Η διαρκώς μεταβαλλόμενη ρητορική των δεξιόστροφων και αριστερόστροφων λαϊκισμών

Νέες πράσινες θέσεις εργασίας (πράσινα κολάρα)

Η πληθώρα νέων θέσεων εργασίας —τα πράσινα κολάρα— αποτελεί βασικό ρητορικό στοιχείο των οραματιστών της πράσινης μετάβασης. Αρχικά, η μεταφορά του πράσινου κολάρου ανήκε στο οπλοστάσιο του οικολογικού εκσυγχρονισμού και αντανακλούσε πράσινα καπιταλιστικά οράματα μιας αναζωογονημένη μεταβιομηχανικής οικονομίας που έχει αφήσει πίσω της τους ενεργειακούς περιορισμούς που επέβαλε η ένδεια των φυσικών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άλλα ορυκτά). Αργότερα, και με πρωταγωνιστές αριστερόστροφους λαϊκιστές προωθήθηκε η ιδέα των κοκκινοπράσινων συμμαχιών από αντιτιθέμενους στη νεοφιλελεύθερη ανάπτυξη και το ελεύθερου εμπόριο, όπως τα βιομηχανικά εργατικά συνδικάτα και οι ακτιβιστές του περιβαλλοντισμού. Η αντίθεση στις πρωτοβουλίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) κορυφώθηκαν στο Σηάτλ με τις συγκρούσεις του Νοεμβρίου του 1999 (Battle in Seattle).

Πράσινες φαντασιώσεις

Σε μια επόμενη φάση, οι κοκκινοπράσινοι σχηματισμοί άλλαξαν ρότα, μετατράπηκαν σε γαλαζοπράσινους και στράφηκαν προς νέες μορφές οικομοντερνισμού και τεχνολογικού φουτουρισμού σε συνεργασία με επενδυτές επιχειρηματικών κεφαλαίων και τεχνολογικά συμφέροντα. Με επίκεντρο τη Silicon Valley, και σε αναζήτηση νέων ευκαιριών μετά την κατάρρευση της αρχικής έκρηξης που εμφάνισε η Νέα Οικονομία, διάφοροι επιχειρηματίες και επενδυτές διείδαν δυνατότητες στις καθαρές τεχνολογίες. Οι επίδοξοι οραματιστές της φαντάζονταν συνταρακτικές καινοτομίες και νέα επιχειρηματικά μοντέλα, δηλαδή μια νέα πηγή υπερκέρδους και πλεονάσματος σε περιφερειακό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Οικο-απαρτχάιντ

Σύντομα, ωστόσο, έκαναν την εμφανισή τους και οι πρώτες φοβίες σχετικά με τις επιπτώσεις που επάγουν οι νέες πράσινες δραστηριότητες: το κόστος, η αποβιομηχάνιση, η μείωση της αξίας της αστικής κατοικίας, η απασχόληση, καθώς και τα νεοφυή ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Στο χώρο της αστικής οικολογίας, αυτές οι αντιρρήσεις συνοψίζονταν στις μεταφορές ‘οικο-απαρτχάιντ’ και ‘εξευγενισμός, gentrification’ όπου σε μια παρακατιανή αστική γειτονιά μετακινείται πληθυσμός με πολύ μεγαλύτερη οικονομική επιφάνεια, τα κτήρια αναβαθμίζονται οικολογικά, βελτιώνεται η στέγαση και η εν γένει ποιότητα ζωής, προσελκύονται νέες επιχειρήσεις, ενώ οι ως τότε κάτοικοι τίθενται στην πράξη εκτός κάδρου.

