Δεν πρόκειται απλά για υποκατάσταση των ορυκτών πηγών ενέργειας από ήπιες εναλλακτικές. Πρόκειται για ένα σύμπλοκο μεταρρυθμίσεων και ανατροπών που εκτείνεται από τα φυσικά συστήματα ως την παγκόσμια κοινωνία και το οποίο μέσω ενός πολύπλοκου δικτύου τροχιακών έχει τελικό προορισμό ένα δίκαιο πράσινο μέλλον.
Σε προηγούμενη ανάρτηση διαπίστωνα ότι, στην προοπτική του πράσινου μέλλοντος, το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ για τη ‘Δίκαιη Μετάβαση προς μια Βιώσιμη κοινωνία’ συνδύαζε οικονομικές ιδέες νέο-κεϋνσιανής έμπνευσης με δικαιωματικά προτάγματα της ριζοσπαστικής αριστεράς. Συνόψιζα το στόχο της δίκαιης μετάβασης σε τρία σημεία α) στην ‘ευημερία’ δηλαδή ικανό εισόδημα, ψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και αποδεκτές συνθήκες υγιεινής β) στο ‘βιώσιμο περιβάλλον’ δηλαδή απανθρακοποίηση, βέλτιστη χρήση των πόρων και εύρυθμη λειτουργία των φυσικών συστημάτων και των κοινωνικών σχέσεων και, γ) στη ‘δικαιοσύνη’, μεροληπτικές πολιτικές δηλαδή υπέρ των λαϊκών στρωμάτων. Ισχυρίστηκα, τέλος, ότι βασικά προβλήματα αυτών των πολιτικών είναι α) η ελλιπής περιγραφή των δρόμων προς τη βιωσιμότητα και β) η αντιμετώπιση της καπιταλισμού ως ουδέτερου δεδομένου και όχι ως δρώντος καθοριστικού στοιχείου που μεροληπτεί υπέρ των λίγων προνομιούχων και διαποτίζει ανάλογα τις λογικές και τη λειτουργία των κοινωνικο-τεχνικών σχέσεων. Για το λόγο αυτό θεώρησα υποχρεωτικές τις θεμελιώδεις αλλαγές στο καπιταλιστικό μοντέλο. Σε τούτη την ανάρτηση θα περιγράψω ορισμένα από τα ζητήματα που σχετίζονται με τον αναγκαίο μετασχηματισμό του καπιταλιστικού μοντέλου.
Στο δρόμο προς την δίκαιη μετάβαση
Η πρώτη επισήμανση αφορά τη παγκόσμια γεωγραφία των μεταβάσεων βιωσιμότητας και την άνιση γεωγραφική ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ειδικότερα η σχετική βιβλιογραφία επισημαίνει το γεγονός ότι η καπιταλιστική τάση για γεωγραφική επέκταση και η δημιουργία παγκόσμιων αγορών, παγκόσμιων ροών κεφαλαίων και παγκόσμιων διασυνδέσεων, διαμόρφωνει το τοπίο ώστε η μετάβαση σε μια χώρα να επηρεάζει τη μετάβαση και σε πολλές άλλες. Έτσι, μιλάμε για δίκτυο μεταβάσεων όχι για μεμονωμένα συμβάντα.
