Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή (Δεκέμβριος 2015) είναι μια διεθνής συνθήκη παγκόσμιου ενδιαφέροντος που καθορίζει εν πολλοίς τους βασικούς στόχους των περιβαλλοντικών πολιτικών που οφείλουν να εφαρμόσουν τα συμβληθέντα μέλη της Σύμβασης Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), ενώ αποτελεί και τον άξονα αναφοράς και απολογισμού των σχετικών δράσεων που γίνεται κάθε χρόνο στη διάρκεια της διάσκεψης των μελών (Conference of the Parties, COP)
Οι στόχοι της συμφωνίας μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εξής:
- Περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη (Limit Global Warming): Οι δράσεις αποσκοπούν στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη μόλις κατά 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα ως το 2022.
- Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (Greenhouse Gas Emissions): Άμεσος καθορισμός ανώτατου ανεκτού ορίου εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Διασφάλιση ισορροπίας ανάμεσα στις ανθρωπογενείς εκπομπές και των δεσμεύσεων με φυσικά ή τεχνητά μέσα (καθαρές μηδενικές εκπομπές).
- Εθνικά καθορισμένη συνεισφορά (Nationally Determined Contributions NDC): Εθνική υποχρέωση κατάστρωσης και δημοσιοποίησης σχεδίων δράσης αναφορικά με τη μείωση των εθνικών εκπομπών. Τα NDC θα ενημερώνονται/αναθεωρούνται κάθε πέντε χρόνια.
- Παγκόσμια αναφορά (Global Stocktake): Αξιολόγηση κάθε πέντε χρόνια της παγκόσμιας προόδου προς την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας.
- Προσαρμογή και ανθεκτικότητα (Adaptation and Resilience): Εθνικά σχέδια δράσεων υπέρ της ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της μείωσης της ευπάθειας σε όλα τα επίπεδα έναντι της κλιματικής αλλαγής.
- Χρηματοδότηση (Climate Finance): Χρηματικές παροχές από τις ανεπτυγμένες προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να προσαρμοστούν στη νέα συνθήκη της κλιματικής αλλαγής ύψους 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως έως το 2025.
- Διαφάνεια και λογοδοσία (Transparency and Accountability): Εθνικό πλαίσιο ενισχυμένης διαφάνειας αναφορικά με το επίπεδο των εκπομπών και την πρόοδο που σημειώθηκε με την εκτέλεση των NDC.
- Ανάπτυξη ικανοτήτων (Capacity Βuilding): Δημιουργία ικανών στελεχών για την υποστήριξη των δράσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Σε ένα ψήφισμα που εκδόθηκε πολύ πριν την COP26 της Γλασκώβης (2021) η Ευρωπαϊκή Αριστερά επισημαίνει τις ανεπάρκειες και τις καθυστερήσεις που υπήρξαν στο μεταξύ, σε σχέση με τα συμφωνηθέντα στο Παρίσι. Συγκεκριμένα, αφού εξέφραζε απογοήτευση για το έλλειμμα υποστήριξης της ΕΕ προς την επίτευξη του στόχου περιορισμού της υπερθέρμανσης στο 1.5°C, προέβλεπε ότι έως το 2050 η μείωση του ρυθμού υπερθέρμανσης θα κάλυπτε το στόχο μονάχα κατά 60%. Έτσι, το ψήφισμα τόνιζε την ανάγκη να ενισχύσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τις φιλοδοξίες της για το κλίμα με επιμέρους όρια το 2030 και το 2050 και καλούσε την ΕΕ να υποβάλει πριν από την COP26 αναθεωρημένες NDC αυξημένες κατά τουλάχιστον 70%.
Σε άλλο σημείο το ψήφισμα εξέφραζε ανησυχίες σχετικά με την αρνητική επιρροή του λόμπι της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων, στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Τόνιζε, ακόμη, την έλλειψη διαφάνειας, ενώ απέρριπτε και την ιδέα της νομισματικής χρήσης της φύσης και της εμπορίας του δικαιώματος στη ρύπανση. Αντίθετα, υποστήριζε τη ρύθμιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με βάση συγκεκριμένους κανονισμούς που καθορίζονται και παρακολουθούνται από τον ΟΗΕ με στόχο την απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές το αργότερο ως το 2040. Τέλος, εξέφραζε ανησυχίες για την υπερβολική εξάρτηση της μακροπρόθεσμης στρατηγική της ΕΕ από τις τεχνοκρατικές μονομέρειες και τις προτεινόμενες, συχνά αμφίβολες, τεχνολογικές λύσεις. Με οδοδείκτες τις παραπάνω επισημάνσεις έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τα πεπραγμένα των διαδοχικών COP από το 2021 ως σήμερα.