Ελλείψει στέρεης αντίληψης για τα ζητήματα, οι αριστερόστροφοι οικολόγοι συμμερίζονται αυτές τις ανησυχίες. Ωστόσο, στις συνθήκες του αμείλικτου πόλεμο που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στο στρατιωτικό-πετρελαϊκό σύμπλεγμα — το οποίο και εξακολουθεί να είναι το κυρίαρχο μπλοκ του κεφαλαίου— και τις πράσινες μορφές κεφαλαίου τάσσονται στρατηγικά με τις δεύτερες ως μια έσχατη ελπίδα ότι έτσι θα δοθούν, περιορισμένες έστω, δυνατότητες για αριστερόστροφες μεταρρυθμίσεις

Ο Ομπάμα για την κλιματική κρίση

Σημαντικότερο είναι ότι στο μεταξύ, εκτός από τους κοινωνικούς όρους είχαν διαμορφωθεί και οι συνειδήσεις που οργάνωσαν και υποστήριξαν τις συγκεκριμένες προτάσεις του πράσινου New Deal στις ΗΠΑ. Τα πεπραγμένα της διακυβέρνησης Ομπάμα έχουν γενικότερο ενδιαφέρον . Εκείνη την περίοδο αναβίωσαν στην πράξη οι κεϋνσιανές προοπτικές σε ότι αφορά το πώς η εκκολαπτόμενη πράσινη οικονομία των Η.Π.Α. θα υποστήριζε προγράμματα ευρείας απασχόλησης. Οι προσδοκίες γιγαντισμού της Νέα Πράσινης Οικονομίας δημιούργησαν αρχικά λαϊκό ενθουσιασμό. Αδικαιολόγητο, ωστόσο, καθόσον οι νεοφυείς επιχειρήσεις καθαρής τεχνολογίας δεν εγγυήθηκαν ποτέ την έλευση μιας νέας αμερικάνικης παγκόσμιας πράσινης ηγεμονίας, αλλά ούτε και αυξημένο εθνικό πλεόνασμα, που αυτή τη φορά θα μοιράζονταν δίκαια. Αν και απογοητευτικός, ο τελικός απολογισμός της οκταετίας Ομπάμα υπήρξε μάλλον διδακτικός. Δείχνει τα πώς και τα γιατί χάθηκαν απανωτές ευκαιρίες για πράσινες μεταρρυθμίσεις με δυναμικό μετασχηματισμού λόγω των θεσμικών εμποδίων μετά από δεκαετίες νεοφιλελεύθερων πολιτικών αναδιαρθρώσεων, της ιδεολογικής υπονόμευσης και κυρίως της έλλειψης καθαρής στόχευσης και σαφούς σχεδιασμού.

Πράσινος ορθολογισμός ;

Στη χώρα μας ο πράσινος εκσυγχρονισμός προωθεί σήμερα οικονομικές δραστηριότητες επικεντρωμένες στην υπέρ-εκμετάλλευση των φυσικών πόρων —κατά κύριο λόγο μέσω των ηλιακών συλλεκτών και των ανεμογεννητριών— και ταυτόχρονα αναδιαμορφώνει κουλτούρες. Την ίδια στιγμή παρατηρείται και μια όξυνση του έως τώρα έρποντος αντιπεριβαλλοντισμού, με πρωταγωνιστές ιδιοκτήτες παραθεριστική κατοικίας και θιγόμενους αγρότες και κτηνοτρόφους, ενώ σφοδρές αντιρρήσεις εκδηλώνουν και ομάδες συντηρητικών περιβαλλοντιστών.

