Για την οδυνηρή ήττα του ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ηττήθηκε πανηγυρικά στις εκλογές της 21ης Μαΐου. Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς για αυτήν την ήττα αναζητώντας τις αιτίες της στα εσωτερικά του ΣΥΡΙΖΑ (έλλειψη πρόταση κυβερνησιμότητας, ασαφές μήνυμα προς τους ψηφοφόρους, κυρίαρχη ρητορική στο άρμα της οποίας δέθηκε κλπ) όσο και σε εξωτερικές αιτίες με κυρίαρχη την προπαγανδιστική υπέρ της ΝΔ στάση των ΜΜΕ. Όπως και να ‘χει, το γεγονός είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε σημαντικό ποσοστό στις περισσότερο οικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές, ποσοστό που μεταφέρθηκε είτε ως ψήφος αγανάκτησης σε μικρότερα κόμματα είτε προστέθηκε στις ψήφους της ΝΔ. Και δω υπάρχουν ερμηνείες που φορά την επιδοματική πολιτική της ΝΔ που ωφέλησε κυρίως τα χαμηλομεσαία εισοδήματα αλλά θεωρώ ότι υπάρχουν και άλλες αιτίες, στις οποίες θα αναφερθώ παρακάτω.
Όσο πιο σκληρά δουλέψεις τόσο πιο καλά θα τα καταφέρεις
Τα τελευταία 40 χρόνια ακόμη και στις ΗΠΑ όπου θεωρούνταν ανέκαθεν ως δεδομένο πως ‘όσο πιο σκληρά δουλέψεις τόσο πιο καλά θα τα καταφέρεις’ έκανε την εμφάνιση της με συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα στους λόγους των πολιτικών αρχηγών η έννοια της αξιοκρατίας. Μάλιστα μια αξιοκρατία που εν πολλοίς ταυτίζεται με την ηθική. Είναι ηθικό να αναγνωρίζεται η αξία σε αυτούς που τα καταφέρνουν, γεγονός που εδράζεται στην προτεσταντική ηθική της ανταμοιβής.
Ίσες ευκαιρίες
Στον αντίποδα του να τα καταφέρνουν όλο και περισσότεροι, αυτό που διακήρυξαν ο Ομπάμα στις ΗΠΑ, ο Μπλερ στην Βρετανία κι αντίστοιχα ο Τσίπρας στην Ελλάδα είναι οι ‘ίσες δυνατότητες σε όλους και κυρίως όσον αφορά την Παιδεία και την Υγεία’. Μάλιστα ο ρόλος της εκπαίδευσης κρίνεται ως ο σημαντικότερος καθώς επιτρέπει/επέτρεπε την κοινωνική κινητικότητα. Η ύπαρξη ίσων δυνατοτήτων/ευκαιριών σε όλους, θεωρητικά έρχεται να αναιρέσει τα όποια εμπόδια θέτουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως η φυλή, το χρώμα του δέρματος, ο σεξουαλικός προσανατολισμός κλπ. Εντούτοις τα πράγματα ήταν στον παρελθόν κάπως έτσι αλλά πλέον δεν είναι.
Ίσες ευκαιρίες και Ανισότητες
Για τους Αμερικανούς το 90% των ατόμων που γεννήθηκαν την δεκαετία του 1940 είχαν απολαβές υψηλότερες από τους γονείς τους, ενώ για τα άτομα που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1980 μόνο το 50% από αυτούς κατάφερε το αντίστοιχο1. Προκύπτει λοιπόν πως α) η ρητορική της ατομικής ευθύνης που συνοδεύει την αξιοκρατία και β) η δυνατότητα ίσων ευκαιριών δεν αποτελούν λύση στο πρόβλημα των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων που συνεχώς εντείνονται.
Απόρριψη
Τα δύο παραπάνω, πιθανά όχι με όρους ορθολογισμού αλλά ενστικτωδώς, έχουν γίνει αντιληπτά από τους πολίτες που νιώθουν ότι αυτό το σύστημα της αξιοκρατίας και η λογική των ίσων ευκαιριών που έρχεται να το αντιμετωπίσει τους χλευάζει, τους αφήνει στο περιθώριο εφόσον δεν τα καταφέρνουν, τους γεμίζει με αίσθημα αυτολύπησης, μειωμένης αυτοεκτίμησης και τελικά αγανάκτησης κι απόρριψης που εκφράζεται με την άνοδο λαϊκίστικων μορφωμάτων/κομμάτων τα οποία είτε απορρίπτουν τις ελίτ που τα καταφέρνουν, είτε πουλάνε αλλά ιδεώδη, όπως εθνική υπερηφάνεια.
Προσδοκίες ‘η έλλειμμα ρεαλισμού
Ένα σημείο ακόμη που έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί είναι η πίστη των ανθρώπων όχι στο τι πραγματικά συμβαίνει αλλά στο τι επιθυμούν να συμβεί δηλ. η σύγχυση ανάμεσα στον ρεαλισμό και την προσδοκία. Σε έρευνα που έχει γίνει προκύπτει ότι οι Αμερικανοί θεωρούν σε μεγάλο ποσοστό περίπου 77% ότι «αν είσαι άξιος, ικανός, σκληρά εργαζόμενος θα τα καταφέρεις» ενώ οι Ευρωπαίοι πιστεύουν στο παραπάνω σε πολύ μικρότερο ποσοστό πχ. στη Γερμανία σε ποσοστό 50%2. Εντούτοις τα δεδομένα δείχνουν ότι στην Ευρώπη η κοινωνική κινητικότητα είναι πολύ πιο αυξημένη σε σχέση με την Αμερική δηλ. το αμερικανικό όνειρο παρόλο που διαψεύδεται από τα δεδομένα, εντούτοις καλά κρατεί.
Αδιέξοδο
Και για να επιστρέψω την κουβέντα από κει που την ξεκίνησα, η θέση του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ για ίσες ευκαιρίες που θα αντιμετωπίσουν την ‘τυρρανία της αξίας’ ούτε ως αντιπρόταση στη θέση της ΝΔ περί αξιοκρατίας αρκεί, ενώ επί της ουσίας δεν συνιστά και λύση. Στην παγίδα αυτή έπεσαν όλα τα κόμματα της σοσιαλοδημοκρατίας και κεντροαριστεράς που από την παγκοσμιοποίηση και μετά προσπάθησαν να διαχειριστούν τον οικονομικό φιλευλευθερισμό που έκανε κυρίαρχο παίχτη την αγορά με ταυτόχρονη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Θεώρησαν ότι η διασφάλιση ίσων ευκαιριών θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις ανισότητες. Εντούτοις όπως αποδείχτηκε ο στόχος αφενός δεν επετεύχθη και αφετέρου άφησε βαθιά πληγωμένο, περιθωριοποιημένο και θυμωμένο μεγάλο τμήμα των πολιτών που είτε στρέφεται σε λαϊκίστικες λύσεις είτε στρέφεται στα ψίχουλα της επιδοματικής πολιτικής.
1,2 M.J. Sanders (2022) Η τυρρανία της αξίας. Εκδόσεις Πόλις