Στα συμπεράσματα της διάσκεψης COP26 (Γλασκώβη, 2021) περιλαμβάνεται η ανάγκη επιτάχυνσης των προσπαθειών για την επίτευξη του στόχου 1.5°C και η δέσμευση για επανεξέταση και ενίσχυση των NDCs έως το τέλος του 2022. Για πρώτη φορά στην ιστορία των COP, συμπεριλήφθηκε ειδική αναφορά στον άνθρακα πλην όμως αντί να ζητηθεί η ‘κατάργηση’ συμφωνήθηκε την τελευταία στιγμή και με πολύ κόπο η επιδίωξη ‘σταδιακής κατάργησης’ της ενέργειας από άνθρακα, καθώς και περιορισμοί των αναποτελεσματικών επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Επιβεβαιώθηκε η δέσμευσή των 100 δισεκατομμύριων δολαρίων ετησίως που δεν είχε στο μεταξύ επιτευχθεί. Συμφωνήθηκαν επίσης οι όροι εμπορίας των εκπομπών άνθρακα και δεσμεύτηκαν τα μέλη κατά πλειοψηφία για τη μείωση εκπομπών μεθανίου κατά 30% έως το 2030. Επίσης, πάνω από 130 χώρες δεσμεύτηκαν να αντιστρέψουν την αποψίλωση των δασών και την υποβάθμιση της γης έως το 2030.
Προδήλως, οι αποφάσεις της Γλασκώβης θεωρήθηκαν τουλάχιστον ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση του επείγοντος χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης. Ιδιαίτερα απογοητευτική υπήρξε η συμφωνία για τον άνθρακα και τα ορυκτά καύσιμα καθώς και για την ανεπάρκεια και τις χρονικές υστερήσεις των χρηματοδοτικών δεσμεύσεων.
Στην επόμενη COP27 (Σαρμ Ελ Σέιχ, Αίγυπτος 2022) θεωρήθηκε εξαιρετικά επιτυχής η συμφωνία δημιουργίας ‘Ταμείου Απωλειών και Ζημιών’ ώστε να βοηθηθούν οι ευάλωτες χώρες έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Επίσης δεσμεύτηκαν περίπου 230 εκατομμύρια δολάρια στο ‘Ταμείο Προσαρμογής’ για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας ευάλωτων κοινοτήτων έως το 2030. Κατά τα άλλα επισημάνθηκαν και πάλι οι καθυστερήσεις αναφορικά με την επείγουσα ανάγκη για ουσιαστικές επενδύσεις έστω και για να προωθηθεί στη θέση της ‘κατάργησης’ η ‘μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα’, και το έλλειμμα χρηματοδότησης του μέτρου των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.
Κοντολογίς, εκτός της σύστασης του ‘Ταμείου Ζημιών και Απωλειών’, η λειτουργία του οποίου προγραμματίστηκε για το επόμενο COP28 δεν σημειώθηκε τίποτα το ιδιαίτερο όσον αφορά την επιτάχυνση της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης, καθώς και την τήρηση των οικονομικών δεσμεύσεων.
Η επόμενη διάσκεψη (COP28) πραγματοποιήθηκε μέσα σε σφοδρό κλίμα αμφισβητήσεων στο Ντουμπάι το 2023. Το σημαντικότερο γεγονός είναι η ρητή διατύπωση και η έναρξη λειτουργίας της συμφωνία για την ‘Αντιμετώπιση των Απωλειών και των Ζημιών’ που προκαλούνται σε ευάλωτες χώρες, οι οποίες αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρές επιπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής, ενώ εμφανίζουν ταυτόχρονα μειωμένη ανθεκτικότητα σε τομείς όπως το νερό, τα τρόφιμα, η υγεία και οι υποδομές. Συστάθηκε ειδικό ταμείο, με αρχικές αναλήψεις υποχρεώσεων περί τα 600 εκατομμύρια δολάρια.
Συμπερασματικά, εκτός από τη δημιουργία χρηματοοικονομικών μηχανισμών, οι αμφισημίες σχετικά με τα ορυκτά καύσιμα, οι χαμηλοί ρυθμοί εκπλήρωσης των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού και οι χρηματοδοτικές υστερήσεις επισημάνθηκα για μία ακόμα φορά.
Η απόφαση για τη διεξαγωγή της COP29 στο Αζερμπαϊτζάν, μια ακόμα πετρελαιοπαραγωγό χώρα σήκωσε θύελλα αντιδράσεων, ενώ οι δηλώσεις και οι όποιες χρηματοδοτικές δεσμεύσεις θεωρήθηκαν αναιμικές. Στο Μπακού παρουσιάστηκε και η πρώτη ‘Παγκόσμια Αναφορά’ προόδου προς τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού που έδειξε για ακόμα μία φορά τις απελπιστικές υστερήσεις έναντι των στόχων που τέθηκαν στο Παρίσι.
Με άλλα λόγια η απαισιοδοξία που εξέφραζε το ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς που εκδόθηκε πριν την COP26 στη Γλασκώβη παραμένει ίδια και απαράλλακτη.