Δεξιόστροφος λαϊκισμός και φαινόμενα κοινωνικής μηχανικής

Ο δεξιόστροφος λαϊκισμός σπεύδει να εκμεταλλευτεί αυτές τις αντιδράσεις και να προβάλει επιχειρήματα του τύπου ‘οι νέες πράσινες θέσεις εργασίας λειτουργούν αντικειμενικά κατά του περιβάλλοντος’. Στηρίζει αυτά τα επιχειρήματα σε υπαρκτές περιπτώσεις καταστροφής αρχαιολογικών χώρων, περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλους, οικολογικά σημαντικών περιοχών και άλλα παρόμοια. Άλλου τύπου επιχειρήματα της δεξιόστροφης ρητορικής καταλογίζουν στους οικολόγους ελιτισμό, κακόβουλους εμπλουτισμούς με φίδια λύκους και ότι άλλο φανταστεί κανείς, και ακόμα άγνοια, έλλειμμα ενσυναίσθησης σχετικά με τις απώλειες θέσεων εργασίας σε παραδοσιακές δραστηριότητες. Εκμεταλλεύεται ακόμα και την όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων ανάμεσα αφενός στους υποτιθέμενα υψηλόμισθους και μορφωμένους εργαζόμενους στις νέες πράσινες τεχνολογίες και αφετέρου τους άνεργους και τους χαμηλόμισθους απασχολούμενους σε συμβατικές υπηρεσίες υπό συνθήκες εργασιακής ανασφάλειας.

Από τον δεξιόστροφο λαϊκισμό στην Οικοαριστερά

Η διεθνής και ιδίως η Αμερικάνικη εμπειρία δείχνει ότι η οικοαριστερά οφείλει να μελετήσει προσεκτικά τις αστοχίες των αριστερών λαϊκισμών και τη διαπλοκή τους με απροκάλυπτα φιλελεύθερους-τεχνοκρατικούς στόχους. Πρέπει επίσης να εξετάζει με μέγιστη προσοχή τις ενδεχόμενες συμμαχίες, πάντα με στόχο την εξάρθρωση της εκδοχής του πράσινου καπιταλισμού και τον οικολογικό μετασχηματισμό. Απαραίτητη είναι και η επιστημονικά στέρεη τεκμηρίωση των αιτημάτων. Ακόμη, αυτή η συζήτηση οφείλει να περιγράψει χωρίς προκατάληψη τα ευεργετήματα που αναμένονται κατά μετάβαση στην καθαρή ενέργεια αλλά και να αντιμετωπίσει αμφισβητήσεις και ενδεχομένως επώδυνες απογοητεύσεις και θυμούς από τη μεριά του πλήθους. Υποχρέωση της οικοαριστεράς είναι να εξετάσει προσεκτικά και να υπολογίσει με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια τις διαθέσιμες πηγές πιθανών ευεργετημάτων και θέσεων εργασίας και να επινοήσει πολιτικές στρατηγικές η εφαρμογή των οποίων θα συνδυάζει επαρκέστερα τον πραγματισμό με την κοινωνική δικαιοσύνη. Με άλλα λόγια, καθήκον της οικοαριστεράς είναι να οργανώσει συναινέσεις γύρω από στρατηγικούς στόχους και να μεθοδεύσει τη διεκδίκησή τους.

Πέρα από τους στρατηγικούς στόχους, ένα αξιόπιστο πρόγραμμα οφείλει να θέτει στόχους και σε ειδικότερους τομείς όπως π.χ. ο κατασκευαστικός τομέας και η ενεργειακές αναβαθμίσεις των κτηρίων. Να δει για παράδειγμα όχι μόνο το ποιος κατασκευάζει υποδομές καθαρής ενέργειας, αλλά και ποια υλικά χρησιμοποιούνται, ποιες χωρικές διευθετήσεις απαιτούνται, ποιες είναι οι κοινωνικές επιπτώσεις θετικές ή/και αρνητικές.

Η αδιάλλακτη αντίσταση του μπλοκ ορυκτών καυσίμων, η συντηρητική λαϊκίστικη βάση αποτελούν ισχυρά εμπόδια. Ακόμα πιο ισχυρά εμπόδια θέτει η μεταπολιτική μυθολογία περί αφελών απαιτήσεων ‘επιχειρησιακής και επιχειρηματικής ιδιοφυΐας’  για την επίλυση των προβλημάτων της μετάβασης, καθώς και η πρόδηλη μετριότητα του πολιτικού προσωπικού.