυξάνονται ή μειώνονται ανάλογα με το επικρατούν σύστημα κυκλοφορίας των νερών και τις μικρές ή μεγαλύτερες απορροές των ομβρίων) το μοναδικό περιβαλλοντικό πρόβλημα του Θερμαϊκού κόλπου. Ευτυχώς, (για το ποια είναι η πραγματικότητα και όχι για την κατάσταση του Κόλπου), και παρά την μη συστηματικά χρηματοδοτούμενη αναγκαία παρακολούθηση όλων των φυσικών, χημικών, βιολογικών και μικροβιολογικών παραμέτρων των νερών και των ιζημάτων του κόλπου και των χερσαίων πηγών που εκβάλουν σε αυτό, η βιβλιογραφία, παλαιότερη και πρόσφατη επιβεβαιώνει μια στάσιμη (στην καλύτερη περίπτωση) περιβαλλοντική κατάσταση και αναδεικνύει την αναγκαιότητα διαμόρφωσης και υλοποίησης σχεδίου περιβαλλοντικής διαχειριστικής πολιτικής για το Θερμαϊκό Κόλπο.

Ένα σχέδιο οικο-αναπτυξιακής διαχείρισης που θα ρυθμίζει τις κάθε μορφής δραστηριότητες στο θαλάσσιο και χερσαίο χώρο του Θερμαϊκού Κόλπου, θα θέτει στόχους, κανόνες και διαδικασίες για την επίτευξή τους και η διαμόρφωση του οποίου θα προκύψει με διαβουλεύσεις και συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και τους κοινωνικούς εταίρους. Στη διαβούλευση, διαμόρφωση, αναθεώρηση και υλοποίηση του αναζητούμενου, εδώ και πολλά χρόνια, σχεδίου διαχείρισης του Θερμαϊκού Κόλπου, ο Φορέας που τώρα καταργήθηκε, ήταν και απαραίτητος και αναγκαίος.

(*) Τίτλος εκδήλωσης του 2008, της «χαμένης»  Διεύθυνσης Προστασίας και Ανάπτυξης Θερμαϊκού Κόλπου του ΥΜΑΘ

(**) Τα μέλη της ομάδας εργασίας με αλφαβητική σειρά: Μιχάλης Βαδράτσικας, Γιάννης Ν. Κρεστενίτης, Γιάννης Οικονομίδης, Ιωάννης Δ. Παντής και Αναστασία Χαντζαρίδου.