Κλιματική κρίση, δεξιόστροφοι και αριστερόστροφοι λαϊκισμοί

Ο λαϊκισμός διαθέτει την αδιαμφισβήτητη ικανότητα να κινητοποιεί τα πλήθη, το ερώτημα πάντα είναι προς ποια κατεύθυνση. Εν συντομία, ο δεξιόστροφος συντηρητικός λαϊκισμός παραπέμπει σε μια στάση και μια προπαγάνδα που προβάλει προσχηματικά ή και παραπλανητικά το δίκαιο των λαϊκών αιτημάτων κατά των ελίτ, εντέλει όμως λειτουργεί δημαγωγικά και εναντίον τους. Αντίθετα, ο αριστερόστροφος προοδευτικός λαϊκισμός παραπέμπει σε μια πολιτική ιδεολογία που αντιπαραθέτει τα συμφέροντα και τις επιθυμίες του πλήθους απέναντι στις ελίτ και λειτουργεί υπέρ του δικαιωματισμού, της χειραφέτησης και της δημοκρατίας.

Δείκτες κλιματικής αλλαγής

Κι για να έρθω στην κλιματική κρίση, όχι πολλά χρόνια πριν, ο λόγος για το κλίμα ανήκε στη χωρία των μεταπολιτικών θεωρήσεων δηλαδή για το πώς κτίζονται θεωρητικά οι πολιτικές για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων απειλών. Στη σημερινή συγκυρία, ωστόσο, η κινητοποίηση έναντι της κλιματικής κρίσης έχει απομακρυνθεί εντελώς από το χώρο της μεταπολιτικής και της θεωρίας και επικεντρώνει συγκεκριμένα στους παράγοντες που ευθύνονται για το πρόβλημα, δηλαδή τις διαδικασίες συσσώρευσης του πλούτου και τις εδραιωμένες σχέσεις εξουσίας. Πράγματι, στα χάσματα που δημιουργεί ο εμφύλιος ανάμεσα στις εξορυκτικές οικονομίες (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) από τη μία και τις οικονομίες καθαρής ενέργειας από την άλλη, ξεπηδούν νέα αιτήματα που αφορούν στα μέσα και την ποιότητα διαβίωσης των ανθρώπων, καθώς και αξιώσεις κοινωνικής δικαιοσύνης, τα οποία και κινητοποιούν λαϊκές αντιδράσεις (αριστεροί και δεξιοί λαϊκισμοί). Πολλαπλασιάζονται, για παράδειγμα, οι αντιδράσεις απέναντι στους ραγδαίους και συχνά βίαιους μετασχηματισμούς στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα των τοπικών κοινωνών που πυροδοτούν οι αρπαγές γης για υποδομές ηλιακής και αιολικής ενέργειας και λιγότερο για την παραγωγή βιοκαυσίμων.

Ενδοκαπιταλιστικές διαμάχες

Από την πλευρά της, η πολιτική οικολογία επιχειρεί να περιγράψει τα οικονομικά σκαμπανεβάσματα στις χώρες του κέντρου και της περιφέρειας ως το διαλεκτικό αποτέλεσμα του σκληρού ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού ανάμεσα στα τεχνοβιομηχανικά μπλοκ στις χώρες του κέντρου, όπως για παράδειγμα το εξορυκτικό (πετρελαιοβιομηχανία) και το πράσινο (ανεμογεννήτριες, ηλιακοί συλλέκτες κ.ά.) για συνεχή συσσώρευση και επέκταση κυρίως προς τις τρίτες χώρες. Στις μέρες μας αυτοί οι ενδο- ανταγωνισμοί έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη σφοδρότητα. Την ίδια στιγμή γεννούν δεξιόστροφους εθνικούς λαϊκισμούς, διαταξικές συμμαχίες και μέτωπα που προπαγανδίζουν καθένα τη δική του πολιτική ορθότητα.

Ηλιακές διεργασίες

Μερίδες των δεξιόστροφων λαϊκισμών είτε αρνούνται εντελώς την κλιματική αλλαγή είτε την αποδίδουν σε εξωγήινες αιτίες (εμπλέκουν π.χ. τις ηλιακές καταιγίδες). Ως μέθοδο διασφάλισης αδιατάρακτης πορείας στο παγκόσμιο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο του υποτιθέμενου ‘τέλους των ιδεολογιών’ προκρίνουν την περαιτέρω εντατικοποίηση της εξορυκτικής βιομηχανίας, στην Ήπειρο, το Ιόνιο και την Α. Μεσόγειο.

Νέες τεχνολογίες: Φουτουριστικές απεικονίσεις

Άλλες μερίδες αρνούνται τις νεομαλθουσιανές λογικές της εξορυκτικής βιομηχανίας, προπαγανδίζουν υπέρ της γεωγραφικής αναδιανομής του πλούτου (όχι όμως και της κοινωνικής) ώστε να αντιμετωπιστεί η παρακμή περιοχών όπως εκείνη της Δ. Μακεδονίας. Επικαλούνται τις νέες τεχνολογίες και προβάλουν αισιόδοξα τεχνοφουτουριστικά οράματα πράσινης ανάπτυξης, πλεονασμάτων και νέων θέσεων εργασίας. Με άλλα λόγια, προπαγανδίζει επί της ουσίας υπέρ του οικολογικού εκμοντερνισμού, δηλαδή του πράσινου καπιταλισμού.