Μετατώπιση συνεπειών
Επισημαίνει ακόμη, ότι οι επιδιορθωτικές παρεμβάσεις του κεφαλαίου για την αντιμετώπιση των χωροχρονικά επαναλαμβανόμενων περιβαλλοντικών κρίσεων καταλήγει στη γεωγραφική μετατόπισή των προβλημάτων, παρά τον μετριασμό ή την εξάλειψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Μια πειστική ριζοσπαστική αριστερά επομένως οφείλει να περιγράφει με σχετική σαφήνεια το πώς επηρεάζουν οι τοπικές, περιφερειακές και παγκόσμιες ροές κεφαλαίων τις μετατοπίσεις των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (η αποθήκευση πυρηνικών κατάλοιπων σε χωματερές του τρίου κόσμου είναι ένα χαρακτηριστικό αλλά όχι μεμονωμένο παράδειγμα). Οφείλει ακόμα να υποδεικνύει το ποιές καινοτομίες εφαρμόζονται, πού, και ποιος πληρώνει και ποιος επωφελείται από τις μετατοπίσεις των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Το κράτος είναι κοινωνική σχέση
Μια άλλη επισήμανση αφορά στο ρόλο του πολιτικού στοιχείου για τις μεταβάσεις βιωσιμότητας. Δεν θα πρέπει να διαλανθάνει ότι το κράτος είναι μια κοινωνική σχέση που λειτουργεί υπέρ των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας, διασφαλίζει την αναπαραγωγή της καπιταλιστικής συσσώρευσης και μεροληπτεί υπέρ συγκεκριμένων στρατηγικών συμμαχιών. Οι δραστηριότητές του κράτους υπακούουν σε αγοραίες λογικές και διαπραγμάτευση της μετάβασης περιορίζεται στο πλαίσιο του ήπιου οικολογικού εκσυγχρονισμού που διασφαλίζει τη διαιώνισή της αγοραίας κοινωνίας.
Η κλιματική αλλαγή είναι υπόθεση των συνδικάτων
Γενικότερα η συνύπαρξη στο κοινωνικό σώμα αγοραίων και ριζοσπαστικών κοινωνικών λογικών απαιτεί να εκτιμηθεί αναλόγως ο κρίσιμος ρόλος που επωμίζονται οι χώροι ριζοσπαστικής ετερότητας στο δρόμο της δίκαιης μετάβασης. Ιδιαίτερα, οι μεγεθυμένες κοινωνικές ανισότητες υπέρ των προνομιούχων και η συνακόλουθη αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής μπορεί να γεννήσουν σοβαρές παράπλευρες συνέπειες. Πράγματι, υπό το βάρος οξυμένων αναγκών τα λαϊκά στρώματα μπορεί να εκλάβουν ως ελιτίστικες τις πολιτικές της μετάβασης και να τις απαξιώσουν αν όχι και να σταθούν απέναντι. Σε μια τέτοια περίπτωση (ανάμεσα σε πολλές άλλες παρόμοιες) η κρισιμότητα του ρόλου των ριζοσπαστικών ετεροτήτων είναι πρόδηλη.
Τεχνοκρατικός οπτιμισμός έναντι Πολιτικής οικολογίας
Και τελευταίο, η παραγωγή μοντέλων σχετικών με το πράσινη οικολογική κοινωνία προϋποθέτει την αξιόπιστη ανάλυση των αγοραίων λογικών και της κοινωνικής δυναμικής. Να προδιαγραφούν σε αδρές γραμμές οι πολιτικές και οικονομικές δομές της μελλοντικής κοινωνίας και να διερευνηθούν οι μη γραμμικές τροχιές των μεταβάσεων. Και ακόμα πιο σπουδαίο, να επιλεγούν τα ανάλογα κίνητρα και οι ειδικοί στόχοι: τεχνοκρατικός οπτιμισμός ή διεπιστημονικότητα και ριζοσπαστικός ακτιβισμός, μηχανισμοί της αγοράς και αυξημένα κέρδη ή πολιτική δράση και επάρκεια, μερίσματα μεγαλοστελεχών ή περιβαλλοντικά και οικολογικά οικονομικά, ατομικές οικονομικές αποφάσεις ή συλλογικές και αστικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, εντέλει, θεωρητικές προκαταλήψεις και μεροληψία υπέρ των προνομιούχων ή δέσμευση στο δρόμο της δίκαιης μετάβασης υπέρ των λαϊκών στρωμάτων, για τη διαιώνιση του παγκόσμιου βορρά ή της ισοτιμίας των παγκόσμιων σχέσεων.
Πώς θα έμοιαζε ο χάρτης της πράσινης Γαλλίας