Γ. Κρεστενίτης. Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή: Το Σχέδιο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

Πρόβλεψη πλημμυρικών επεισοδίων

Στη χώρα μας, ήδη από το 2016 (Ν.4414/16), σε εφαρμογή υπάρχουσας (2013) Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τη «Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», εγκρίθηκε η «Εθνική Στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (ΕΣΠΚΑ)» και καθορίστηκαν τα θέματα που πρέπει να περιλαμβάνουν τα Περιφερειακά Σχέδια για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Ενώ αργότερα εκδόθηκε Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ Β’ 873/16-3-17) με τις προδιαγραφές των ΠεΣΠΚΑ.

Το Περιφερειακό Σχέδιο Προσαρμογής (ΠεΣΠΚΑ) έχει ένα διπλό ρόλο:

(1)         Να εξειδικεύσει την ΕΣΠΚΑ στο επίπεδο της περιφέρειας, δηλαδή να καθορίσει τις άμεσες προτεραιότητες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε περιφερειακό επίπεδο, αφού η ένταση των κλιματικών αλλαγών και των επιπτώσεων τους δεν είναι ίδια σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές της χώρας, με βασικό στόχο τη μείωση της ευπάθειας της περιφέρειας στις επιπτώσεις αυτές και στην θωράκισή της έναντι αυτών, και

(2)         Να συμβάλλει ώστε οι τοπικοί φορείς και η κοινωνία των πολιτών να γίνουν μέτοχοι στην εφαρμογή και υλοποίηση των δράσεων και των μέτρων που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων που η κλιματική αλλαγή επιφέρει στη συγκεκριμένη περιφέρεια.

Παράλληλα, η διαμόρφωση του ΠεΣΠΚΑ, από επιστημονική άποψη, συνεισφέρει στη συλλογή των στοιχείων/δεδομένων που είναι απαραίτητα για την εκτίμηση/μέτρηση των επιπτώσεων και τη διαμόρφωση των μέτρων αντιμετώπισής τους.

Φυσικές καταστροφές

Στο κεφάλαιο «Ανάλυση επικινδυνότητας και τρωτότητας» της ΕΣΠΚΑ, εκτιμάται ότι η λόγω κλιματικής αλλαγής τρωτότητα όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων – τομέων (δηλ. Γεωργία, Δάση, Αλιεία, Εξορυκτική Βιομηχανία, Ύδρευση, Δομημένο Περιβάλλον, Μεταφορές, Τουρισμός & Υγεία) της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ), είναι υψηλή. Μάλιστα η Περιφέρεια κατατάσσεται στο υψηλότερο επίπεδο τρωτότητας (1^η χειρότερη θέση)  αναφορικά με τις οικονομικές δραστηριότητες – τομείς: Γεωργία, Δάση και Αλιεία, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες 12 περιφέρειες της χώρας. Ενώ για τις οικονομικές δραστηριότητες – τομείς: Ύδρευση, Δομημένο Περιβάλλον, Μεταφορές, Τουρισμός και Υγεία, κατατάσσεται στην 2^η χειρότερη θέση από τις υπόλοιπες περιφέρειες (στις οποίες χειρότερη είναι η Περιφέρεια της Αττικής).

Η παραπάνω κατάταξη της ΠΚΜ επιβάλλει την εκπόνηση και υλοποίηση σχεδίου προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και αντιμετώπισης των επιπτώσεών της. Όντως, η ΠΚΜ (τέλος 2019) ανέθεσε την εκπόνηση του Περιφερειακού Σχεδίου για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του Σχεδίου έλαβε Περιβαλλοντική έγκριση από το ΥΠΕΝ (10/2022), ενώ το συνολικό Σχέδιο εγκρίθηκε, κατά πλειοψηφία από την Επιτροπή Ανάπτυξης, Καινοτομίας & Αγροτικής Οικονομίας της Περιφέρειας, αλλά ουδέποτε συζητήθηκε στην Ολομέλεια του Περιφερειακού Συμβουλίου.

Τι κάνει – προτείνει το ΠεΣΠΚΑ της Περιφέρειας:

1. Υπολογίζει τη μεταβολή των διαφόρων κλιματικών παραμέτρων, βασισμένη σε αποτελέσματα κλιματικών μοντέλων, για δύο σενάρια, το ενδιάμεσο ευνοϊκό (RCP5) και το δυσμενές(RCP8.5), για τρείς χρονικές περιόδους, βραχυχρόνια (2011-2030), μεσοπρόθεσμα (2031-2050) και μακροπρόθεσμα (2081-2100).

Τρωτός φυσικός σχηματισμός

2. Υπολογίζει την τρωτότητα της Περιφέρειας ανά τομέα δραστηριότητας και τη χωρική κατανομή της. Οι οικονομικές δραστηριότητες – τομείς που διερευνώνται είναι 14: Γεωργία & Κτηνοτροφία, Δάση & Αναδασωτέες, Βιοποικιλότητα – Οικοσυστήματα, Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες, Υδατικοί πόροι – αποθέματα, Ποτάμια – πλημμυρικά φαινόμενα, Παράκτιες χρήσεις, Τουρισμός, Ζήτηση ενέργειας (για ψύξη), Υποδομές ενέργειας, Υποδομές μεταφορών, Υγεία, Δομημένο περιβάλλον, Πολιτιστική κληρονομιά, Εξορυκτικός τομέας. Όλοι οι παραπάνω τομείς και για τα δύο σενάρια εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής εκτιμάται ότι θα παρουσιάσουν μέτρια ή μεγάλη τρωτότητα στην αμέσως επόμενη 20ετία. Ενώ όλοι οι τομείς θα παρουσιάσουν μεγάλη έως πολύ μεγάλη τρωτότητα για την τελευταία 20ετία, 2081-2100.
3. Εκτιμά/αξιολογεί τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις διάφορες δραστηριότητες, τη χρονική τους εξέλιξη ανάλογα με τα δύο σενάρια, ευνοϊκό ή δυσμενές, και τη χωρική διακριτοποίησή τους και καθορίζει προτεραιότητες.