Εκρηκτική Πράσινη Μετάβαση

Το δυστύχημα είναι ότι η νέα αυτή δεξιόστροφη οπτική συγκινεί και εισχωρεί αθόρυβα στην επιχειρηματολογία μερίδας των υποστηρικτών της πράσινης μετάβασης που διατείνεται ότι μιλάει στο όνομα της αριστεράς. Ανθίζουν παράλογα επιχειρήματα όπως η ‘εθελοντική απλότητα!!’ των φιλελεύθερων ελίτ, ενώ διατείνονται ότι η προοπτική μιας οικονομικά προσιτής καθαρής ενέργειας και νέων θέσεων εργασίας, επιτρέπει βάσιμα να αμφισβητηθούν τα πιο επιθετικά μπλοκ των ορυκτών καυσίμων (το μη χείρον βέλτιστον). Έτσι παράγεται μια νέα ελπίδα που όμως κρύβει κρίσιμες αβεβαιότητες και αμφισημίες. Πόσες θέσεις εργασίας καθαρής ενέργειας θα υπάρχουν στην πραγματικότητα και για ποιους; Θα υπάρξουν καλοί και σταθεροί μισθοί; Είναι επαρκείς οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις; Υπάρχουν πρόνοιες για τους πρώην εργαζόμενους στη βιομηχανία ορυκτών και των περιοχών που υφίστανται την οικονομική και περιβαλλοντική υποβάθμιση; Ποιος θα σχεδιάσει και ποιος θα υλοποιήσει τα αντίστοιχα έργα; Η πολιτική απάντηση σε αυτές τις αβεβαιότητες αλλά και τα ζητήματα πολιτικής και οικονομικής δημοκρατίας που ανακύπτουν κατά την πράσινη μετάβαση είναι εκ των ουκ άνευ.

Κινητοποιήσεις περιβαλλοντικών φορέων

Στην πράξη, τα τελευταία 5-10 χρόνια έχουν ξεπηδήσει αρκετές πρωτοβουλίες, όπως η εφαρμογή προγραμμάτων καθαρής ενέργειας, η επαγγελίες για δημιουργία θέσεων εργασίας, γνωστές στις ΗΠΑ ως ‘πράσινα κολάρα’, οι κινήσεις για τις προοπτικές της Δ. Μακεδονίας μετά την παύση των εξορύξεων, κινήσεις ενάντια στις χωματερές και την καύση των σκουπιδιών κ.ά. Γύρω από τέτοιες πρωτοβουλίες διαμορφώθηκαν κοινωνικές συνευρέσεις με βασικό στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη. Σε άλλες περιοχές του πλανήτη αντίστοιχες πρωτοβουλίες συνετέλεσαν στη δημιουργία απτών αποτελεσμάτων όπως η ανάδειξη περιοχών της Καλιφόρνιας σε μεταβιομηχανικούς, τεχνολογικούς ηγήτορες, ή, η δημιουργία περιοχών που φέρονται ως οικολογικές εστίες. Στη χώρα μας αυτές οι πρωτοβουλίες είτε δεν έχουν αφήσει σταθερό αποτύπωμα ή αποτυπώματα, όπως π.χ οι φορείς διαχείρισης προστατευομένων περιοχών,  αρχικά υποβαθμίστηκαν και σήμερα καταστρέφονται με ενέργειες του νεοφιλελεύθερου κράτους.

Οικοαριστερά & Πράσινη Μετάβαση

Ακόμα και αν δεν άφησαν απτά κρυσταλλώματα, πολλές από αυτές τις προτάσεις δημιούργησαν κλίμα και επικεντρώθηκαν βαθμιαία γύρω από το αίτημα οικοδόμησης μιας οικονομίας καθαρής ενέργειας, που κωδικοποιήθηκε ως ‘πράσινη μετάβαση’. Στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, οι αριστερόστροφες αποκρίσεις στα λαϊκά αιτήματα για θέσεις εργασίας καθαρής ενέργειας, αντιμετώπισης των φαινομένων που επάγει η κλιματική κρίση, πρόβαλαν την ανάπτυξη υποδομών για ηλιακούς και αιολικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής ως φορέων κοινής ωφέλειας. Εδώ ωστόσο εγείρονται άλλα κρίσιμα ζητήματα. Εν μέσω παγκόσμιων αποσταθεροποιητικών αναδιαρθρώσεων, όπου η οικονομία καθαρής ενέργειας προωθείται από επίδοξους οραματιστές της τεχνολογίας, η αριστερή ρητορική (οι αριστεροί λαϊκισμοί) οφείλουν να απαιτήσουν εκτεταμένους μετασχηματισμούς στην ενεργειακή & βιομηχανική πολιτική, να διαμορφώσουν και να επιβάλουν ως αυτονόητη την ανάγκη αυτών των μετασχηματισμών και ακόμα, να οργανώσουν τη μέγιστη πολιτική και κοινωνική συμμαχία ώστε να τους επιβάλουν.