Στις αρχές Οκτωβρίου 2023, ανακοινώθηκε από τον Υφυπουργό Μακεδονίας & Θράκης (ΥΜΑΘ – ) η υπογραφή νέας σύμβασης για τον επιφανειακό καθαρισμό του Θερμαϊκού Κόλπου. Πριν αναφερθούμε στα της σύμβασης και στο αν η υλοποίηση των προβλεπόμενων από αυτήν εργασιών είναι ουσιαστική παρέμβαση για την οικολογική προστασία και βελτίωση του Θερμαϊκού, είναι σκόπιμη μια μικρή αναδρομή στην υπόθεση αυτή.
Σκάφος καθαρισμού
Ο επιφανειακός καθαρισμός του Θερμαϊκού, για την ακρίβεια της θαλάσσιας λωρίδας της παλαιάς και νέας παραλίας, είναι παλαιά υπόθεση (τουλάχιστον 12ετίας) που συντονιζόταν και επιβλεπόταν από το ΥΜΑΘ, ενώ η απαραίτητη δαπάνη καλυπτόταν από εταιρείες, όπως η ΕΥΑΘ ΑΕ, ΟΛΘ ΑΕ, ΕΛΠΕ ΑΕ, κ.α., σε ετήσια βάση και όχι πάντα από την ίδια ομάδα εταιρειών. Η διαδικασία αυτή σταμάτησε περίπου το 2021, ενώ στις αρχές του 2022 ανακοινώθηκε, από τον τότε ΥΜΑΘ () ότι βρέθηκε μόνιμη λύση για τον καθαρισμό του Θερμαϊκού.
Ερυθρά παλίρροια
Η «μόνιμη» λύση άρχισε να εφαρμόζεται από τον Μάιο του 2022, με πανηγυρική δήλωση του τότε ΥΜΑΘ (), και συνοδεύτηκε με επιτόπου επίσκεψη του ΥΜΑΘ και του τότε Υφυπουργού Περιβάλλοντος, στο χρησιμοποιούμενο για τον επιφανειακό καθαρισμό σκάφος (). Παρόλα αυτά, το καλοκαίρι του 2023, τότε δηλαδή που υπάρχει και μια αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης φαινομένων ευτροφισμού και ερυθράς παλίρροιας στο Θερμαϊκό, μάθαμε ότι στα μέσα Ιουλίου έληξε η σύμβαση του επιφανειακού καθαρισμού, ενώ η νέα σύμβαση μάλλον θα ξεκινήσει από το Σεπτέμβριο, αφού ο αρμόδιος φορέας, ο ΟΦΥΠΕΚΑ, προκήρυξε το νέο διαγωνισμό στις 1/8/2023. Τελικά, η νέα σύμβαση ξεκινά στις αρχές Οκτωβρίου 2023. Ενώ, οι δαπάνες του καθαρισμού για το ενδιάμεσο διάστημα καλύφθηκαν και πάλι από ομάδα εταιρειών.
Η νέα σύμβαση, όπως και προηγούμενα, προβλέπει την κίνηση του σκάφους δυο φορές την εβδομάδα, για έξι ώρες την ημέρα, από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης μέχρι το Μεγάλο Εμβόλο στα ανατολικά, και τα Δέλτα του Αξιού και του Αλιάκμονα στα δυτικά. Η διάρκεια της σύμβασης είναι έως 31η Δεκεμβρίου του 2023. Μετά;
Επιφανειακή ρύπανση
Το μετά και παρά τις εξαγγελίες, δηλαδή η μόνιμη λύση δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί, αλλά, όπως αναφέρει η ανακοίνωση του ΥΜΑΘ, «θα αναζητηθεί η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του ΟΦΥΠΕΚΑ, του Υπουργείου Εσωτερικών (Τομέας Μακεδονίας και Θράκης) και του Δήμου Θεσσαλονίκης, για τη μόνιμη διαδικασία καθαρισμού της επιφανειακής ρύπανσης του Θερμαϊκού», για τα έτη 2024 και 2025.
Παράκτια ρύπανση όρμου Θεσσαλονίκης
Ελπίζοντας ότι είναι ειλικρινής η θεώρηση και του ΥΜΑΘ ότι «ο Θερμαϊκός κόλπος είναι η “βιτρίνα” της Θεσσαλονίκης», και με δεδομένο ότι το κόστος του επιφανειακού καθαρισμού είναι σχετικά χαμηλό (23.350€, χωρίς ΦΠΑ, για τους 3,5 μήνες της σύμβασης, δηλαδή περίπου 6.670€ ανά μήνα ή, με αναγωγή, 760€ για κάθε μέρα καθαρισμού, από τις 2 που προβλέπει η σύμβαση σε εβδομαδιαία βάση), προκύπτει το ερώτημα γιατί δεν οργανώνεται μια μακροχρόνια σύμβαση (σύμφωνα με τη νομοθεσία), ώστε να μην επαναληφθούν τα όσα προηγήθηκαν και εκ νέου διακοπές στον επιφανειακό καθαρισμό του Θερμαϊκού;
Ρύπανση μικροπλαστικών
Είναι λογικό να αναζητείται και τοπικός φορέας (αφού μετά την νομοθετική ρύθμιση του Ν. 4685/2020, καταργήθηκε ο Φορέας Διαχείρισης Θερμαϊκού Κόλπου) συμμετοχής στη σύμβαση επιφανειακού καθαρισμού του Θερμαϊκού. Αλλά γιατί προκρίνεται ο Δήμος Θεσσαλονίκης, που είναι ένας από τους 9 Δήμους που έχουν θαλάσσιο μέτωπο στο Θερμαϊκό (επί της ακτογραμμής, κατά μήκος της οποίας θα γίνεται ο επιφανειακός καθαρισμός, δηλαδή από τις εκβολές Αξιού έως το Μεγάλο Έμβολο) και όχι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, που και καλύτερα μπορεί να συντονίσει ανάλογες δράσεις και σίγουρα διαθέτει και τα χρηματοδοτικά εργαλεία για τη μόνιμη χρηματοδότησης και εφαρμογή προγραμμάτων επιφανειακού καθαρισμού του Θερμαϊκού.