Τρωτότητα ακτών

4. Σχεδιάζει/προτείνει δράσεις και μέτρα, με χρονικό ορίζοντα βραχυπρόθεσμο (2030) και μεσοπρόθεσμο (2050) για τομείς με μέτρια ή μεγαλύτερη τρωτότητα και αποτιμά το αντίστοιχο κόστος. Αυτό ανέρχεται σε περίπου 230 εκατομμύρια €. Το 60.8% του κόστους αντιστοιχεί στους τομείς: Ποτάμια – πλημμυρικά φαινόμενα (18,9%), Υδατικοί πόροι – αποθέματα (16,8%), Γεωργία & Κτηνοτροφία (14,9%) και Παράκτιες χρήσεις (10,2%).

Τι δεν κάνει – δεν περιλαμβάνει το ΠεΣΠΚΑ της Περιφέρειας:

1. Δεν οργανώνει και επομένως δεν ενσωματώνει την επιστημονική αξιολόγηση της μεθοδολογίας που εφαρμόζεται, της αποτίμησης που γίνεται για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, της προτεραιότητας των δράσεων και των μέτρων για κάθε δραστηριότητα και υπο-περιοχή, όπως και των συμπερασμάτων που τελικά παρουσιάζονται.
2. Δεν ενσωματώνει/συμπεριλαμβάνει την άποψη και κρίση των ενδιαφερομένων και τοπικά δρώντων ανά δραστηριότητα και υπό-περιοχή, ούτε για τα μέτρα-δράσεις, ούτε και για τις προτεραιότητες.
3. Δεν ενσωματώνει το σύνολο της διαθέσιμης πληροφορίας για την κατάσταση αναφοράς ή/και την εξέλιξη των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στις δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην περιφέρεια.
4. Απουσιάζει πλήρως η διαβούλευση σε όλη τη φάση της εκπόνησης και θεσμοθέτησης του σχεδίου. Αρκεί να συγκριθούν το Παραδοτέο 1 του έργου με το τελικό παραδοτέο (Παραδοτέο 7). Στο 1^ο (01/2020) παρουσιάζεται η διαβούλευση με την επιστημονική κοινότητα και τους ενδιαφερόμενους που θα ακολουθηθεί στη φάση της εκπόνησης του ΠεΣΠΚΑ. Ενώ στο 2^ο (02/2021) περιγράφεται η διαδικασία που τελικά ακολουθήθηκε, και διαπιστώνεται ότι στη φάση εκπόνησης του Σχεδίου, η «διαβούλευση» περιορίστηκε στη συλλογή στοιχείων από δημόσιους φορείς. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η παντελής έλλειψη διαβούλευσης με τους επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς της Περιφέρειάς μας, αν και σε αυτή υπάρχουν 3 πανεπιστημιακά ιδρύματα και αρκετά ερευνητικά κέντρα.

Νομός Ημαθίας: Τρωτότητα υπογείων υδάτων

Συμπερασματικά:

Το Περιφερειακό Σχέδιο Αντιμετώπισης της Κλιματικής Αλλαγής της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας μοιάζει να είναι μια «άσκηση επί χάρτου», διεκπεραίωσης των συμβατικών υποχρεώσεων της Περιφέρειας και ίσως στο τέλος της ημέρας παραμείνει μια έκθεση ιδεών με πολύ χαμηλή χρηστική αξία στον προγραμματισμό για την βιώσιμη ανάπτυξη της περιφέρειας σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής.

Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής και η προσαρμογή σε αυτήν δεν είναι ένα τεχνοκρατικό πρόβλημα, αλλά ένα σύνθετο, πολύπλοκο, πολυδιάστατο, πολυεπίπεδο ζήτημα και δεν θα πρέπει να αποτελεί μια τυπική υποχρέωση – διεκπεραίωση.

Σε επίπεδο Δήμου, Περιφερειακής Ενότητας, Περιφέρειας και στο Σύνολο της Χώρας, υπάρχει ανάγκη ενός δυναμικού σχεδιασμού, μέσα από αναθεωρήσεις και αναδράσεις ώστε τα Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, να αντιμετωπίζουν συνδυαστικά όλες τις πλευρές της κλιματικής αλλαγής, συμπεριλαμβάνοντας ενεργά και τους τοπικά δρώντες και ενδιαφερόμενους, ώστε να προσαρμόζονται κατάλληλα τα μέτρα υλοποίησης και να συγκεντρώνουν τη μέγιστη κοινωνική αποδοχή. Και επομένως είναι προτεραιότητα όχι απλά η ενημέρωση των πολιτών και των ενδιαφερόμενων φορέων, αλλά η οργάνωση, στήριξη και εξασφάλιση της συμμετοχής τους, για ορθές περιβαλλοντικά βιώσιμες και δίκαιες πρακτικές, μέτρα δράσεις και έργα σε τοπικό επίπεδο.