Απόρριψη απορριμμάτων στη θάλασσα
Αλλά τα βασικά ερωτήματα είναι: (α) αρκεί ο περιστασιακός επιφανειακός καθαρισμός του Θερμαϊκού για την περιβαλλοντική του αναβάθμιση; (β) Είναι τα επιπλέοντα απορρίμματα η μόνη πηγή ρύπανσης ή μόλυνσης του κόλπου;
Θέσεις εκρροών επιφανειακών υδάτων
1 Αλιάκμονας ποταμός, 2 Τάφρος Μυλοβού, 3 Λουδίας Ποταμός, 4 Αντλιοστάσιο Κλειδιού, 5, Αντλιοστάσιο Μαλγάρων, 6 Αξιός ποταμός, 7 Δυτικό Αντλιοστάσιο Χαλάστρας, 8 Ανατολικά Αντλιοστάσια Χαλάστρας, 9 Τάφρος Σίνδου & Αντλιοστάσιο, 10 Γαλλικός ποταμός, 11 Ρέμα Δενδροποτάμου, 12 Περιφερειακή τάφρος, 13 Ανθεμούντας ποταμός
Δεν χρειάζεται να έχει κανείς ειδικές γνώσεις ωκεανογραφίας για να αντιληφθεί ότι τα επιπλέοντα στερεά, που απομακρύνονται με τον επιφανειακό καθαρισμό, προέρχονται από: (1) παραβατική ρίψη απορριμμάτων που κάνουν σκάφη, (2) παρασύρσεις απορριμμάτων από ανέμους και αποπλύσεις της παραλιακής ζώνης, και (3) από τα επιπλέοντα στερεά που μεταφέρουν ποταμοί, χείμαρροι και αποστραγγιστικές τάφροι που εκρέουν στο Θερμαϊκό. Στο σχήμα παρουσιάζονται οι κυριότερες θέσεις εκροών επιφανειακών υδάτων που υπάρχουν στο Θερμαϊκό (στο τμήμα του βορειότερα της εκβολής του Αλιάκμονα). Ενώ σε αυτές θα πρέπει να προστεθούν και οι εκροές που προέρχονται από το σύστημα απορροής των ομβρίων υδάτων του πολεοδομικού συγκροτήματος.
Ρύπανση βυθού
Άρα, χωρίς να παραγνωρίζεται η σπουδαιότητα του επιφανειακού καθαρισμού που μπορεί να γίνεται με τη χρήση κατάλληλου σκάφους, είναι σαφές ότι αυτή η διαδικασία δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα στις πηγές δημιουργίας του και δεν σταματά την εισροή απορριμμάτων από όλες τις υφιστάμενες εκροές ποταμών, χειμάρρων, τάφρων και αγωγών ομβρίων.
Θαλάσσιος ευτροφισμός
Αλλά όλες οι προαναφερόμενες εκροές δεν εισφέρουν μόνον επιπλέοντα απορρίμματα, εισφέρουν και σε θρεπτικά (ενώσεις αζώτου, φωσφόρου), οργανικό άνθρακα, αιωρούμενα στερεά – φερτές ύλες, και με το συνολικό τους ρυπαντικό φορτίο επηρεάζουν την ποιότητα του θαλασσίου περιβάλλοντος του Θερμαϊκού.
Φορέας διαχείρισης Θερμαϊκού: Λιμνοθάλασσα Επανωμής
Επομένως το μέτρο του επιφανειακού καθαρισμού, αν και αναγκαίο, δεν μπορεί να αποτελεί τη μόνη δράση για τη βελτίωση της ποιότητας των νερών του Θερμαϊκού. Χρειάζονται συνδυασμένες δράσεις περιορισμού της ρύπανσης από τις υφιστάμενες εκροές και χρειάζεται πρόγραμμα δράσης και τοπικός φορέας υλοποίησης. Αυτός ο τοπικός φορέας θα μπορούσε να ήταν ο Φορέας Διαχείρισης Θερμαϊκού Κόλπου, που δυστυχώς άστοχα και αντι-περιβαλλοντικά καταργήθηκε το 2020. Εμμένοντας στην κατάργηση του Φορέα, μια ίσως επαρκής λύση θα ήταν η ανάληψη αυτής της ευθύνης από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
1Γιάννης Ν. Κρεστενίτης
Ομότιμος καθηγητής Παράκτιας Τεχνικής & Ωκεανογραφίας, ΑΠΘ.